Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Parikut ti Lugan a Mapan Idiay Mars
Idi Disiembre, saan manen a nakontak ti NASA ti luganna iti law-ang a Mars Polar Lander kalpasan a simrek dayta iti atmospera ti Mars. Nagpaliado agarup dua la a bulan kalpasan a nagpaliado ti Mars Climate Orbiter, a tumulong koma a mangyallatiw ditoy Daga iti impormasion manipud iti lander. Saan a naammuan no apay a nagpaliado ti lander. Ngem nayaw-awan ti orbiter. Maysa kadagiti makagapu ket nausar ti Ingles a yunit ti rukod kadagiti mekanismo a pangkontrol iti lugan iti law-ang imbes a ti nasaknap a maus-usar a sistema a naibatay iti metro! Daytoy a nagdumaan ti nanglapped iti umiso a pannakayallatiw ti impormasion ti nabigasion. Nupay naupay dagiti sientista ti NASA gapu kadagiti pukawda, panggepda nga itultuloy a ragpaten dagiti kalatda, sigun iti CNN. Dagitoy ket “tapno maammuan ti pakasaritaan ti klima ken geolohia ti nalabaga a planeta; agsapul kadagiti pagilasinan no addada sibibiag a parsua sadiay; ken ilungalong ti panagsukisok ti tao sadiay.”
Agkupkupasen a Pamay-an ti Panagsurat Dagiti Tsino
Maysa a nagpaiduma a pamay-an ti panagsurat a naawagan a Nu Shu, a babbai laeng ti makatarus, ti sinigsiglon a maus-usar iti grupo ti babassit a purok idiay Probinsia ti Hunan, iti makin-abagatan a China. Pinataud dayta dagiti mannalon a babbai idi panawen a saan a mapalubosan nga ageskuela dagiti babbai. Ti estilo dagiti letrana ket buklen ti mapattapatta a 700 a phonetic character, no idilig iti rinibu nga ideographic character dagiti Tsino. Maisurat ti Nu Shu babaen ti napipintas a kurbado ken naglikig a linia a deskribiren ni Yang Yueqing, agar-aramid iti sine a nangipelikula iti Nu Shu, kas “nababaian unay ken nakapimpintas, . . . kasta met a nakalawlawag agsipud ta nayabel iti tela ken naiborda kas padron,” kuna ti The Sunday Times ti London. Inrekord dagiti babbai ti adu a tradision dagiti kailianda ken inyebkasda ti kasasaad ti biagda kadagiti kanta ken daniw a naisurat iti Nu Shu. Idi naikkanen dagiti babbai iti kalintegan a maipada kadagiti lallaki idiay China idi 1949, manmanon a mausar ti Nu Shu. Ita, taltallon ti naammuan nga agsursurat iti kadaanan a pamay-an ti panagsurat, ket babbaketdan.
Dagiti Naranggas a Video Game
Sigun iti panagadal iti kabibiag ti 600 nga ubbing a managay-ayam iti video, mamakdaar ni Brent Stafford, maysa a managsirarak ti Simon Fraser University idiay British Columbia, Canada, nga adu kadagiti ay-ayam “ti mangsansanay kadagiti ubbingtayo tapno pagragsakanda ti kinaranggas.” Ipadamag ti magasin a Maclean’s: “Dadduma a napeklan a managay-ayam a kaykayatda ti kararanggasan ken realistiko unay nga ay-ayam ti ‘pumatay’ agingga iti 1,000 nga ‘avatar’ (dagiti karakter iti iskrin) iti maysa la a rabii, masansan a kadagiti nadara ken realistiko nga eksena.” Pinasingkedan ti panagsirarak ti kinakaro ti pannakadisenio dagiti naranggas a video game a mangabbukay iti rikna ti agay-ayam ken “mangituggod iti naganus pay a panunot kadagiti lubong a mangpatured kadakuada a mangranggas ken mangpatay pay.” Ti industria ti video-game, a makasapul iti $17 a bilion iti kada tawen, ket “dakdakkel ngem iti nagtipon a masapulan ti pelikula ken telebision.” Paregtaen ni Stafford dagiti nagannak nga ammuenda no ania ti ay-ayamen ti annakda ken siputanda ti aniaman a pagannayasan dagitoy nga agaramid iti dakes.
Damdamag ti Gubat
“Adda 27 a madama a gubat iti intero a lubong,” kuna ti Psychology Today. Kas impadamag ti Stockholm International Peace Research Institute, nagudas ti nasurok a 150,000 a taga Liberia iti 7 a tawen a gerra sibil iti lugarda, ket 500,000 a tattao ti natay iti 15 a tawen a panagdadangadang dagiti umili idiay Angola. Dagiti rinnupak idiay Turkey ti nakatayan ti nasurok a 37,000 nanipud idi 1984, ket ti gubat idiay Sri Lanka ti nangkettel iti biag ti agarup 60,000 nanipud idi 1983. “No mapagtitipon, nasurok a 20 a milion a tattao—sibilian ti kaaduan kadakuada—ti natay iti gubat nanipud idi nagpatingga ti Gubat Sangalubongan II,” kuna ti magasin. “Mabalin nga agtultuloy a di maliklikan ti gubat . . . gapu iti ekonomia. Ti gubat ti maysa [kadagiti] kadakkelan nga industria ditoy daga, a makagastos iti agdagup a $800 a bilion iti kada tawen, ket nakaad-adu pay ti samsamenna.” Kuna ti editorial: “Anian ti kinakarkarnatayo unay a kita ti parsua ta nakarangranggastayo iti padatayo a tao.” Indeklaran ti United Nations daytoy a tawen kas internasional a tawen ti talna.
Panagsigarilio ken Panagbulsek
“Ti panagsigarilio ket maysa a kangrunaan a pakaigapuan ti panagbulsek,” kuna ti periodiko a Canberra Times. Pattapattaen dagiti managsirarak idiay Australian National University ken Sydney University a ti panagsigarilio ti makagapu iti 20 a porsiento iti amin a panagbulsek dagiti Australiano a nasurok a 50 ti tawenda. Dinakamat dagiti managsirarak iti adu a panagadal manipud Australia, ti Estados Unidos, ken Europa a mangipakita a dagiti mannigarilio ket mamindua agingga iti maminlima a mabalin a madadael ti panagkitada gapu iti pannakaperdi ti paset ti mata a macula lutea no lumakay wenno bumaketdan ngem kadagiti di agsigsigarilio. Insingasing ni Dr. Wayne Smith iti Australian National University a maimaldit kadagiti pakete ti sigarilio ti pakdaar a: “Ti panagsigarilio ket maysa a kangrunaan a pakaigapuan ti panagbulsek.”
Panangbaybay-a ken Panangabuso iti Ubbing
Immadu iti 30 a porsiento dagiti naipulong a kaso ti pannakaabuso ti ubbing idiay Japan bayat ti intero a makatawen ti 1998 (manipud Abril 1, 1998 agingga iti Marso 31, 1999) no idilig iti napalabas a tawen, sigun iti Asahi Evening News. Daytoy ti ipagapu dagiti eksperto iti “immadu a rigat dagiti inna, nga adu kadakuada ti nangibaklay iti amin a rigat ti panangpadakkel iti annak,” agraman ti “nasaknap a pannakaammo ti publiko” iti rebbengenda a mangipulong iti pannakaabuso wenno pannakabaybay-a. Dakamaten ti The Daily Yomiuri a napasaran met ti Japan ti iyaadu dagiti natay a babassit nga ubbing a nabati nga agmaymaysa iti pagtaengan wenno kadagiti nakaparada a lugan. Iti dadduma a kaso, awan ti ama wenno inada agsipud ta napan nagsugal kadagiti pachinko pinball machine. Agingga itay nabiit, manmano a nagannak ti naidarum kadagita a kaso. Ngem panggep itan dagiti autoridad nga idarum dagiti naliway unay a nagannak.
Bileg ti Pedal
“Mabalin a ti panagbisikleta nga agpasiar ti maysa kadagiti kasayaatan a wagas tapno makasalimetmet iti enerhia—saan laeng a gapu ta agusar dayta iti bileg ti pedal no di ket nagbassit ti mausar nga enerhia gapu iti diseniona,” sigun iti impadamag ti Reuters. Idi ineksamenda ti kontrolen ti computer a driveline ti bisikleta babaen ti infrared camera, kinuna dagiti inheniero idiay Johns Hopkins University sadi Baltimore a bassit laeng nga enerhia ti nausar bayat a nagrikus ti kadena. “Nasdaaw dagiti inheniero ta naammuanda a ti chain drive ket 98.6 a porsiento ti kinaepisientena, kayatna a sawen a basbassit ngem 2 a porsiento nga enerhia ti nausar a nangparikus iti makinsango nga sprocket,” kinuna ti report. “Ti kakapuyan a nairekord a bisikleta, iti sidong ti nadumaduma a kasasaad, ket 81 a porsiento ti kinaepisientena.” Kinuna ni James Spicer, a nangidaulo iti panagadal: “Nakaskasdaaw daytoy kaniak, nangnangruna no maamirismo a saan a nagbalbaliw iti nasurok a 100 a tawen ti kangrunaan a pakabuklan daytoy a kadena.”
Dagiti Kappasngay nga Addaan iti HIV
“Kagudua kadagiti amin a maladaga idiay Africa ti naipasngay nga addaan iti HIV, ti virus nga agbalin nga AIDS,” kuna ti United Press International. Imbaga ni Dr. Peter Piot, ehekutibo a direktor ti Joint United Nations Programme on HIV/AIDS, a ti HIV ken AIDS ti nangkissay iti 25 a tawen iti manamnama a kapaut ti biag iti dadduma a paset ti Africa. Kuna pay ti report: “Ti 21 a pagilian nga addaan iti kaaduan a bilang dagiti naakaran iti HIV ket adda amin idiay Africa, ket iti 10 kadagidiay a pagilian, naakaran ti di kumurang a 10 a porsiento kadagiti umili.” Kadagiti amin a natay gapu iti AIDS iti intero a lubong, agarup 80 a porsiento ti napasamak idiay Africa.
“Dakes a Tudo”
Adda mapaspasamak a natural a datdatlag, a pagaammo kas dakes a tudo, idiay Turpan, iti Sinkiang Uighur Autonomous Region ti China. Uray no lumabas dagiti nangisit nga ulep, nadagaang ken natikag latta iti daga, kuna ti China Today. Kasla agtudo, ket marikna pay ketdi ti maysa a tao ti panagtudona no itayagna nga itaya ti imana. Ngem gapu iti nakaro a tikag idiay Turpan, naparpartak nga amang ti panagalingasaw ngem iti panagtudona. Isu nga agalingasaw ti “dakes a tudo” sakbay a makadanon iti daga.
Makapapatay a Taraon
Nabiit pay nga inikkat ti maysa a beterinario a siruhano idiay distrito ti Kutch iti makinlaud nga India ti 45 a kilo a plastik a supot iti bituka ti masakit a baka, kuna ti The Week, maysa a magasin idiay Kerala, India. Malaksid kadagiti supot, nakasarak met iti lupot, ukis ti niog, nakunikon nga alambre, ken maysa a roskas. Basura ti kangrunaan a pagbibiag dagiti walang a baka idiay India, ket makadangran kadakuada dagiti naibasuran a plastik a supot. Uray dagiti magatgatasan a baka a kukua dagiti pribado a grupo masansan a manganda iti basura nga adda iti igid ti kalsada no mapanda iti pagarabanda. Kuna ti beterinario a ni Dr. Jadeja a ti pannangan iti plastik ti sumaganad laeng iti foot-and-mouth disease a problema kadagiti baka. Agbará iti bituka ti di marunaw a material, isu a saan a makapagngatingat ti baka. Masansan a mabaybay-an a matay dagita a baka. Ni Dr. Jadeja ket pinagtignay a dagus dagiti sapatero idi nasarakanda ti nagadu a plastik iti bituka dagiti linalatanda a natay a baka.