No Pagsakitendaka Dagiti Kemikal

MAKARIRO ti adu nga aspeto ti multiple chemical sensitivity (MCS). Kaawatan a nakaro ti di panagtutunos iti komunidad ti medisina maipapan iti kasasaad ti sakit. Patien ti dadduma a doktor a ti MCS ket nainaig iti kasasaad ti bagi, mamati ti dadduma a nainaig dayta iti kababalin, kaskasdi a kunaen ti dadduma a nainaig dayta iti kasasaad ti bagi ken kababalin. Kuna ti dadduma a doktor a mabalin nga irepresentar pay ketdi ti MCS ti grupo ti sumagmamano a sakit.a

Kuna ti adu a pasiente nga addaan iti MCS a ti damo nga adu a nalang-abda a sabidong kas iti pestisidio ti nakaigapuan ti kasasaadda; kuna ti dadduma a maigapu iti maulit-ulit a saggabassit a pannakalang-abda iti sabidong. Apaman nga addaanen dagiti agsagsagaba iti MCS, mariknadan ti nadumaduma a sintoma no makalang-abda iti nadumaduma a kemikal a di agkakanaig a maibturanda idi, kas kadagiti bangbanglo ken pagdalus. Isu a nausar ti termino a “multiple chemical sensitivity.” Alaenyo a pagarigan ti kaso ni Joyce.

Ni Joyce ket naalisan iti kuto idiay eskuelaan. Napugsitan ngarud ti ulona iti pestisidio. Kimmapuy ti salun-at ni Joyce, ket dinan maanduran ti adu a kemikal a dina met inkankano idi. Dagitoy ti pakairamanan dagiti pagdalus iti balay, air freshener, bangbanglo, shampoo, ken gasolina. “Limteg dagiti matak,” kuna ni Joyce, “ket naimpeksion ti sinus-ko, a pakaigapuan ti nakaro a panagsaksakit ti ulok ken panagrurusokko isu a nagsakitak iti adu nga aldaw. . . . Namin-adu a napulmoniaak ta nagpiglaten ti barak a kas iti tao a nagsigarilio iti 40 a tawen​—nupay saanak a pulos a nagsigarilio!”

Ti nakaro a pannakalang-ab iti di unay nasamay a sabidong, a naibaga met a pakaigapuan iti MCS, mabalin a mapasamak iti ruar wenno uneg ti pagnanaedan. Kinapudnona, kadagiti napalabas a dekada ti nagadu a sakit a maigapu iti polusion ti angin iti uneg ti pagnanaedan ti gapu a napartuat ti termino a “sick-building syndrome.”

Sick-Building Syndrome

Rimsua ti sick-building syndrome idi dekada 1970 idi adu a pagtaengan, eskuelaan, ken opisina, a dati nga angin laeng ti bentilasionda, ket naikkan iti air-conditioner tapno agtalinaed ti lamiis, isu a di makaruar ti angin. Nausar ti insulasion, napugsitan a kayo, nalaka nga agmaga a pigket, ken sintetiko a lupot ken alpombra kadagitoy a patakder ken kadagiti mueblesda.

Nangnangruna no kabarbaroda, adu kadagitoy a produkto ti mangiruar iti bassit laeng a mabalin a makadangran a kemikal, kas iti formaldehyde, iti agrikrikus laeng nga angin. Mangnayon pay iti problema dagiti alpombra gapu ta agsependa ti nadumaduma a pagdalus ken solvent sada iruar bayat ti napaut a tiempo. “Dagiti sengngaw ti nadumaduma a solvent ti kaaduan a mangsabidong iti angin iti uneg ti patakder,” kuna ti libro a Chemical Exposures​—Low Levels and High Stakes. Mairaman met “dagiti solvent kadagiti kemikal a kanayon a dakamaten dagiti pasiente a sensitibo iti kemikal,” kuna ti libro.

Nupay kaaduan a tattao ti kasla makaibtur iti uneg dagita a patakder, dadduma ti makapataud kadagiti sintoma a kas iti angkit ken dadduma pay a sakit ti aangsan agingga iti panagsakit ti ulo ken panaglaladut. Kaaduanna, mapukaw dagitoy a sintoma no rummuaren ti tao iti dayta a patakder. Ngem iti dadduma a kaso, “makapataud dagiti pasiente iti multiple chemical sensitivity,” kuna ti The Lancet a warnakan dagiti Britano maipapan iti medisina. Ngem apay nga agsakit ti dadduma a tattao gapu kadagiti kemikal idinto ta dadduma ket saan? Napateg daytoy a saludsod ta dadduma a kasla di mangikankano iti dayta ket mabalin a marigatanda a makaawat kadagidiay agsakit gapu iti dayta.

Naiduma ti Tunggal Maysa Kadatayo

Nasayaat a laglagipentayo a sabasabali ti epekto ti nadumaduma a banag kadatayo, kemikal man, mikrobio, wenno virus dagita. Dagiti banag a mangapektar iti reaksion ramanenna ti pakabuklan ti gene, edad, sekso, kasasaad ti salun-at, agas a tomtomarentayo, datin a sakit, ken estilo ti panagbiag a kas iti panaginum iti arak, panagsigarilio, wenno panagdroga.

Kas pagarigan, maipakita ti pannakaisaluminam kadagiti agas, “no agkurri ti agas ken no ania dagiti dakes nga epektona kenka,” kuna ti magasin a New Scientist. Mabalin a nakaro ti dadduma kadagitoy nga epekto, a mabalin pay ketdi a pakatayan. Gagangayen a dagiti protina a maawagan iti enzyme ti mangikkat iti bagi kadagiti kemikal a karkarna, kas iti adu a kemikal nga adda kadagiti agas ken dagiti makasabidong a malang-ab iti inaldaw a trabaho. Ngem no nadadael dagitoy a “pagdalus” nga enzyme, a mabalin a maigapu iti natawid, dinadael nga immun-una dagiti sabidong, wenno di nasustansia a taraon, mabalin nga umadu dagiti karkarna a kemikal agingga a napeggaden ti kaaduda.b

Naipadis ti MCS iti adu a sakit ti dara a mainaig iti enzyme a naawagan porphyrias. Masansan a dagiti kemikal a kas ti ipugso dagiti lugan ken dagiti bangbanglo agpada ti epektoda kadagiti tattao nga addaan porphyrias ken dagiti addaan MCS.

Maapektaran Met ti Panunot

Imbaga ti maysa nga agsagsagaba ti MCS iti Agriingkayo! a dadduma a gagangay a kemikal ti kasla mangbartek kenkuana. Kastoy ti kinunana: “Nariknak ti panagbalbaliw ti personalidadko​—makapungtot, maaburido, marurod, mabutbuteng, aglaladut. . . . Mabalin nga agpaut dagitoy a sintoma iti sumagmamano nga oras agingga iti sumagmamano nga aldaw.” Kalpasanna, mariknana a dakes ti epektona ken makarikna iti nadumaduma a kinakaro ti panagleddaang.

Saan a karkarna dagitoy nga epekto kadagiti tattao nga addaan iti MCS. Kuna ni Dr. Claudia Miller nga “ipadamag ti adu a pagilian dagiti sikolohikal a parikut kalpasan ti talaga a pannakalang-ab iti kemikal, insektisidio man dayta wenno sick building [syndrome]. . . . Pagaammomi nga ad-adda a mataranta ken maldaang dagiti agtartrabaho a makalang-ab kadagiti solvent. . . . Isu a panunotentayo a naimbag ken laglagipentayo koma a nalabit ti utek ti paset ti bagi a sensitibo unay iti pannakalang-ab ti kemikal.”

Nupay ti pannakalang-ab iti kemikal ket mangpataud kadagiti parikut a nainaig iti kababalin, patien ti adu a doktor a pudno met ti kasunganina​—dagiti parikut a nainaig iti kababalin ket makapataudda met iti kinasensitibo kadagiti kemikal. Bigbigen da Dr. Miller, a nadakamat itayen, ken Dr. Nicholas Ashford, a sititibker a mamati kadagiti pisikal a pakaigapuan ti MCS, a “dagiti pasamak a makaapektar iti kababalin, kas ti ipapatay ti asawa wenno panagdiborsio, malapdanda ti panagandar ti immune system ken mabalin a pagbalinenda ti dadduma a tattao a sensitibo iti uray bassit laeng a kemikal. Sigurado a nakarikrikut ti relasion dagiti sistema a nainaig iti kababalin ken bagitayo.” Kuna ni Dr. Sherry Rogers, maysa pay a mamati iti pisikal a pakaigapuan ti MCS, a ti “pannakataranta pagbalinenna nga ad-adda a sensitibo ti maysa a tao iti kemikal.”

Adda kadi maaramidan dagiti agsagsagaba iti MCS a mangpasayaat iti salun-atda wenno mangkissay kadagiti sintoma a mariknada?

Tulong Para Kadagidiay Addaan iti MCS

Nupay awan ti ammo nga agas ti MCS, nakissayan ti adu nga agsagsagaba dagiti mariknada a sintoma, ken dadduma ti nakapagtultuloy pay iti normal a panagbiag. Ania ti nakatulong kadakuada a mangdaer? Kuna ti dadduma a nagunggonaanda iti panangsurotda iti imbaga ti doktorda a liklikanda, no mabalin, dagiti kemikal a manggargari kadagiti sintoma a mariknada.c Natakuatan ti agsagsagaba iti MCS a ni Judy a naim-imbag kenkuana ti mangliklik. Bayat ti panagpaimbagna iti epekto ti Epstein-Barr virus, sobra ti nalang-ab ni Judy iti pestisidio a nausar iti uneg ti pagtaenganna isu a nakapataud idi agangay iti MCS.

Kas iti adu nga addaan iti MCS, adda epekto ti adu a kemikal iti balay ken Judy. Isu nga agdalus ken aglaba laeng babaen ti puro a sabon ken baking soda. Natakuatanna a nakasamsamay a pangpalamuyot iti lupot ti suka. Natural laeng a linabag ken lupot ti pagkawesna ken usarenna iti kuartona. Saan nga idulin ni misterna ti na-dry clean a kawesna iti closet-da agingga a mapaanginan iti adu a lawas iti nasayaat ti bentilasionna a lugar.

Siempre, iti lubongtayo, mabalin nga imposible para kadagiti agsagsagaba iti MCS ti mangliklik iti amin a pannakalang-ab iti kemikal. Kastoy ti kuna ti American Family Physician: “Ti kangrunaan a makagapu iti kaawan ti maaramidan gapu iti MCS ket masansan a ti panangiputong ken ti panangisinsina iti bagi bayat a likliklikan ti pasiente ti pannakalang-abna kadagiti kemikal.” Isingasing ti artikulo a no tultulongan ti doktor dagiti pasiente, rumbeng nga agtrabaho ken makipulapolda, nga in-inut a paaduenda ti aramidenda. Maigiddato iti dayta, ikagumaanda a kontrolen ti pannakataranta ken panagpitik ti pusoda babaen ti panangsursuroda nga ag-relaks ken mangkontrol iti panagangesda. Ti panggep ket tulongan dagiti pasiente nga in-inut a mairuam iti pannakalang-ab kadagiti kemikal imbes nga ikkaten dagiti kemikal a mamimpinsan iti panagbiagda.

Ti sabali pay a napateg a therapy ket ti nasayaat a turog iti rabii. Ni David, maysa nga agsagsagaba iti MCS a dandanin awanen ti mariknana a sintoma, ipabiangna no dadduma ti pannakapaimbagna iti pannaturog iti kuarto nga adu ti magun-odanna a presko nga angin. Ni Ernest ken ti misisna a ni Lorraine, nga agpadpada nga agsagsagaba iti MCS, natakuatanda met a ti nasayaat a turog iti rabii dakkel ti maitulongna iti panangdaer iti di maliklikan a pannakalang-ab iti kemikal bayat ti aldaw.”

Siempre, kanayon a nasken ti nasustansia a taraon tapno mataginayon wenno mapasubli ti kinasalun-at. Kinapudnona, naitandudon dayta a kas “ti kakaisuna a kapatgan a mangsalaknib iti salun-at.” Nainkalintegan ngarud a tapno mapasubli ti kinasalun-at ti bagi, agingga a mabalin, masapul a nasayaat ti panagandar dagiti sistemana. Makatulong dagiti kanayonan a bitamina ken mineral.

Makatulong met ti panagehersisio iti kinasalun-at. Kanayonanna, no agling-etka, tultulongam ti bagim a mangikkat kadagiti rugit babaen ti kudilmo. Napateg met ti nasayaat a mental a disposision ken ti kinaparato, agraman ti pannakarikna a maay-ayatka ken ay-ayatem met ti sabsabali. Kinapudnona, “ti ayat ken panagkatawa” ti inreseta ti maysa a doktor kadagiti amin a pasientena nga addaan iti MCS. Wen, “ti naragsak a puso naimbag nga agas.”​—Proverbio 17:22.

Nupay kasta, ti panangtagiragsak iti naayat ken naragsak a pannakikadua ket mabalin a dakkel a parikut kadagidiay agsagsagaba iti MCS a di makaandur kadagiti bangbanglo, pagdalus, deodorizer, ken dadduma pay a kemikal a kanayon a malang-ab ti kaaduan kadatayo iti inaldaw-aldaw nga ar-aramidtayo. Kasano a makaandur dagiti tattao nga addaan iti MCS iti sidong dagitoy a kasasaad? Ti sabali pay a napateg a banag ket ania ti maaramidan ti dadduma tapno matulongan dagidiay addaan iti MCS? Salaysayen ti sumaganad nga artikulo dagitoy a banag.

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

Kasapulam Kadi ti Adu Unay a Kemikal?

Ikagumaantay koma amin a bassit laeng ti malang-abtayo kadagiti mabalin a makasabidong a kemikal. Daytoy iramanna dagiti kemikal nga idulintayo iti pagtaengan. Kuna ti libro a Chemical Exposures: “Agparang a dagiti makarugit iti angin iti uneg ti pagtaengan ti kakaruan a pakaigapuan iti di pannakaandur kadagiti kemikal. Dagiti adu nga aglalaok a di unay nasamay a ginasut a sumngaw nga organiko a kemikal ket addada iti uneg ti balay.”d

Isu a saludsodem iti bagim no talaga a masapul nga agusarka iti adu unay a kemikal, nangnangruna dagiti pestisidio ken dagiti produkto nga addaan kadagiti sumngaw a solvent. Pinadasmo kadin dagiti maisandi nga awanan iti sabidong? No masapul nga agusarka iti mabalin a makadangran a kemikal, nupay kasta, siguraduem a dika iggaman dayta a di aramiden dagiti amin a nasken a panagannad. Kasta met, siguraduem nga idulin dayta iti natalged a lugar a di magaw-at dagiti ubbing ken sadiay di makadangran no sumngaw. Laglagipem, nga uray nairut ti pannakaserra ti pagkargaan iti kemikal mabalin a sumngawda.

No kanayon a sipapanunottayo kadagiti kemikal sipapanunottayo met iti iyapros wenno ipatedtedtayo iti kudil. Adu a kemikal, agraman dagiti bangbanglo, ti agsepen ti kudil a mapan iti dara. Isu a ti maitapal iti kudil ket maysa a pamay-an ti panangagas. Ngarud, no natedtedan ti makasabidong a kemikal ti kudilmo, “ti umuna ken dagus nga aramidem ket bugguam a naan-anay ti kudilmo tapno maikkat ti kemikal,” kuna ti libro a Tired or Toxic?

Adu a tattao nga addaan iti multiple chemical sensitivity ti sensitibo kadagiti bangbanglo. Ag-95 porsiento kadagiti kemikal a nausar kadagiti bangbanglo ket artipisial a compound a nagtaud iti petroleo. Nausar ti acetone, camphor, benzaldehyde, ethanol, g-terpinene, ken adu a sabsabali pay a kemikal. Dagiti pakadadaelan ti salun-at a mainaig kadagitoy a substansia kas pagarigan, ket impablaaken ti Environmental Protection Agency idiay Estados Unidos. Agpayso met daytoy kadagiti kemikal a nausar kadagiti air freshener. Idi inadal dagiti sientista ti aglawlaw dagiti air freshener, kuna ti University of California at Berkeley Wellness Letter, “naadalda dagitoy a kas mangrugit, saan a mangpasayaat, iti angin iti uneg ti balay.” Dagiti air freshener dida pukawen ti nabangsit nga angot; abbonganda laeng dagitoy.

Kuna ti libro a Calculated Risks a “maysa kadagiti kapatgan a panunoten maipapan iti toxicology wenno siensia a mangtaming kadagiti kemikal ken dagiti epektoda [ket] makasabidong ti amin a kemikal iti sidong ti dadduma a kasasaad no malang-ab.”

[Footnote]