Maigapu iti Konsiensia

INLADAWAN ti klasikal a sine nga Arsenic and Old Lace idi 1944 ti nagbiit nga ipapatay ti sumagmamano a lallakay kalpasan a nakainumda iti arak ti elderberry a nalaokan iti arsenic. Ipalnaad ti sine ti gagangay a pannakaawat a kanayon a nagbiit ti epekto ken panangpapatay ti sabidong nga arsenic. Kinapudnona, nailadawan iti sine a ti bigla nga ipapatayda ket saan a gapu iti arsenic, no di ket gapu iti strychnine ken cyanide a nailaok met iti arak.

“Saan a nalawag dagiti pagilasinan ti pannakasabidong gapu iti arsenic,” insurat ni Dr. Robert E. Gallagher iti The New England Journal of Medicine. Ngem innayonna a ti “panangsabidong ti arsenic a maigapu iti kontaminado a danum nga inumen ken dagiti rugit nga aggapu kadagiti industria ket nakaro a problema iti salun-at ti publiko iti adu a paset ti lubong, a pakaigapuan ti nadumaduma a sakit ti tattao a pakairamanan ti kanser iti kudil, basisaw, bara, ken dalem.”

Gapu iti nadakamat nga impormasion, nalawag a dagiti mangay-aywan iti salun-at gagangay a dida ibilang a maysa a pamay-an ti panangagas ti panangireseta iti arsenic. Ngem usigem a naimbag daytoy a kapadasan idiay Canada. Usigem no kasano nga idi naisingasing ti panangyalison iti dara ken kalpasanna ti arsenic kas pangagas, nagkikinnontra ti konsiensia ti pasiente a ni Darlene, dagiti doktor, nars, ken ti parmasiutiko a nangtaming kenkuana. Kastoy ti inyestoria ni Darlene.

“Idi Mayo 1996, adda sumagmamano a problemak gapu iti nakaro a pannakasugat, panagpadara, ken karkarna a panagdara dagiti gugotko. Natakuatan ti hematologist-ko a ni Dr. John Matthews iti Kingston, Ontario, a ti problema ket ti karkarna a kita ti kanser a maawagan nga acute promyelocytic leukemia (APL). Kalpasan ti nagsasaruno a pannakaeksamen, agraman ti pannakaeksamen ti pata iti tulangko, siaanus nga inlawlawag ni Dr. Matthews no ania ti APL ken no kasano a maagasan ti sakit. Ti gagangay a plano iti panangagas ramanenna ti panangyalison iti dara ken chemotherapy, ngem agkitakit ti nasanay iti Biblia a konsiensiak nga agpayalison iti dara.

“Imbes a sayangenda ti napateg nga oras babaen ti panangikagumaanda a mangbalbaliw iti panunotko, nainsiriban a nagsirarak dagiti doktor iti maysa pay a pamay-an ti panangagas. Ti nabalbaliwan a panangagas ramanenna ti panangusar iti agas a nagtaud iti bitamina-A, a maikadua iti kalkalainganna nga intensive chemotherapy. Tallo a bulan a saan a simro ti leukemiak sa kellaat a simro. Diak maibturan ti panagut-ot ti ulok, gapu iti panagebbal ti utek. Sa masapul a papigsaek ti resistensiak nga umawat iti panangagas. Idin nga imbaga ti doktor kadakami nga awanen ti sabali a mayagas kaniak no di ti pannakayalison iti dara. Imbagana nga awanen dua a lawas nga agbiagak.

“Ti simmaganad a sumagmamano nga aldaw ket makapanerbios, gapu iti ad-adu pay a panangeksamen iti dara, panangsarungkar iti abogado tapno ipaaramid ti testamentok, ken dagiti urnos ti pannakaipumponko. Kabayatan daytoy a panawen, nasao kadakami ni Dr. Matthews ti karkarna a pamay-an ti panangagas a sibaballigin nga us-usaren dagiti doktor idiay China para iti APL, a naipadamagen kadagiti mapagraraeman a pagiwarnak iti siensia a kas iti Blood ken Proceedings of the National Academy of Sciences. Bayat ti panagsirarakda, nabasa ti maysa a doktor ken ti kaduana iti maysa a pagiwarnak iti medisina a ‘nalabit maklaatto ti adu a ti arsenic trioxide ket sibaballigin a nausar kas suero, nga addaan iti limitado a sabidong, kas pangagas iti acute promyelocytic leukemia (APL).’

“Adda itan dua a pagpilian​—labsingek ti konsiensiak babaen ti panagpayalisonko iti dara wenno ipalubosko a masueroak iti daytoy saan pay unay a madamdamag a panangagas babaen ti arsenic. Pinilik ti panangagas babaen ti arsenic.a Diak naamiris a daytat’ mangriribuk gayam iti konsiensia dagiti doktor, nars, ken ti parmasiutiko, ken uray dagiti opisial nga agtartrabaho iti ospital.

“Kalpasanna, nakiuman ti ospital kadagiti autoridad a mangus-usig iti linteg tapno makompirma no mabalin a maisuero ti arsenic trioxide. Kalpasan laeng dayta a mabalinda nga ipalubos ti kasta a panangagas. Idi damo, saan a kayat ti parmasiutiko ti makitinnulong, tangay buyogen ti nadalus a konsiensia a kinuestionna ti kinatalged dayta. Dagiti doktor a nangasikaso kaniak a da Dr. Matthews ken Dr. Galbraith, ti kapilitan a nangaramid iti makakombinsir ken positibo a presentasion maipapan iti daytoy a panangagas. Idi agangay, tangay naipakitaan iti umdas a medikal nga ebidensia maipapan iti panangagas, nagutugot dagiti autoridad iti ospital ken ti parmasiutiko a makitinnulong.

“Immanamong ti parmasiutiko a mangisagana iti produkto ti arsenic sana iyesterilisado tapno dagus a maisuero. Ngem ita, agkitakit ti konsiensia dagiti amin a nars nga ibitin ti maisuero a kontrobersial a substansia. Immikayda bayat nga imbitin dagiti doktor a mismo ti sumagmamano a yunit ti substansia. Impakpakaasi dagiti nars kaniak nga agpayalisonak laengen iti dara. Mamatida a matayak isu nga impakpakaasik nga ipakitada ti kinapropesionalda sa kiniddawko a raemenda ti panagkitakitko nga agpayalison iti dara gapu iti diktar ti konsiensiak. Nagyamanak, sinallabayko ida ket kiniddawko nga ipuerada pay laeng dagiti personal a riknada. Nataginayonmi ti nasayaat a relasion. Nagtultuloy ti panangagas babaen ti arsenic trioxide iti innem a bulan, ket immimbagak. Kalpasanna, immanamong dagiti doktor a mabalinen nga idiay balaymi ti pakaituloyan ti dadduma pay a panangagas.

“Nayurnos a dagiti nars a kameng ti Victoria Order of Nurses, a paglainganda ti mangipaay iti serbisio iti pagtaengan, ti mangserbi kaniak iti pagtaengak. Rimsua manen ti isyu maipapan iti konsiensia. Uray isuda ket agkitakit a mangisuero iti substansia. Dagiti miting, surat, ken medikal nga artikulo manipud kadagiti mapagraraeman a pagiwarnak iti medisina ti nangbalbaliw iti kasasaad. Idi agangay, nakitinnulong met laeng dagiti nars. Nakompleto ti pannakaagasko idi Setiembre 1997.

“Ayna, agpayso a mabalin nga agsubli ti kita ti kanserko. Imbaga ti doktor a kaasping dayta ti panagbiagko iti rabaw ti naorasan a bomba. Ngem nasursurok ti agrag-o iti tunggal aglabas nga aldaw, di liwayan ti itatabunok iti lugar a pagdaydayawak ken agtalinaed nga okupado a mangiranud iti naibasar-Biblia a namnama maipapan iti panawen inton ‘awanto ti agtataeng nga agkuna: “Masakitak.”’”​—Isaias 33:24, NW.

Nadagsen ti rebbengen dagiti propesional iti tay-ak ti medisina a mangipaay iti de kalidad a panangaywan iti salun-at. Kaaduanna, naimpusuan ken agpapaiwanwanda iti konsiensiada a mangaramid iti pamay-an ti panangagas agingga iti pagpatinggaan ti kinalaing ken agdama a pannakaammoda. Kas ipakita daytoy a kapadasan, nagdakkel ti magapuanan dagiti doktor, nars, ken dadduma pay a propesional iti panangaywan iti salun-at babaen ti panagtalinaedda a mannakibagay ken sensitibo kadagiti patpatien ken konsiensia ti edukado nga adulto a pasiente.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 20]

Ni Darlene Sheppard