Panangmatmat iti Lubong
Basura iti Baybay
Sangaribu a tawen ti kasapulan sakbay a marunot ken mapukaw ti maysa a mabuong a botelia a maibelleng iti baybay. Tallo a bulan ti kasapulan tapno marunot dagiti papel a tisyu idinto ta innem a bulan no palito. Ti baybay ket mulitan dagiti rungrong ti sigarilio iti maysa agingga iti 5 a tawen; dagiti supot a plastik, 10 agingga iti 20 a tawen; dagiti banag a naaramid iti nylon, 30 agingga iti 40 a tawen; dagiti lata, 500 a tawen; ken ti polystyrene, 1,000 a tawen. Dagitoy a pattapatta ket sumagmamano laeng kadagiti impormasion nga inted ti Legambiente, ti asosasion idiay Italia a maseknan iti aglawlaw, tapno maparegta dagiti agdigus idiay baybay nga isakitda ti ekolohia no mapanda sadiay. “Saan ngata nga aglablabes dagitoy a singasing?” insaludsod ti periodiko a Corriere della Sera. Kas sungbat, kunana: “Ti 605 a tonelada a basura a naurnong dagiti boluntario ti Clean Beaches kadagiti kosta ti Italia nanipud idi 1990 agingga ita ti sumungbat iti saan.”
Ubbing ken ti Okulto
“Dagiti ubbing ket agpegpeggad iti Sataniko ken okulto a material a makita iti Internet,” kuna ti union dagiti mannursuro, sigun iti periodiko a The Independent idiay London. Naammuan iti maysa a surbey idiay Britania para iti Association of Teachers and Lecturers (ATL) a nasurok a kagudua kadagiti ubbing nga agtawen iti nagbaetan ti 11 ken 16 ti “interesado iti okulto ken iti datdatlag,” dandani kakapat ti “interesado unay,” ket 1 iti kada 6 ti nagkuna a “nabutnganda” idi kinitada ti okulto. Mamakdaar ti sekretario heneral ti ATL a ni Peter Smith: “Nalaka a makita dagiti ubbing ti nadumaduma ken ginasut a website maipapan iti kulam, panangilabeg ken panangala iti dara manipud iti urat, nga awan ti siasinoman nga adulto a mangkontrol iti mabasada. . . . Irepresentar daytoy ti makapadanag unay a pagannayasan dagiti agtutubo. Rumbeng nga isuro dagiti nagannak ken mannursuro kadagiti ubbing ken agtutubo dagiti peggad ti pannakipaset iti okulto sakbay a maigamerda.”
Dimo Itantan ti Panangikabil iti Napudot a Taraon iti Refrigerator
Saan nga umiso a pabaawen pay laeng dagiti napudot a taraon sakbay a maikabil iti refrigerator, kuna ni Bessie Berry, manedyer ti Department of Agriculture Meat and Poultry Hotline idiay E.U. “Uray dagiti taraon a kaad-adaw iti pugon wenno paglutuan” ket rumbeng a maikabil a dagus iti refrigerator no saan pay la a kanen. Kas nailawlawag iti Tufts University Health & Nutrition Letter, “no nasapsapa nga ikabilmo dagiti naluto a taraon iti nalamiis a refrigerator, nabibiit nga agsardeng ti iyaadu ti aniaman a linaonda a makadangran a bakteria.” Ngem saan kadi a madadael ti refrigerator wenno magagara ti motor? Saan, sigun ken Ms. Berry. Nadisenio dagiti moderno a refrigerator a mangtaming kadagiti napudot a taraon. Ti pagarup a dida kabaelan ket mabalin a nagtaud pay idi panawen dagiti icebox, a ti bara ti mangrunaw iti yelo. Nupay kasta, adtoy ti dua a nasken a panagannad: No mangikabilka iti dakkel a banag iti refrigerator—kas iti intero a manok, sangakaserola a sopas, wenno putahe—masapul a mabingbingay nga umuna dayta iti medio nasayad a pagkargaan, ta no saan, saan a dagus a lumamiis ti uneg tapno sumardeng ti panagadu dagiti bakteria. Ket masapul nga adda espasio iti nagbaetan dagiti napudot a taraon ken dadduma a taraon iti refrigerator tapno makapagrikus ti angin ken dagus a lumamiis ti taraon.
Timek iti Computer a Mangipasimudaag iti Rikna
Iti panagregget a pagbalinen a mas makaay-ayo dagiti timek iti computer, nabayagen nga ipampamuspusan dagiti sientista a nayonan dagiti timek iti mangipasimudaag iti rikna. Sigun iti Aleman a periodiko a Gießener Allgemeine, inusig ti maysa a grupo dagiti managsukisok idiay Technical University of Berlin no kasano nga agbalbaliw dagiti timek gapu iti nadumaduma a rikna. Adda dagiti dramatista a nangbasa iti sasao a maibagay iti nadumaduma a rikna—makaunget, naliday, maum-uma, maragsakan, mabuteng, wenno masuron. Kalpasanna, nausig dagiti sasao—ti tunggal silaba—iti kasinggit wenno kabangag, kapartak wenno kabannayat, kasansan, kapigsa wenno kinakapuy, ken kinalawag ti panagibalikas. Impakita dagiti resulta a ti naragsak a rikna wenno panagunget ti mangpasansan ken mangpapigsa iti panagsao. Naipaganetget dagiti silaba, ken nalawag ti pannakaibalikasda. No maum-uma, mabutbuteng, wenno malidliday, nabambannayat ken agat-at ti panagsao ken agbalbaliw ti kangato ken kabangag ti timek. No mabutbuteng, suminggit ti timek iti agarup maysa nga octave. No maladingitan, agpaparaw ken bumangag ti timek tangay nakapuy ti panaggaraw dagiti vocal cord. Dagita a pakabigbigan ket nausar kadagiti artipisial a timek tapno mausig, iti kasta maammuan no dagiti agdengdengngeg “madlawda ti umiso a kasasaad ti rikna.” Dagidiay mangtamtaming iti elektroniko a komposision ti panagsao ken ti automatiko a panangilasin iti panagsao ti nangnangruna nga interesado iti daytoy a proyekto.
500 a Tawen ti Pannakadadael
Napukawan ti Brazil ti 37 a porsiento iti tallo kadagiti kangrunaan a sistema ti ekolohiana nanipud idi nangrugi ti panangkolonia agarup 500 a tawen ti napalabasen. Kasta ti ipalgak ti nabiit pay a surbey ti World Wide Fund for Nature (WWF). Iti agdama, “nadadaelen ti 93 a porsiento iti kabakiran iti Atlantiko, 50 a porsiento iti kapanagan ken 15 a porsiento iti rehion ti Amazon,” kuna ti periodiko nga O Estado de S. Paulo. Kuna ni Garo Batmanian, direktor ehekutibo ti WWF Brazil: “Idi simmangpet dagiti Portugues ditoy, nakasarakda iti narabraber a kabakiran ken ad-adu a danum ngem iti nakitadan. Dayta ti nangpataud iti sariugma nga agbiag ti amin a naimula ditoy isu a saanen a kasapulan a maibagay ti teknolohia ti Europa iti agpayso a kasasaad.” Kinunana a daytoy ti nangrugian ti pannakadadael dagiti kabakiran ti Atlantiko ditoy Brazil.
Nadalus a Pagluganan iti Masakbayan
“Mabalinen a gatangen ti teknolohia ti fuel-cell a mangikarkari a naan-anay a balbaliwanna ti sangalubongan a negosio ti lugan,” kuna ti periodiko a The Australian. Nangnangruna a maibagay ti teknolohia ti fuel-cell kadagiti bus iti siudad agsipud ta saan unay a naungor ken awan ti ipugsona nga asuk. Madaliasat dagiti bus ti 300 a kilometro, iti kapartak a 80 a kilometro iti kada oras, ken makailugan iti 70 a pasahero. Maitukonto dagiti bus kadagiti kompania ti lugan iti intero nga Europa iti damo a presio a nasurok a $1 a milion kada maysa, ket manamnama a mausar dagitoy inton arinunos ti 2002. Iti masakbayan, mabalin met a mausar dagiti fuel cell a pangpataray kadagiti kotse, ngem saanda pay ita a naaramid. “Masapul a kissayanmi ti presio, kadakkel ken kadagsen dagiti sistema ti fuel-cell tapno ad-adda nga artapanna dagiti makina nga addaan iti internal combustion,” kuna ni Propesor Ferdinand Panik.
“Barengbareng a Selio”
“Ti Canada ti damo a nangiruar kadagiti barengbareng a selio, ti kabaruan a produkto para iti panawen ti panangipasindayaw iti bagi,” kuna ti The New York Times. Mabalin itan nga agaramid dagiti tattao iti bukodda a selio “nga addaan iti retrato ti kappasngay nga anakda, ti baro a nagturpos, ti naragsak nga agassawa wenno ti matalek nga aso.” Ibuson dagiti aplikante ti porma agraman ti retrato ken bayadda. Kalpasanna, makaawatda iti maysa a piliego nga addaan iti 25 a maidekket, nayimprenta a nasileng a kuadro a namarkaan iti sao a “Canada” agraman ti selio ken ti maikadua a piliego nga addaan kadagiti kaasping ti retrato a mabalin nga ikabil kadagiti nasileng a kuadro. Nupay kasta, nasursurok a doble ti gatadna ngem kadagiti regular a selio. Kanayonanna, maituktukon dagiti mangkablaaw nga sticker “tapno maibagay dagiti kustomer ti suratda sigun iti rikna wenno mensaheda,” kinuna ni Micheline Montreuil, ti direktor dagiti produkto a selio nga agpaay iti Canada Post. Saan a nagpaudi ti Australia, Britania, Singapore, ken Switzerland tangay addaanda metten iti bukodda a klase dagiti barengbareng a selio. Maysa a karit dayta kadagiti agkolkolekta iti selio agsipud ta kanayon nga agduduma dagita.
Dagiti Sakit Kontra Didigra
Nupay dagiti didigra, kas kadagiti layus ken ginggined ti kangrunaan a maipadamag, ad-adu ti gudasen dagiti makaakar a sakit, sigun iti maysa a report ti Red Cross. Iti panagkomentona iti dayta, kuna ti The New York Times: “Ti dagup dagiti natay itay napan a tawen gapu kadagiti makaakar a sakit a kas iti AIDS, tuberculosis ken malaria ket mamin-160 a daras nga ad-adu ngem iti bilang ti tattao a natay kadagiti ginggined itay napan a tawen idiay Turkey, dagiti nagpipigsa a bagyo idiay India ken layus idiay Venezuela . . . Mapattapatta a 150 a milion a tattao ti natay gapu kadagita laeng a tallo a sakit nanipud idi 1945 no idilig iti 23 a milion kadagiti gubat kabayatan ti isu met la a panawen.” Sigun iti autor ti report a ni Peter Walker, ti nakapuy a salun-at ti publiko ti kangrunaan a makagapu iti problema. “Iti dandani tunggal pagilian, adda ti makunkuna a sistema ti panangaywan iti salun-at, ngem awan a pulos dayta kadagiti away,” kinunana. Ti 13 a milion a natay itay napan a tawen gapu iti makaakar a sakit ket mabalin koma a nalapdan no nabusbos ti lima laeng a doliar iti pannakaasikaso ti salun-at ti tunggal tao. Inngudo ti artikulo: “Ad-adu a biag ti maispal ti kuarta a mabusbos iti panangbalbaliw iti kababalin dagiti tattao ngem iti kuarta a mausar kadagiti nangina a pasilidad a kas iti ospital ken alikamen ti kabaruan a teknolohia.”