Dagiti Katedral​—Monumento iti Dios Wenno iti Tao?

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FRANCIA

ITI Moscow, adda napasamak a kaasping ti panagungar. Naibangon manen ti Christ the Savior Cathedral a dinadael ni Stalin idi 1931. Agrimat ti bimmalitok a tambukor nga atepna a maibaskag iti langit idiay Russia. Iti siudad ti Évry, nga asideg iti Paris, inaramiden dagiti trabahador ti pangleppas a detalye ti kakaisuna a katedral a naibangon sadi Francia idi maika-20 a siglo. Naaramid daytoy sumagmamano la a tawen kalpasan a naidedikar ti katedral ti Almudena sadi Madrid. Umasping iti dayta, adda met katedral ti New York City a napanaganan St. John the Divine. Gapu ta nasuroken a 100 a tawen a maibangbangon, masansan a maawagan St. John the Unfinished. Nupay kasta, maysa dayta kadagiti kadadakkelan a katedral iti lubong. Saklawenna ti nasurok nga 11,000 a metro kuadrado.

Iti intero a Kakristianuan, nakadkadlaw dagiti dadakkel a katedral iti adu a siudad. Para kadagiti manamati, dagitoy ket monumento ti pammati iti Dios. Dagitoy ket ipatpateg met dagiti di manamati kas gapuanan ti arte wenno kas modelo iti kinalaing ti arkitektura. Nupay kasta, ti kaadda dagitoy napintas ken masansan a nangina unay a balay a pagdaydayawan ket mangpataud kadagiti mamagpanunot a saludsod: Apay ken kasano a naibangonda? Ania ti panggepda?

Ania ti Katedral?

Kalpasan ti ipapatay ni Kristo, naorganisar dagiti adalanna kadagiti kongregasion. Adu kadagitoy ti naggigimong kadagiti pribado a pagtaengan. (Filemon 2) Iti adu a dekada, dagitoy a kongregasion ket inaywanan ti naespirituan a “lallakay.” (Aramid 20:17, 28; Hebreo 13:17) Nupay kasta, kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, adda dagiti timmallikud iti pudno a Kristianidad. (Aramid 20:29, 30) Idi agangay, imbilang ti adu a panglakayen a natantan-okda ngem iti sabsabali ket namatmatanda kas obispo a mangiwanwan iti adu a kongregasion​—maysa a banag a binusor ni Jesus. (Mateo 23:9-12) Ti sao a Griego nga ek·kle·siʹa, nga agaplikar idi kadagiti Kristiano a mismo, ket nayaplikar metten iti lugar a pagdaydayawanda​—ti patakder a mismo. Di nagbayag, inkagumaanen ti dadduma nga obispo ti maaddaan kadagiti simbaan a maibagay iti saadda. Napatanor ngarud ti baro a termino a mangdeskribir iti simbaan ti obispo​—ti katedral.

Daytoy a termino ket nagtaud iti Griego a sao a kathedra, a kaipapananna “tugaw.” No kasta, ti katedral isut’ trono ti obispo, ti simbolo ti naindagaan a saadna. Ti obispo ti mangidaulo kadagiti sakup ti katedralna, ti diosesisna.

“Ti Panawen Dagiti Katedral”

Idi 325 K.P., pormal a binigbig ti Konsilio ti Nicaea ti pannakaisaad dagiti obispo kadagiti siudad. Gapu ta suportaranen ti Gobierno ti Roma, kanayonen a ginun-od dagiti obispo ti nalalawa a sagut a daga nga aggapu kadagiti agtuturay. Innalada pay ti adu a lugar a pagdaydayawan dagiti pagano. Idi narbek ti Imperio ti Roma, nakalasat dagiti simbaan ket nagminarda idi Edad Media. Di nagbayag, dayta a panawen ket naawaganen a “Panawen Dagiti Katedral,” sigun iti inyawag ti Pranses a historiador a ni Georges Duby.

Nanipud maika-7 a siglo agingga iti maika-14 a siglo, nagtriple ti populasion ti Europa. Gapu ta immadu unay ti populasion, dagiti siudad ti nangnangruna a nagunggonaan, ken immasensoda met. Kas resultana, dagiti kababaknangan a siudad nga iturturayan ti obispo ti kasayaatan a pakaibangonan iti nagdadakkel a katedral. Apay? Agsipud ta rumang-ay laeng dagitoy a dadakkel a proyekto kadagiti lugar nga adda kanayon a mapastrek a kuarta!

Ti nalatak a pannakaidayaw ni Birhen Maria ken dagiti narelihiosuan a rebulto ti maysa pay a nangtignay iti pannakaibangon dagiti katedral. Dimteng ti kangitingitan daytoy a panagdayaw idi maika-11 ken maika-12 a siglo. Pinalawa dagiti obispo daytoy a panagdayaw isu a limmatak dagiti katedralda. Nangrugi a nayaplikar ti titulo a Notre-Dame (Ti Birhentayo) kadagiti katedral iti Francia iti daytoy a tiempo. “Ania nga ili ti di nangidedikar iti simbaanna ken masansan ti katedralna kenkuana?” iyimtuod ti Théo nga encyclopedia dagiti Katoliko. Isu a naidedikar ti katedral ti Saint-Étienne sadi Paris iti Notre-Dame. Ti katedral ti Notre-Dame sadi Chartres, Francia, ti nagbalin a kangrunaan a simbaan iti makin-amianan a Europa. “Awan ti sabali a ladawan​—uray pay ni Kristo a Mismo​—ti naan-anay a nangdominar iti biag ken panunot dagiti nagibangon iti katedral no di ni Birhen Maria,” kuna ti Horizon Book of Great Cathedrals.

“Mangibangontayo iti Nagdakkel a Katedral . . .”

Apay ngarud a nagdadakkel dagitoy a patakder? Sipud idi maikapat a siglo, naglalawa a lugar ti sinaklaw dagiti katedral iti Trier, Alemania, ken iti Geneva, Switzerland, nupay nagbassit ti bilang dagiti mannakimisa. Idi maika-11 a siglo, saan a kabaelan a punnuen ti populasion ti Speyer, Alemania, ti nagdakkel a katedralna. Isu a ti konklusion ti The Horizon Book of Great Cathedrals ket, “impalgak ti kadakkel ken kinangayed [dagiti katedral] ti nagadu a nailubongan a tarigagay.” Karaman kadagitoy “ti kinatangsit dagiti obispo wenno abbot (pangulo iti monasterio) a nagpaibangon iti patakder.”

Idi maika-12 ken maika-13 a siglo, agrukod dagiti katedral iti promedio a 100 a metro, a ti kangatoda ket kas met la iti kaatiddogda. Naisangsangayan ti 169 a metro a kaatiddog ti katedral ti Winchester, sadi Inglatera, ken ti 145 a metro a kaatiddog ti katedral ti Milan, sadi Italia. “Mangibangontayo iti nagdakkel a katedral tapno dagidiay makakita a malpas dayta pagarupenda nga agmauyongtayo,” kinuna ti taga España nga opisial ti simbaan idiay Seville idi 1402. Kinapudnona, ti katedral ti Seville ti makuna a maikadua a kadakkelan iti lubong. Ag-53 a metro ti kangato ti atepna. Ag-142 a metro ti kangato ti intero a torre ti katedral ti Strasbourg sadi Francia, ti katupag ti patakder nga addaan iti 40 a kadsaaran. Idi maika-19 a siglo, 161 a metro ti kangato ti torre ti katedral a Gothic Münster sadi Ulm, Alemania. Dayta ti katatayagan a konkreto a torre iti lubong. “Saan a kasapulan iti panagdayaw dagita a nakaro a panaglablabes,” impilit ti historiador a ni Pierre du Colombier.

Idi maika-12 ken maika-13 a siglo, ginundawayan dagiti mangitantandudo kadagiti katedral ti sabali pay a ‘nailubongan a tarigagay’​—ti patriotismo wenno panagayat kadagiti siudad a pagnanaedanda. Sigun iti Encyclopædia Britannica, “Nagsasalisal dagiti ili tapno makaibangonda iti kapintasan a katedral.” Dagiti konsehal ti ili, umili ken korporasion pinagbalinda dagiti katedral a simbolo ti siudadda.

Nangina Idi, Nangina Ita

Dineskribir ti maysa a mannurat maipapan kadagiti pasdek a ti katedral ket “kanayon a paggastosan.” Kasano ngarud a nataginayon dagitoy a patakder, uray iti kaaldawantayo ti umad-adu a gastos a kas iti napalabas? No maminsan, dagiti obispo a kas ken Maurice de Sully sadi Paris, agbayadda a mismo. No dadduma, dagiti napolitikaan nga agtuturay a kas ken Ari James I iti Aragon, ti naggasto. Ngem kaaduanna, aggapu iti sapul ti diosesis ti pagbayad iti gastos dagiti katedral. Daytoy a kuarta ket buklen ti buis dagiti agtaltalon ken ti mabirokan ti sanikua. Kinapudnona, adda 2,000 a daga ti Obispo iti Bologna idiay Italia a gagangay nga addaan iti pasdek! Mainayon iti daytoy dagiti makolekta kadagiti agdaydayaw, indulhensia, ken multa gapu iti basol. Idiay Rouen, Francia, dagidiay gimmatang iti kalintegan a mangan kadagiti produkto a naaramid iti gatas bayat iti Kuaresma ti nagbayad iti makuna a Butter Tower iti katedral.

Naparabur unay ti dadduma nga agdonar, ket naidaydayawda babaen ti pannakaitalimeng ti retratoda kadagiti dekolor a sarming ti tawa ken eskultura ti simbaan. Nabatad a nalipatanen ti prinsipio ti panangilimed iti kinasiasino ti nangted. (Mateo 6:2) Masapul a kanayon nga adda kuarta, ta masansan nga ad-adu ti gasto ngem iti mapattapatta. Di ngarud nakaskasdaaw a ti panagregget a mangurnong iti kuarta ti masansan a nangituggod iti panangdispalko ken panagkikil. Kas pagarigan, no mapabasolka iti kinaerehe, masansan a makompiskar ti sanikuam. Gapu itoy, naipalubos ti pannakasamsam dagiti makuna nga erehe, kas kadagiti Cathar, ket daytoy ti nangsuportar iti sumagmamano a proyekto a panagbangon ti simbaan.a

Siempre, kanayon nga ipilit ti simbaan ti panagdonar. Kas kunaen ti dadduma a historiador​—saan a kanayon a matignay ti kaaduan a tao nga agibangon kadagita a patakder. Kuna ti historiador a ni Henry Kraus: “Nupay relihioso unay ti tattao idi Edad Media, saanda nga impangpangruna ti panagibangon kadagiti simbaan.” Babalawen ngarud dagiti historiador ti kinaluho ti simbaan. Aminen ti The Horizon Book of Great Cathedrals: “Ti kuarta a ginasto ti simbaan iti panagbangon ket nausar la koman a pangpakan kadagiti mabisin . . . wenno pangmantener kadagiti ospital ken eskuelaan. Isu a naikuna a dagiti katedral ti nakaigapuan ti pannakapukaw ti ginasut a ribu a biag.”

No Kasano ti Pannakaibangonda

Dagiti katedral ket ebidensia ti kinalaing ti tao. Talaga a nakaskasdaaw ti pannakaibangon dagita a nagdadakkel a patakder babaen ti nagkauna a teknolohia. Nai-drawing idi nga umuna dagiti detalyado a plano ti patakder. Iti pagtebbagan iti bato, nausar dagiti padron tapno sigurado nga agpapada ti makita a dekorasion ken umiso ti kadakkel dagiti tapi a bato. Siaannad a namarkaan dagiti tapi tapno makita ti eksakto a pakaipuestuanda iti patakder. Nabannayat ken nangina unay ti pannakaibiaheda, ngem agpapan pay iti daytoy, sigun iti Pranses a historiador a ni Jean Gimpel, ‘iti baet ti 1050 ken 1350, ad-adu a bato ti natebbag ti Francia ngem iti kadaanan nga Egipto.’

Iti mismo a pagibangonan, adu a kinasigo ken laing ti impakat dagiti trabahador uray no nagusarda laeng kadagiti kadaanan a pagitag-ay idi a tiempo​—dagiti kararet ken pagital-o, a masansan a mapusipos babaen ti panangpayat dagiti tattao kadagiti pagpusiposan. Di pay maus-usar idi dagiti pormula ti matematika nga us-usaren itan dagiti inheniero. Nagpannuray dagiti managibangon iti kadawyan a laing ken kapadasanda. Di ngarud pakasdaawan nga adu ti napasamak nga aksidente. Idi 1284, kas pagarigan, sobra ti kinadakkel dagiti atep ti katedral iti Beauvais, sadi Francia, isu a narba dagitoy. Nupay kasta, gapu kadagiti napasayaat a paset a kas kadagiti suray, flying buttress wenno naawar a suray, ti sammaked ti atep, ken dagiti pinnacle wenno tuktok, nakaaramid dagiti managibangon kadagiti nangato a patakder.

Nagpaut iti 40 a tawen ti kapartakan a panagbangon (Salisbury, Inglatera) agingga iti sumagmamano a siglo. Dadduma ti saan a pulos a nalpas, kas kadagiti katedral ti Beauvais ken Strasbourg, Francia.

“Maysa a Biddut nga Ipangpangruna”

Nanipud pay idi damo, nangpataud iti riri dagitoy a ‘napipintas ken nangingina a patakder,’ kas kinuna ni Papa Honorius III. Adda dagiti bimmusor iti panagibangon ken ti nagadu a kuarta a nagasto. Kinuna ni Pierre le Chantre a maysa nga obispo iti Notre-Dame de Paris idi maika-13 a siglo: “Basol ti agibangon kadagiti simbaan a kas iti maibangbangon ita.”

Uray pay iti kaaldawantayo, ti katedral idiay Évry, no dakamaten laeng ti maysa, ket manggutugot iti nakaro a panangbabalaw. Kas impadamag ti periodiko dagiti Pranses a Le Monde, adu a tattao ti mangibaga a dagiti katedral iparangarangda ti “maysa a biddut nga ipangpangruna.” Dagiti simbaan “gastuenda koma ti kuarta iti pakagunggonaan ti tattao ken iti panagebangelio imbes a kadagiti bato ken dekorasion.”

Awan duadua nga adu kadagiti nakipaset iti pannakaibangon dagitoy a nagdadakkel a patakder ti napasnek ti panagayatda iti Dios. Nabatad nga adda “regtada iti Dios,” ngem “saan a maitunos iti umiso a pannakaammo.” (Roma 10:2) Saan a pulos nga insingasing ni Jesu-Kristo kadagiti pasurotna nga agibangonda kadagiti nangayed a balay a pagdaydayawan. Pinaregtana dagiti pudno nga agdaydayaw nga “agdayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Juan 4:21-24) Nupay nangayedda, dagiti dadakkel a katedral ti Kakristianuan ket maisupiat iti daytoy a prinsipio. Mabalin a dagitoy ket monumento dagiti tattao a nagibangon kadagitoy, ngem saan a pakaidayawan ti Dios.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 13]

Katedral ti Santiago de Compostela, España

[Dagiti ladawan iti panid 15]

Kangatuan: Ti de kolor a sarming ti tawa ti Notre-Dame a sinan rosas ti dekorasionna, Chartres, Francia

Ngato: Detalye ti agkitkitikit iti bato, Notre-Dame, Paris

[Ladawan iti panid 15]

Ti maika-12 a siglo a katedral ti Notre-Dame, Paris

[Ladawan iti panid 15]

Uneg ti katedral ti Notre-Dame, Amiens. Dayta ti kadakkelan a patakder ti relihion iti Francia, nga addaan atep nga 43 a metro ti kangatona