Ti Biblia a Dalmatin—Manmano Ngem Di Nalipatan
BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SLOVENIA
SIMMANGPET ti maudi kadagiti bariles agraman dagiti napateg a linaonda idiay Slovenia idi arinunos ti maika-16 a siglo. Dua a tawen a naibiaheda iti nadumaduma a dalan. Tapno di malasin ti linaonda, naikkan dagiti bariles iti etiketa a “baraha” wenno “suplay ti tiendaan.” Nailemmeng iti unegda dagiti lalat a tomo ti immuna a kompleto a Biblia iti pagsasao nga Slovenian.
Ti napateg a kargamento ket kaitungpalan ti arapaap ti dua a napasnek a lallaki—da Jurij Dalmatin ken Primož Trubar, a nangipamaysa iti biagda a nagipatarus iti Biblia iti kadawyan a pagsasao dagiti kailianda. Nupay saan a nadakamat dagitoy a lallaki iti adu a libro ti historia, mabalin nga iraman dagiti naganda iti listaan dagidiay dakkel ti naitulongda iti pannakaipatarus ti Biblia idi un-unana.
Inraman ni Dalmatin, ti lalaki a sililimed a nangibiahe kadagiti Biblia, ti maysa a nagpintas ti pannakadaitna a kopia para ken Trubar, ti gayyemna ken mamalbalakad kenkuana. Usigentayo dagiti karit a sinaranget dagitoy dua a lallaki iti panangikagumaanda tapno magun-odan ti Biblia iti kadawyan a pagsasao dagiti kailianda.
No Apay a Nagbalin a Managipatarus
Idi maika-16 a siglo, nakabilbileg pay laeng ti Nasantuan nga Imperio ti Roma iti kaaduan a paset ti Europa. Nakasingsinged daytoy iti Iglesia Katolika Romana. Nupay kasta, mabubuangay idin ti Protestante a Repormasion, ket in-inut nga inapektaran ti Repormasion dagiti ili ken purok iti agdama nga Slovenia. Maysa a padi sadiay nga agnagan Trubar ti karaman kadagiti immuna a nangakseptar iti pammati dagiti Protestante.
Tangay Latin idi ti pagsasao nga us-usaren ti Iglesia Katolika, sumagmamano laeng a naparaburan a nagadal iti dayta a kadaanan a pagsasao ti makaawat kadagiti misa ti simbaan ken iti Biblia. Ngem sigun kadagiti Repormador, rumbeng a maaramid dagiti misa ti simbaan iti pagsasao a maawatan ti amin. Isu nga idi ngalay ti maika-16 a siglo, naibasa iti pagsasao nga Slovenia ti sumagmamano a sasao manipud iti Biblia bayat ti misa iti simbaan. Naaramid daytoy gapu ta naisurat iti pagsasao nga Slovenian, iti igid ti Latin a missal wenno libro ti Misa, ti kaipapanan ti dadduma a teksto nga us-usaren ti padi.
Nupay kasta, kayat ni Trubar a maisurat ti intero a Biblia iti Slovenian. Tangay awan ti alpabeto nga Slovenian iti daydi a tiempo, nagimbento ni Trubar, ket idi 1550, insuratna ti immuna a libro a nayimprenta iti pagsasao nga Slovenian. Inramanna iti dayta ti sumagmamano a bersikulo iti Genesis. Idi agangay, impatarusna met ti Salmo iti Slovenian, ken kamaudiananna ti intero a Baro a Tulag, wenno Kristiano a Griego a Kasuratan.
Ngem naamiris ni Trubar nga isut’ saan a nalaing kadagiti pagsasao tapno matungpal ti ambisionna a mangipatarus iti intero a Biblia. Nabigbigna a makatulong kenkuana a mangibanag iti kalatna ti nalaing nga agtutubo nga estudiante a ni Jurij Dalmatin.
Ti Pangrugian ti Pakasaritaan ni Dalmatin
Naipasngay ni Dalmatin nga anak ti napanglaw a pamilia, idi agarup 1547 iti maysa a purok a masarakan iti makuna itan a makin-abagatan nga Slovenia. Idi ubing pay, nageskuela iti eskuelaan nga imatmatonan ti maysa a nakomberte iti Protestantismo iti lugarda. Daytoy ti nangimpluensia unay idi agangay iti panagayatna iti relihion. Babaen ti panangsuportar ni Trubar agraman ti maysa a maestro ken ti parokia iti lugarda, nageskuela ni Dalmatin iti narelihiosuan nga eskuelaan, ket idi agangay nagadal iti maysa nga unibersidad idiay Alemania. Simmayaat ngarud ti pannakaammona iti Latin ken Aleman, nasursurona ti Hebreo ken Griego, ken naturposna ti panagadalna iti pilosopia ken teolohia.
Nupay nagadal ni Dalmatin iti sabali a pagilian, pinaregta ni Trubar nga ipateg ken parang-ayenna ti pagsasaona nga Slovenian. Idi agad-adal pay laeng ni Dalmatin iti unibersidad ken nasurok pay la a 20 ti edadna, rinugianna ti nagdakkel ken naisangsangayan a trabaho nga agipatarus iti Biblia iti pagsasao dagiti kailianna. Ti napasnek a tarigagay ni Trubar a maaddaan iti kompleto a Biblia iti Slovenian ti kangrunaanen a kalat iti biag ni Dalmatin.
Mangrugin ti Panagipatarus
Gaput’ dakkel a reggetna iti proyekto, rinugian ni Dalmatin nga impatarus ti Hebreo a Kasuratan. Nabatad a nagipatarus manipud iti orihinal a pagsasao ngem kanayon a nagreperensiaanna ti Latin Vulgate a patarus ni Martin Luther iti pagsasao nga Aleman. No maipapan ken Trubar, naipatarusnan idi 1577 ti intero a Kristiano a Griego a Kasuratan iti Slovenian, kas nadakamaten. Kinorehir ken pinasayaat ngarud ni Dalmatin ti teksto nga impatarus ni Trubar, ket nagreperensiaanna manen ti impatarus ni Luther a Biblia iti pagsasao nga Aleman. Inikkatna ti adu a sasao nga Aleman nga inusar ni Trubar ket mas pinagpapadana ti sasao nga inusarna. Mabalin nga inusar ni Dalmatin ti pannakaammona iti Griego iti patarusna, ngem pagdedebatean pay laeng dagiti eskolar no nagkonsulta wenno saan kadagiti Griego a teksto.
Dagiti Lapped iti Pannakaibanagna
Tangay sumagmamano pay la a dekada a maus-usar ti alpabeto nga Slovenian, sinaranget ni Dalmatin ti makapaupay a trabaho. Kasta met a limitado ti bokabulario ket awan dagiti libro a pagreperensiaan a naisurat iti Slovenian. No kasta, kasapulan ti kasta unay a kinasigo tapno maipatarus ti Biblia iti maawatan nga Slovenian.
Sa adda pay ti Mangkontra a Repormasion a mangnayon iti pakarigatan. Tangay naidestiero ti agimprenta idiay Slovenia, masapul a mayimprenta ti Biblia iti sabali a pagilian. Daytoy ti makagapu a masapul a sabali ti etiketa idi ti kargamento a naglaon kadagiti Biblia a naipatulod idiay Slovenia. Ngem agpapan pay kadagiti lapped, naibanag ni Dalmatin ti kalatna iti sangapulo la a tawen, a nabatad a napasamak dayta idi agtawen pay laeng iti nasurok a 30.
Pito a bulan a naaramid ti immuna a panagimprenta iti 1,500 a kopia ti Biblia iti sidong ti panangiwanwan ni Dalmatin. Adut’ nangibaga a ti Biblia ket maysa nga obra maestra iti panagsurat ken arte, tangay nagpintas ti pannakailadawanna kadagiti 222 a disenio iti kayo. Adu kadagiti orihinal a Biblia ti adda pay laeng, ket nausar ti patarus a nakaibasaran dagiti moderno a bersion ti Biblia iti Slovenia. Gapu iti trabaho dagitoy dua a lallaki, mabalinen a basaen dagiti taga Slovenia ti Sao ti Dios iti pagsasaoda.
[Kahon/Ladawan iti panid 15]
TI NADIBINUAN A NAGAN
Inraman ni Dalmatin ti sumaganad a panangilawlawag iti introduksion ti patarusna iti Nasantuan a Kasuratan: “Iti sadinoman a nakaimalditan ti sao nga APO iti dadakkel a letra, tuktukoyen daytoy ni APO Dios laeng a ti naganna ket יהזה, Jehova, iti pagsasao dagiti Judio. Daytoy ket nagan laeng ni APO Dios ken awanen ti sabali a makinnagan.”
[Dagiti ladawan iti panid 14, 15]
Ni Primož Trubar
Umuna a panid ti Biblia nga Slovenian
[Credit Line]
Amin a retrato malaksid iti Tetragrammaton: Narodna in univerzitetna knjižnica—Slovenija—Ljubljana