Ni Leif Eriksson​—Ti Nakatakuat iti America?

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY DENMARK

SIASINO ti nakatakuat iti America? Awan a talaga ti makasinunuo. Ti sungbat ket agpannuray iti panangdepinarmo iti “takuat” ken “America.” Ngamin, iti adu a siglo, addan dagiti agnanaed iti daytoy nalawa a lugar sakbay pay a naduktalan dagiti taga Europa nga adda dayta. Idi rugrugi ti 1493, nagsubli ni Christopher Columbus idiay Europa nga intugotna dagiti insuratna a salaysay maipapan kadagiti nakitana iti immuna a panagdaliasatna idiay kontinente ti America. Aktual a simmanglad kadagiti puro iti West Indies. Ngem saan nga isu ti kaunaan a taga Europa a nakadanon iti daytoy nakaskasdaaw a makinlaud a hemispero. Ti maysa a grupo dagiti olandes ti buokda a taga Scandinavia ti nabatad a nakadanon iti kangrunaan a paset ti Amianan nga America 500 a tawen a nasaksakbay.

Sangaribu a tawenen ti napalabas, ti Amianan nga Atlantiko ket posible a nalamiis ken di mapakpakadaan a kas iti agdama a kasasaadna. Mabalin a pagarupen ti maysa a marino nga ammona dagiti agbaliwbaliw nga angin ken allon, ngem gapu iti angep ken bagyo, adu a lawas a dina masinunuo ti rumbeng a turongenna. Sigun iti maysa kadagiti kadaanan a salaysay dagiti taga Scandinavia, kabayatan ti maysa a kalgaw, kastoy ti napasamak iti agtutubo a ni Bjarni Herjolfsson nga eksperto a marino ken mannakigasanggasat. Dina masinunuo idi ti turongenna​—ngem nalabit adda kontinente a nasarakanna!

Panawen idi dagiti pirata a taga Scandinavia, idi a pinalawa dagiti nagkauna a taga Scandinavia ti masakupanda iti ballasiw taaw agingga iti Europa. Dagiti akikid, naandur iti baybay a baporda ket nagdaliasat iti aniaman a lugar manipud kosta ti Norway agingga kadagiti takdang ti Amianan nga Africa agingga kadagiti karayan ti Europa.

Sigun iti Saga of the Greenlanders, napaut ti panaglayag ni Bjarni a nagpa-Norway. Bayat nga umas-asideg idin ti kalam-ek ti 986 K.P., nagsubli idiay Iceland a nagadut’ kargana. Ngem nasdaaw ta naammuanna a pimmanaw ni tatangna idiay Iceland agraman ti maysa a bunggoy dagiti bapor nga indauluan ni Erik the Red. Napanda nagnaed iti dakkel a pagilian a natakuatan ni Erik iti laud ti Iceland. Tapno lallalo a makaallukoy, Greenland ti impanagan ni Erik iti puro. Situtured a naglayag ti agtutubo a ni Bjarni a nagturong idiay Greenland. Ngem nagbaliw ti turongen ti angin. Bin-ig nga angep ti nakita dagiti marino. “Adu nga aldaw a dida ammo ti paglaylayaganda,” sigun iti kadaanan a salaysay a nadakamat iti ngato.

Idi nakakita met laengen dagiti marino iti takdang, saan a mayataday dayta iti deskripsion ti Greenland. Kasla naraber, naturod, ken aduan kabakiran ti kosta. Naglayagda nga agpaamianan iti kannigid a paset ti kosta. Iti maikadua a pannakakitada iti takdang, lallalo a naiduman ngem iti nakitada nga immun-una a pagarupenda a Greenland. Nupay kasta, sumagmamano nga aldaw kalpasanna, sabalin ti takdang​—ad-adu ti kabambantayan ken glacier-na. Gapuna, nagpadaya ni Bjarni ken dagiti tripulantena a nagturong iti nawayang a baybay ket kamaudiananna, nasarakanna ti Greenland ken ti kolonia dagiti taga Scandinavia nga indauluan ni Erik the Red.

Naglayag ni Leif Eriksson

Mabalin a daydi ti damo a pannakakita dagiti taga Europa​—nupay dida simmanglad​—iti kangrunaan a paset ti kontinente a naawagan idi agangay nga Amianan nga America. Ti impadamag ni Bjarni ti nakaallukoyan dagiti padana a taga Scandinavia idiay Greenland. Manmano ti kayo iti nalamiis a lugarda; tapno maaramid ken matarimaan dagiti bapor ken balbalayda, nagpannurayda iti kayo a naipaanud wenno iti nangina a pannakaibiahe ti tarikayo manipud ballasiw taaw. Ngem agparang nga adda lugar nga addaan bakir nga aduan kaykayo iti laud a ballasiw laeng ti taaw!

Ti agkabannuag a ni Leif Eriksson, nga anak ni Erik the Red, ti nangnangruna a naallukoy iti daytoy baro a lugar. Nadeskribir ni Leif kas “nabaneg, napigsa, naguapo ken masirib a lalaki.” Agarup idi tawen 1000, ginatang ni Leif Eriksson ti bapor ni Bjarni, ket naglayag a kaduana ti tripulante a buklen ti 35 a lallaki tapno sapulenna dagiti kosta a nakita ni Bjarni.

Tallo a Baro a Lugar

No husto dagiti kadaanan a salaysay, nakakita ni Leif idi damo iti awanan ruruot a lugar, a naabbungotan dagiti kabambantayanna iti dadakkel a glacier. Gapu ta ti lugar ket kaasping ti patad a dalumpinas, pinanaganan dayta ni Leif iti Helluland​—“Lugar a Dalumpinas.” Mabalin a daytoy ti kanito ti damo nga idadap-aw dagiti taga Europa iti Amianan nga America. Patien dagiti historiador kadagitoy nga aldaw a ti Helluland isut’ Baffin Island, iti makin-amianan a daya a Canada.

Intultuloy dagiti managtakuat a taga Scandinavia ti panaglayagda a nagpaabagatan. Nakitada ti maikadua a lugar a patad ken aduan kabakiran, nga addaan aplaya a puraw ti kadaratanna. Daytat’ pinanaganan ni Leif a Markland, a “Lugar Dagiti Kabakiran” ti kaipapananna ket iti kaaldawantayo, Labrador ti gagangayen a naganna. Di nagbayag, natakuatanda ti maikatlo ken napimpintas pay a lugar.

Kastoy ti tuloy ti kadaanan a salaysay: “Naglayagda ket dua nga aldaw nga inturong ida ti kasaor sakbay a nakitada ti lugar.” Nakitada a makaay-ayo unay daytoy baro a lugar isu nga inkeddengda ti agaramid iti balbalay tapno palabsenda ti kalam-ekna sadiay. Kabayatan ti kalam-ekna, “saan unay a makapaketter ti temperatura ken saan unay a nagango ti karuotan.” Idi agangay, maysa kadagiti lallaki ti nakasarak pay kadagiti ubas ken kaubasan; isu a pinanaganan ni Leif Eriksson ti lugar a Vinland, a posible a “Lugar ti Arak” ti kaipapananna. Iti simmaganad a primavera, nagsubli dagiti lallaki idiay Greenland, a napno dagiti baporda iti nagadu a nasarakanda idiay Vinland.

Kayat unay dagiti eskolar iti kaaldawantayo a maammuan no sadino a talaga daytoy a Vinland nga addaan nalasbang a pagaraban ken kaubasan, ngem kaskasdi a dida pay nasarakan dayta a lugar. Sigun iti sumagmamano a managsukisok, mayataday iti deskripsion dagiti kadaanan a salaysay iti kasasaad ti daga idiay Newfoundland. Ti maysa a lugar a nakabakab idiay Newfoundland ti pakakitaan a talaga a sinarungkaran dagiti nagkauna a taga Scandinavia dayta a puro. Ngem patien ti dadduma pay a sientista a mabalin nga ad-adayo nga abagatan ti ayan ti Vinland ket ti lugar idiay Newfoundland ti inusar dagiti nagkauna a taga Scandinavia kas base a pagkampuan wenno pannakaruangan nga agturong iti naab-abagatan a Vinland.a

Ania nga Ebidensia?

Talaga nga awan ti makasinunuo no kasano a pagtunosen dagiti detalye daytoy a kadaanan a salaysay dagiti taga Scandinavia ken ti geograpia kadagitoy nga aldaw. Ti kurang ken nakudrep a detalye dagiti kadaanan a salaysay ti nabayagen a kayat a malawlawagan dagiti historiador. Nupay kasta, ti kabilgan nga ebidensia iti kaadda dagiti taga Scandinavia idiay America sakbay a dimteng ni Columbus ket ti lugar a nakabakab idi dekada ti 1960 ken 1970 idiay Newfoundland, nga asideg ti bario ti L’Anse aux Meadows. Adda pay laeng iti daytoy a lugar ti rebbek ti balbalay a sigurado a nagnaedan dagiti taga Scandinavia, agraman ti landok nga urno ken dadduma pay a banag a napetsaan idi panawen ni Leif Eriksson. Kasta met a nabiit pay a nakasarak ti taga Denmark a managsukisok nga agtartrabaho iti makin-abagatan a Newfoundland iti siaannad pannakaaramidna a bato a padagsen a mabalin a nausar iti bapor dagiti pirata a taga Scandinavia.

Saan a nailimed ti panagdaliasat dagiti taga Scandinavia kadagiti baro a lugar idiay adayo a laud. Napan idiay Norway ni Leif Eriksson tapno ipadamagna dagiti nakitana iti ari dagiti Noruego. Idi a ni Adam iti Bremen, maysa nga Aleman a historiador ken panguluen ti eskuelaan a kukua ti simbaan, ket napan idiay Denmark idi agarup 1070 tapno takuatenna dagiti lugar iti amianan, imbaga kenkuana ti ari ti Denmark a ni Sweyn ti maipapan iti Vinland, nga addaan kadagiti kaubasan nga agpataud iti ekselente nga arak. Daytoy bassit a tradisional a pannakaammo ket nagbalin a paset dagiti insurat ni Adam iti Bremen. Isu a naammuan ti adu kadagiti edukado idiay Europa ti makinlaud a luglugar a napanan dagiti nagkauna a taga Scandinavia. Kanayonanna, dakamaten dagiti kadaanan a rekord idiay Iceland idi maika-12 ken maika-14 a siglo ti sumagmamano kadagiti naud-udi a panagdaliasat dagiti taga Scandinavia idiay Markland ken Vinland a laud ti Greenland.

Mabalin met nga adun ti naammuan ni Christopher Columbus maipapan kadagiti panagdaliasat idiay Vinland a napasamak 500 a tawen sakbay ti panawenna. Sigun iti maysa a libro maipapan iti Vinland, adda dagiti pamalatpatan a sakbay ti nalatak a panagdaliasatna idi 1492/93, napan pay ketdi ni Columbus idiay Iceland tapno adalenna dagiti magun-odan a rekord sadiay.

Ania ti Napasamak Kadagiti Nagkauna a Taga Scandinavia?

Awan ti rekord maipapan iti permanente a panagnaed dagiti taga Scandinavia idiay America. Mabalin nga adda dagiti apagbiit, nasaaw a panggep nga agnaed a permanente sadiay; ngem narigat dagiti kasasaad, ket nabilbileg dagiti katutubo nga Americano​—nga inawagan dagiti pirata a taga Scandinavia kas Skraeling​—ngem kadagiti rimmaut. Idiay Greenland, narigatan dagiti kaputotan ni Erik the Red ken ti anakna a ni Leif Eriksson. Dimmakes ti paniempo, ket kimmirang dagiti masapsapul. Kalpasan ti uppat wenno lima a siglo, kasla interamente a napukaw dagiti taga Scandinavia idiay Greenland. Ti kaudian a naisurat a rekord maipapan kadagiti nagkauna a taga Scandinavia idiay Greenland ket nainaig iti maysa a kasar a naangay iti simbaan idiay Greenland idi 1408. Nasurok a maysa a siglo kalpasanna, nasarakan ti pangnegosio a bapor dagiti Aleman a naan-anay a nabaybay-an ti kolonia ti Greenland malaksid iti di pay naitanem a bangkay ti maysa a lalaki nga adda pay laeng iti sibayna ti imukona. Kalpasan dayta, awanen ti damag maipapan kadagiti nagkauna a taga Scandinavia idiay Greenland. Idi laeng maika-18 a siglo a dimteng dagiti taga Norway ken Denmark tapno mangipasdek iti permanente a kolonia.

Nupay kasta, manipud Greenland, nagturong dagita a natured a marino a taga Scandinavia idiay makinlaud a hemispero. Mabalin a mapanunot pay laeng ti maysa dagidiay natured a marino a mangiturturong kadagiti kuadradot’ layagna a baporda a lumasat iti dida kabesado a taaw agingga a nagamangada gaput’ siddaaw iti karkarna a kosta a nakitada iti nagtugmokan iti langit ken daga​—a dida pulos impagarup a lima a siglo kalpasanna, ni Christopher Columbus ti maitan-ok a nakatakuat iti daytoy a Makinlaud a Hemispero.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

KASANO IDI TI PANAGLAYAG DAGITI PIRATA A TAGA SCANDINAVIA?

Awan kompas dagiti taga Scandinavia a pirata. Kasano ngarud a nagbalinda a naglalaing a marino? No saanda idi nga aglaylayag iti nawayang a baybay, naglayagda iti ayan ti makitada a kosta. No mabalin, ballasiwenda idi ti lipit a pakakitaanda ti agsumbangir a takdang. Ammoda met no kasano ti agpaiwanwan iti init ken iti bitbituen. Kas pagarigan, nagusarda iti simple a sistema a pangammo iti latitude-da, babaen ti panagusarda iti listaan dagiti numero para iti tunggal lawas ti tawen ken ti pagrukod a ruting tapno marukod ti katangkayag ti init no agmatuon iti ngatuen ti nagtugmokan ti langit ken daga. Agsipud ta awan sistemada a pangammo iti longitude, no addada iti nawayang a baybay, kaykayatda ti aglayag nga agpadaya wenno agpalaud, a surotenda ti napilida a latitude.

Kas pagarigan, no kayatda idi ti aglayag manipud Greenland nga agturong iti kosta ti Vinland, aglayagda nga agpaabagatan manipud Greenland agingga a makasarakda iti umiso a latitude; sada agpalaud a mangsapul iti kayatda a pagsangladan. Nakatulong met kadagiti tripulante a pirata a taga Scandinavia ti panagpaliiwda kadagiti billit iti nawayang a baybay. Ekspertoda a mangripirip no ayan ti takdang​—ken no ania a takdang dayta​—babaen ti panangpaliiwda kadagiti agtaytayab a billit. No dadduma, nangitugotda kadagiti wak; no maibulos dagitoy, agalindayag ken agtayabda nga agturong iti kaasitgan a kosta. Ammo no kuan dagiti tripulante a pirata a taga Scandinavia no sadino ti kaasitgan a takdang.

Ti panangtukod ti maysa pay a nakatulong iti panaglayag. Mangipababa idi ti maysa a marino a pirata a taga Scandinavia iti linia nga addaan buli a padagsen. Dua ti nakausaran daytoy. Umuna, daytat’ timmulong kenkuana a nangammo iti kaadalem ti danum. Inton makadanon ti padagsen iti tukok, guyoden ti marino ti linia, sana deppaen tapno marukod ti kaadalemna. Agingga kadagitoy nga aldaw, us-usaren dagiti marino a pangtukod iti kaadalem ti innem a pie a “deppa” a maysa a termino a nagtaud iti sao dagiti nagkauna a taga Scandinavia a “dagiti nakaunnat a takkiag” ti kaipapananna. Ngem adda maikadua a pakausaran ti buli a padagsen. Masansan a naaramid dayta nga adda abut ti lansadna a naselselan iti sebo. Isu a makaisang-at ti padagsen iti sample ti tukok ti baybay. Kalpasanna, amirisen ti marino ti pakabuklan ti sample sana konsultaren dagiti tsartna maipapan iti baybay, nga addaan kadagiti naisurat a deskripsion iti pakabuklan ti tukok ti baybay iti nadumaduma a lugar. Nupay simple dagiti alikamenda idi, nagbalin dagiti pirata a taga Scandinavia a naglalaing a marino.

[Credit Line]

Retrato: Stofnun Arna Magnússonar, Iceland

[Mapa iti panid 18]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NOVA SCOTIA

Ni Bjarni Herjolfsson a nagdaliasat manipud Iceland idi agarup 986 K.P.

NEWFOUNDLAND

LABRADOR

BAFFIN ISLAND

GREENLAND

Ni Leif Eriksson a nagdaliasat manipud Greenland idi agarup 1000 K.P.

GREENLAND

BAFFIN ISLAND

LABRADOR

NEWFOUNDLAND

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 18]

Iti kannigid, ti naaramid manen a balay ni Erik the Red idiay Greenland

[Ladawan iti panid 18]

Kaas-asping unay ti bapor dagiti pirata a taga Scandinavia a mangtulad iti panagdaliasat ni Leif Eriksson

[Credit Line]

Bapor dagiti pirata a taga Scandinavia iti panid 2 ken 18: Dagiti retrato: Narsaq Foto, Greenland

[Ladawan iti panid 21]

Estatua ni Leif Eriksson, Iceland

[Ladawan iti panid 21]

L’Anse aux Meadows, Newfoundland

[Credit Line]

Parks Canada

[Picture Credit Line iti panid 20]

Dagiti artifact a mabuya idiay Museum of National Antiquities, Stockholm, Sweden