Ti Agpaypayso Maipapan Kadagiti Nalatak a Selebrasion

DAGITI mangkukulam ken al-alia, karabasa ken temtem, kinapilio wenno kendi. Nalaka nga ilasin dagiti aruaten iti Halloween. Ngem ania dagiti kasasaad iti likudan daytoy ken dagiti kaaspingna a selebrasion? Maawagan met ti Halloween nga All Hallows’ Eve, a ti kaipapananna ket bisperas ti Todos Los Santos. Nupay kasta, daytoy maipapati a nasantuan ken Nakristianuan a nagan, ilemmengna dagiti saan met a nadayaw a nagtaudanna. Kinapudnona, kuna dagiti eskolar a nangrugi ti Halloween mabayag pay sakbay ti Kristianidad​—idi panawen a nagindeg dagiti nagkauna a Celt idiay Britania ken Ireland. Babaen ti panagusarda iti kalendario a naibatay iti panagrikus ti bulan, dagiti Celt biningbingayda ti tawen iti nagkadua a tiempo​—dagiti nasipnget a panawen ti kalam-ekna ken ti nalawag a bulbulan ti kalgaw. Iti kabus a kaasitgan ti Nobiembre 1, rinambakan dagiti Celt ti piesta a Samhain, a kaipapananna “Pagpatinggaan ti Kalgaw.”a

Daytoy a piesta a mangtanda iti pangrugian ti baro a tawen dagiti Celt, maaramid no agpatinggan ti kalgaw, inton naidulinen ti apit ken nailinongen dagiti ayup. Namati dagiti Celt a bayat nga umababa dagiti aldaw, nasken a pabilgen manen ti init babaen iti nadumaduma a ritual ken sakripisio. Kas simbolo iti aglabasen a tawen, maiddep amin nga apuy, ket mainagurasionan ti baro a tawen babaen ti sagrado a temtem a pangsindian ti amin a miembro ti komunidad kadagiti dapoganda. Dagitoy a temtem​—a matultulad iti kaaldawantayo idiay Britania iti selebrasion ti Guy Fawkes Night​—ti maipagarup met a mangbugaw kadagiti dakes nga espiritu.

Mapapati nga iti piesta ti Samhain, malukasan ti abbungot ti tao ken ti lubong dagiti espiritu ket agpasiar dagiti naimbag ken dakes nga espiritu ditoy daga. Maipagarup nga agsubli ti kararua dagiti natay kadagiti pagtaenganda, ket agatang dagiti pamiliada ti taraon ken inumen para kadagiti al-alia a bisitada, a manginanama a mapagtalnada dagitoy ken mapaksiatda ti kinamalas. Isu nga iti kaaldawantayo, no agkawes dagiti ubbing a kas al-alia wenno mangkukulam sada mapan agbalaybalay nga agkidkiddaw iti kendi bayat ti Halloween wenno mamutbutengda sada agpilio, di igaggagara a tultuladenda ti nagkauna a ritual ti Samhain. Nagkomento ni Jean Markale iti librona a Halloween, histoire et traditions (Halloween​—Historia ken Dagiti Tradision): “No umawatda iti kendi, pampaneknekan dagiti ubbing, iti simboliko a pamay-an a dida naawatan ti nainkabsatan a panaginnallatiw dagiti makita ken di makita a lubong. Isu nga iti kinapudnona dagiti selebrasion ti Halloween ket. . . sagrado a seremonia.”

Tangay patien dagiti tattao a maikkat dagiti lapped iti baet ti pisikal a pagtaengan ken ti pagtaengan dagiti espiritu, pagarupenda a nalaka a makaallatiw ti tattao iti lubong dagiti espiritu. Ngarud, ti Samhain ti maitutop a tiempo a panangammo kadagiti palimed iti masanguanan. Babaen ti espiritismo, dagiti mansanas ken bukel ti hazel, nga agpadpada a maibilang a bunga dagiti sagrado a kayo, ti nausar a mangammo kadagiti impormasion maipapan iti panagasawa, sakit, ken ipapatay. Kas pagarigan, maikabil dagiti namarkaan a mansanas iti sangabatya a danum. Babaen ti panangsakbab iti mansanas, maipagarup a mabigbig ti agtutubo a lalaki wenno babai ti agbalin a katakunaynayna. Daytoy a panagbaglan a panangkagat iti tumtumpaw wenno nakabitin a mansanas, ay-ayamenda pay laeng kadagitoy a tiempo no panawen ti Halloween.

Iti Samhain, maaramid met ti naariwawa a panagbarbartek ken maiwaksi dagiti lapped. “Di maalagad ken matabbaawan pay ketdi dagiti nasayaat a prinsipio,” kuna ni Markale. “Maipalubos ti maiparit, ket ti maiparit maipalubos.” Iti kaaldawantayo, ti Halloween iparangarangna pay laeng daytoy a kapanunotan, a nangnangruna a pakaigapuan ti kumarkaro a kinalatakna. Iti panagkomentona maipapan iti daytoy, deskribiren ti The Encyclopedia of Religion ti Halloween kadagitoy nga aldaw a kas “panawen a pananglabsing dagiti adulto kadagiti maiparit iti kultura ken panangiwaksi iti kinataoda babaen ti pannakipaset iti di malapdan a panagragragsak iti rabii. Iti kasta, nagtalinaed agingga iti maika-20 a siglo ti kangrunaan a kasasaad ti piesta dagiti Celt kas tinawen a maysa a rabii a panangliklik iti pudpudno a kasasaad ken inanamaen.”

Narelihiosuan a Salisal

Kalpasan ti panagbisin iti patatas idi maika-19 a siglo, intugot dagiti imigrante a taga Ireland ti Halloween ken dagiti mainaig a kaugalian idiay Estados Unidos. Manipud sadiay nagsubli idiay Europa iti napalabas a sumagmamano a tawenen. Nupay kasta, di magustuan ti amin ti kumarkaro a kinalatak ti Halloween. Kas kuna ti periodiko a Le Monde, “ti Halloween, a kagiddan ti Todos Los Santos ken ti Aldaw Dagiti Kararua (Nobiembre 1 ken 2) ken mabalin a maisukat pay ketdi kadagitoy, paragsakenna dagiti aglaklako ken paglagawenna dagiti klero.”

Pagamkan dagiti pannakabagi ti Simbaan idiay Francia ti di pannakaikankano dagitoy a nakayugalian a piesta dagiti Katoliko gapu ta kaykayatdan ti Halloween. Pagarupda a daytoy ket pagilasinan nga “agbalbalinen a pagano ti kagimongan.” Para ken Stanislas Lalanne, pannakangiwat ti Komperensia Dagiti Obispo a Katoliko iti Francia, ti Halloween ‘dadaelenna ti kaipapanan ti biag ken ipapatay.’ Kinuna ti obispo iti Nice a ni Jean Bonfils, a “daytoy a piesta ken dagiti ritualna awan pakainaiganda iti kulturatayo a nagtaud iti Mediteraneo ken ti kulturatayo a Kristiano,” ket namakdaar kadagiti Katoliko a liklikanda “ti kapatgan a piesta dagiti Satanista iti intero a lubong.”

Iti panagkomentona maipapan iti panangsukat dagiti Pranses kadagiti tradision a Katoliko kadagiti pagano a piesta, kuna ni Hippolyte Simon nga obispo iti Clermont-Ferrand: “Kasla birbiroken ti kagimongan a Pranses ti maysa a relihion a pakiramanan ti kaaduan a tattao a mabalin a maisukat iti panangusar iti Nakristianuan a simbolo.” Insuratna: “Iti Halloween, matulad dagiti natay ken agsubli ‘dagiti al-aliada’ a mangbutbuteng kadatayo ken butbutngendatayo iti ipapatay. Maisupadi iti dayta, iti Todos los Santos, patalgedantayo a sibibiag dagiti pimmusay ket maikari kadatayo a makikaduatayo kadakuada iti Siudad ti Dios.”​—Vers une France païenne? (Agturong iti Pagano a Francia?)

Maitunos iti dayta, ti kardinal iti Milan, Italia, a ni Carlo Maria Martini, indagadagna kadagiti Italiano a dida baybay-an ti adu a piesta dagiti Katoliko. Inwaragawagna a ti Halloween ket “saan a paset ti tradisiontayo, a nakapatpateg ken masapul a masalimetmetan. Ti Aldaw Dagiti Kararua ket paset ti historiatayo. Dayta ti kanito a maammuantayo ti namnama a biag nga agnanayon, ti kanito nga ipaawat ti Apo kadatayo a saan laeng a kastoy ti biag ditoy daga.” Awan duadua a kasta met ti rikna ti adu a napasnek a Katoliko. Nupay kasta, nalawag kadi ti pagdumaan ti Halloween ken ti Aldaw Dagiti Kararua kas ipapati dagitoy a komento? Ania ti ipalgak ti naannad a panangsukimat kadagiti nagtaudan dagitoy a piesta dagiti Katoliko?

Madaydayaw a Panagpammarang

Depinaren ti The Catholic Encyclopedia ti Todos los Santos kas piesta a “mangidayaw kadagiti amin a santo, am-ammo man ken saan.” Idi arinunos ti maikadua a siglo, dagiti makunkuna a Kristiano rinugianda a dayawen dagidiay namartir gapu iti pammatida ken, gapu ta patienda a kadua idan ni Kristo idiay langit, nagkararagda kadagitoy nga ibabaetda ida. Nangrugi ti regular a pannakarambakna idi Mayo 13,b 609 wenno 610 K.P., idi indedikar ni Papa Boniface IV ti Pantheon​—ti templo dagiti amin a didios ti Roma​—ken Maria ken kadagiti amin a martir. Nagkomento ni Markale: “Dagiti didios ti Roma insukoda ti lugarda kadagiti santo ti relihion a nangparmek kadagiti pagano a relihion.”

Nagbalin a Nobiembre ti petsa idi nagturay ni Papa Gregory III (731-741 K.P.), a nangidedikar iti kapilia ti Roma kadagiti amin a santo ket imbilinna ti pannakaidayawda iti Nobiembre 1. Di ammo ti makagapu no apay a binaliwanna. Ngem mabalin a ti makagapu ket maselselebraranen dayta a piesta iti kastoy a petsa idiay Inglatera. Ipatuldo ti The Encyclopedia of Religion: “Ti Samhain ket nagtalinaed a nalatak a piesta kadagiti Celt iti intero a panawen iti panagbalin a Kristiano ti Gran Britania. Babaen ti pananginayon iti Nakristianuan a selebrasion a maigiddan iti petsa ti Samhain, inkagumaan ti simbaan ti Britania nga ibaw-ing daytoy a panaginteres kadagiti pagano a kaugalian. . . . Mabalin a ti panangrambak dagiti Britano iti Todos los Santos idi Edad Media ti nangtignay iti sapasap a pannakarambak daytoy a piesta iti amin a Nakristianuan a relihion.”

Impatuldo ni Markale ti kumarkaro nga impluensia dagiti monghe ti Ireland idi a tiempo iti intero nga Europa. Kuna pay ti New Catholic Encyclopedia: “Masansan nga ituding dagiti taga Ireland ti napapateg a piesta iti umuna nga aldaw ti bulan, ket tangay ti Nobiembre 1 ti pangrugian ti kalam-ek kadagiti Celt, mabalin a dayta ti maitutop a petsa para iti piesta dagiti amin a santo.” Kamaudiananna, idi 837 K.P., imbilin ni Papa Gregorio IV a sapasap a maselebraran daytoy a piesta.

No maipapan iti Aldaw Dagiti Kararua, a panawen ti panagkararag tapno matulongan a mapan idiay langit dagiti kararua nga adda idiay purgatorio, idi maika-11 a siglo, daytoy a piesta ti intuding ti monghe a ni Cluny iti Francia iti Nobiembre 2. Nupay nabatad a piesta dagiti Katoliko ti Aldaw Dagiti Kararua, nalawag a mariro ti kadawyan a tattao. Kuna ti New Catholic Encyclopedia nga “iti intero nga Edad Media nalatak ti pammati a mabalin nga iti daytoy nga aldaw agparang dagiti kararua nga adda iti purgatorio a kas al-alia wenno umasul a lawag, mangkukulam, pilat, ken dadduma pay.”

Gapu ta dida maikkat dagiti pagano a pammati kadagiti pasurotda, dagitoy ti pinagparang laengen ti simbaan a “Nakristianuan.” Iti panangisalaysayna iti daytoy, kinuna ti The Encyclopedia of Religion: “Ti Nakristianuan a piesta, ti Piesta Dagiti Amin a Santo, lagipenna dagiti ammo ken di ammo a santo ti Kristiano a relihion iti pamay-an a kaasping ti panangraem ken panangdayaw ti Samhain iti didios dagiti Celt.”

Sika ken Dagiti Nalatak a Selebrasion

Ngem, apay koma a maseknanka maipapan iti dakes a nagtaudan ti Halloween ken dagiti kaaspingna a selebrasion? Ngamin, pagarupen ti kaaduan a tattao a ti Halloween ket basta panawen ti panagkawes iti karkarna ken panagraragsak. Ngem umannugotka kadi a nasken a siguraduen dagiti nagannak nga aniaman a paglinglingayan a pakipasetan ti annakda ket makagunggona ken di makadangran?

Maysa nga inspektor ti eskuelaan a naggapu idiay Francia a nangisuro iti 20 a tawen, ti napagsaludsodan maipapan iti impluensia ti Halloween kadagiti ubbing. Kinunana: “Madanaganak a ti panagbalaybalayda a mamutbuteng kadagiti adulto tapno makadawatda laeng iti kendi ket addanto dakes a napaut nga epektona kadagiti ubbing. Mapatanorda ti kinaagum ken panagimbubukodan. Masursuroda a babaen ti panangpilitda, babaen ti panagkiddawda a buyogen ti pangta, babaen ti pammutbutengda iti sabsabali, magun-odanda ti kayatda.” Masapul ngarud nga imtuoden dagiti nagannak ti bagbagida, ‘Ania a “leksion” ti masursuro dagiti annakko iti panangselebrar itoy a piesta?’

Di ngarud pakasdaawan a matakuatan ti adu a pamilia a dakkel a paggastuan ti itutulok iti panagkidaw ti ubing iti kendi ken kawes. “Ti Halloween . . . ket saan a piesta, dayta ketdi ti okasion a panaglako,” kuna ni Robert Rochefort a direktor heneral ti Research Center for the Study and Observation of Living Conditions iti Francia. Ti Halloween tignayenna ti panaggatang iti tiempo ti gawat sakbay ti Krismas. Iti sabali a pannao, dayta ti mangpilit laeng kadagiti tattao nga aggasto iti di nasken a paggastosan. Talaga kadi a masapul a surotem ti kaaduan?

Ngem ti nangnangruna a pakaseknan dagiti Kristiano isu ti kinapudno a ti Halloween ken dagiti umasping iti dayta a selebrasion ket naan-anay a pinapagano. Insurat ni apostol Pablo: “Diak kayat a makiramankayo kadagiti sairo. Dikay mabalin ti uminum iti kopa ti Apo ken iti kopa dagiti sairo.” (1 Corinto 10:20-22, New International Version) Inimtuodna met: “Ania ti paginteresan nga agpadpada ti naimbag ken dakes? Kasano nga agkadua ti lawag ken kinasipnget? Kasano nga agtunos ni Kristo ken ti diablo? Ania ti pagpadaan ti manamati ken ti di manamati?” (2 Corinto 6:14-16, Phillips) Ngarud, kondenaren ti Biblia ti intero nga ideya a panangiparang a Nakristianuan ti maysa a pagano nga aramid!

Kasta met, mamakdaar ti Biblia maibusor iti espiritismo. (Deuteronomio 18:10-12) Nupay agpayso a kaaduan kadagidiay agselebrar iti Halloween ibagada a guraenda dagiti Sataniko nga ar-aramid, nupay kasta, ammotay koma a ti pakasaritaan daytoy a piesta ket nainaig unay iti okulto. Ngarud, makaiturong daytoy iti espiritismo, nangnangruna kadagiti nalaka a maallukoy nga agtutubo. Awan a pulos ti lugar dagiti ritual ken tradision a pagano a namulitan iti espiritismo iti Nakristianuan a panagdayaw; makadangran dagitoy.

Kamaudiananna, ti Halloween, Todos los Santos, ken ti Aldaw Dagiti Kararua ket naibatay amin kadagiti pammati nga agsagsagaba dagiti natay wenno mabalin a madangranda dagiti sibibiag. Nupay kasta, nabatad nga ipakita ti Biblia a palso dagita a pammati, a kunkunana: “Ta dagiti sibibiag sipapanunotda a mataydanto; ngem no maipapan kadagiti natay, saanda a pulos sipapanunot iti aniaman.” (Eclesiastes 9:5) Gapu iti dayta, mamalakad ti Biblia: “Isuamin a masarakan ta imam nga aramiden, aramidem buyogen ti mismo a bilegmo, ta awan ti aramid wenno uray gakat wenno uray pannakaammo wenno uray sirib idiay Sheol [ti kadawyan a tanem ti sangatauan], ti disso a papanam.” (Eclesiastes 9:10) Tangay awan puot dagiti natay ken dida kabaelan a dangran ti sabsabali wenno agsagabada man, di rumbeng a kabutengtay ida. Maysa pay, awan ti mamaay dagiti kararag a pangtulong kadakuada. Daytoy kayatna kadi a sawen nga awanen ti namnama dagiti natay a patpatgentayo? Saan. Patalgedan ti Biblia kadatayo nga “addanto panagungar agpadpada dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.”​—Aramid 24:15.c

No adda pannakaammo ti maysa a tao, siwayawaya nga agpili. No ditay ammo ti amin a kinapudno, ditay makaaramid iti nainsiriban a desision. Kalpasan a nausigmo dagiti kinapudno a naibaga iti daytoy a serye dagiti artikulo, ania ti desisionmo?

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 6]

Isaknap ti Halloween ti palso a sursuro a sibibiag dagiti natay

[Blurb iti panid 7]

Maar-aramid ti panagbuyon a ritual dagiti Celt kadagiti ay-ayam no Halloween

[Ladawan iti panid 6]

Nagtaud ti Halloween iti maysa a piesta dagiti Celt, nalabit ti panagdayaw ken ni Lug, ti dios ti lawag

[Ladawan iti panid 6]

Sementerio nga addaan kadagiti kadaanan a krus dagiti Celt

[Dagiti ladawan iti panid 6, 7]

Ti panangsakbab kadagiti mansanas ket maysa kadagiti ay-ayam a nagtaud kadagiti Celt

[Credit Line]

Manipud iti magasin a: The Delineator Oktubre 1911

[Ladawan iti panid 8]

Indedikar ni Pope Boniface IV ti pagano a Pantheon ken Maria ken kadagiti amin a martir ti simbaan

[Dagiti ladawan iti panid 9]

Ania ti mabalin nga impluensia ti Halloween iti annakmo?

[Ladawan iti panid 10]

Tagiragsaken dagiti pudno a Kristiano ti makagunggona a panaglinglingay ti pamilia