Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Napuskol a Kabakiran
Idiay India, naammuan idi nga iti makin-abagatan laeng nga estado ti Kerala ti ayan dagiti kabakiran. Ngem itay nabiit, natakuatan ti maseknan iti aglawlaw a ni Saumyadeep Dutta ti 500 a kilometro kuadrado a napuskol a kabakiran a mamagkamang kadagiti makin-amianan a daya nga estado ti Assam ken Arunachal Pradesh, sigun iti magasin ti New Delhi a Down to Earth. Adu ken nadumaduma a kita ti atap nga animal ti supsuportaran ti kabakiran—“32 a kita ti mamalia ken 260 a kita ti tumatayab, ken dagiti manmano a kita ti elepante, tigre, agraman clouded leopard, Chinese pangolin, sloth bear, sambar, hoolock gibbon, kalij pheasant, hornbill, ken wood duck.” Nupay kasta, kuna ti Down to Earth nga agpegpeggad ti adu a napuskol a kabakiran gapu iti panagkasapulan ti intero a lubong kadagiti produkto ti kabakiran. Pagamkan ti sumagmamano a naturalista a no bumassit ti bilang dagita a produkto gapu iti sobra a panagala, saanen a masalakniban dagiti napuskol a kabakiran ket agbalinda laengen a bangkag wenno talon.
Ti Ngernger ti Tigre
Apay a kasla maawanan iti gaway ti dadduma nga animal ken uray ti dadduma a tattao no agngernger ti tigre? Dagiti sientista manipud Fauna Communications Research Institute idiay North Carolina, E.U.A., “ti nangpaneknek nga adda ‘nakabangbangag’ a ngernger ti tigre isu a di mangngeg ti tattao,” kuna ti The Sunday Telegraph iti London. Inlawlawag ti periodiko a makangngeg laeng ti tattao iti kapigsa ti uni a nasurok a 20 a hertz (Hz), ngem ti tigre “itiponna ti nakabangbangag a ngernger a 18 a Hz ken ti nabangbangag pay iti ngernger a mangngegtayo, isu nga aktual a marikna ti tattao ti ngernger ti tigre, rikna a pakaigapuan ti apagbiit a kinaawan gaway, sigun ken Elizabeth von Muggenthaler, ti presidente ti institute.” Uray dagiti nabayagen a mangsansanay kadagiti tigre napadasandan daytoy karkarna a pasamak.
Panangpalukneng Babaen Kadagiti Eksplosibo
Gagangay a paluknengen dagiti kosinero ti nakulbet a karne babaen ti panangpukpokda iti dayta iti pangkosina a martilio wenno nayonanda iti pangpalukneng a pulbo nga addaan kadagiti enzyme a mangpalukneng iti karne. Nupay kasta, indauluan dagiti managsukisok idiay Maryland, E.U.A., dagiti eksperimento iti panangpalukneng iti karne babaen kadagiti nabileg a shock wave wenno kasta unay a kinabara ken kinangato ti presion nga agtigtignay iti angin a mangpataud iti panagbettak, sigun iti magasin a New Scientist. Inkabil dagiti managsukisok ti karne iti asero a plato iti baba ti plastik a pagkargaan a napno iti danum. Kalpasanna, pabettakenda ti katupag ti kakapat ti maysa a dinamita iti uneg ti pagkargaan. “Iwaras ti danum ti shock wave iti karne,” kuna ti report, “ngem nakalkaldaang ta mapirsapirsay ti pagkargaan.” Malaksid a lumukneng ti karne, dadaelen met ti proseso ti bakteria a kas iti E. coli, a pakaigapuan ti pannakasabidong gapu iti taraon. Nupay kasta, kas kuna ni Randy Huffman iti American Meat Institute: “Ti talaga a karit ket ti panangaramid iti daytoy iti aktual a kasasaad.”
Agiwaras iti Sakit Dagiti Barko
“Ti pagpadagsen a danum kadagiti barko ket agiwaras iti sakit iti intero a lubong, a mamagpeggad iti biag dagiti tattao, animal, ken mulmula,” kuna ti The Daily Telegraph iti London. Agus-usar dagiti barko iti pagpadagsen a danum kas pagpaannayas iti panaglayag sada ibelleng dayta iti baybay wenno kadagiti pagsangladanda. Idiay Estados Unidos, naduktalan dagiti managsukisok manipud iti Smithsonian Environmental Research Center idiay Maryland nga aduan iti bakteria ken virus ti danum a pagpadagsen dagiti barko. Addaan bakteria a pakaigapuan ti kolera ti plankton, wenno tumtumpaw a nagbabassit nga animal ken mula, ti pagpadagsen ti amin a 15 a barko a naeksamen idiay Chesapeake Bay. Gagangay a ti sangalitro a pagpadagsen ket addaan iti agarup 830 a milion a bakteria ken 7,400 a milion a virus—mamin-innem agingga iti maminwalo iti bilang ti dadduma nga organismo.
Nagadu nga Abalbalay
“Mapukpukaw ti ubbing ti abilidadda nga agay-ayam a siuumiso, agsipud ta nagadu ti mait-ited kadakuada nga abalbalay ken ay-ayam, sigun iti baro a panagsirarak” kuna ti The Sunday Times iti London. Ti maysa a nakatignayan ti panagsirarak isut’ pannakaseknan idiay Britania a “permanente a mabalbaliwan ti nagannak ti kinaubing gapu ta dagiti abalbalay, computer ken telebision ti isandida iti panangiwayada koma iti panawen a kaduada ti annakda.” Kalpasan ti panangadalna iti kabibiag ti 3,000 nga ubbing nga agtawen iti tallo agingga iti lima, kastoy ti konklusion ni Propesora Kathy Sylva ti Oxford University: “Kasla sabali ti pakaiturongan ti atensionda no nagadu ti abalbalayda, ket no sabali ti pakaiturongan ti atension ti ubbing, dida makasursuro wenno makapagay-ayam a naimbag.”
Depression iti Panggedan
“Iti panggedan . . . makapadanag ti iyaadu dagiti masikoran, mapaksuyan, ken addaan iti depression,” kuna ti The Guardian iti London. Sigun iti International Labour Organisation ti UN, mabalin a 3 iti kada 10 nga empleado idiay United Kingdom ti addaan iti sakit ti isip, ket addaan kano iti clinical depression ti 1 iti kada 10 a trabahador idiay Estados Unidos. Depression ti makagapu a nasapa a nagretiro ti dandani 7 a porsiento idiay Alemania. Nasurok a kagudua iti amin a trabahador idiay Finland ti agsagsagaba kadagiti sintoma a nainaig iti pannakataranta. Idiay Poland, immadu iti 50 a porsiento idi 1999 dagiti madanagan gapu ta umad-adu dagiti awanan panggedan, bayat nga immadu met dagiti nagpakamatay. Ipakpakauna pay ti report a gapu ta agkarabaliw dagiti baro a teknolohia ken pamay-an ti panangimaton iti panggedan, kellaat nga umadunto dagiti addaan iti depression. Ket mamakdaar nga “inton 2020, ad-adunton dagiti mataranta ken maaddaan iti sakit iti isip ngem kadagiti maaksidente iti kalsada, makaptan iti AIDS, ken maapektaran iti kinaranggas kas ti kangrunaan a pakaigapuan ti bassit a magapuanan iti panggedan.”
Nagdakkel a Paggastuan Gapu iti Krimen
“Ti krimen idiay England ken Wales ti paggastuan ti kagimongan iti £60bn [$85 a bilion] iti kada tawen,” kuna ti The Independent iti London. Daytoy a gatad, a dineskribir ti Home Office kas kalkalainganna a pattapatta, ti mangirepresentar iti 6.7 a porsiento iti intero a dagup ti produkto iti pagilian. Iti promedio, ti panangpapatay ti kanginaan a krimen a paggastuan ti pagilian iti nasurok a £1 a milion [$1.4 a milion] iti tunggal maysa, idinto ta ti promedio ti dadduma a nadagsen a krimen a nainaig iti kinaranggas ket £19,000 [$27,000] iti tunggal maysa. Dandani kakapat iti amin a nagasto ket gapu iti panagkusit ken panagpalsipikar. Dagitoy a gatad dida iraman “ti nagasto gapu iti panagbuteng iti krimen, ti epektona kadagiti pamilia dagiti biktima, ti kuarta a ginasto ti Gobierno a panglapped iti krimen, . . . wenno ti masingir kadagiti insurance,” innayon ti periodiko.
Nasamsamay Dagiti Ruot Ngem Kadagiti Pestisidio
Imbes a pestisidio, ruot ti us-usaren dagiti mannalon iti Makindaya nga Africa tapno umadu ti maapitda a mais, sigun iti magasin a New Scientist. Adda napasaran dagiti mannalon iti Makindaya nga Africa a dua a nakaro a peste. Ti Striga ti maysa. Daytat’ peste a mula a mangdaddadael iti $10 a bilion ti gatadna a maapit a mais iti kada tawen. Natakuatan ti managsirarak idiay Kenya a ni Ziadin Khan a di agtubo ti Striga no maimula ti ruot a maawagan desmodium iti nagbabaetan dagiti naintar a mais. Ti sabali pay a peste ket ti igges ti maysa nga insekto a mangdaddadael iti tangkay, a kaaduan a tawtawen ket mangan iti kakatlo iti maapit a mais. Nupay kasta, natakuatan ni Khan a kaykayat a kanen dagiti mangdaddadael iti tangkay ti lokal a ruot a maawagan tanglag. Babaen ti panangimula dagiti mannalon iti daytoy a ruot iti bangkagda, makayawanda dagiti insekto a pumanaw iti mais. Ti napigket a substansia a patauden ti tanglag ti mangsilo ken mangpapatay iti igges. “Nasamsamay dayta ngem kadagiti pestisidio, ken nalaklaka nga amang,” kuna ni Khan. “Ket napaadunan iti 60 agingga iti 70 a porsiento ti maapit ditoy.”
Panangallilaw ti Arkeologo
Nairekord a mangal-allilaw ti maysa kadagiti kangrunaan nga arkeologo ti Japan, a naawagan a naglaing nga agkabakab gapu kadagiti kasla nakaskasdaaw a takuatna. Nairekord ti video camera nga implastar ti periodiko a Mainichi Shimbun ti panangikali ti arkeologo kadagiti bato nga ispesimen iti makabkabakab a disso sakbay a simmangpet ti grupo nga agkabakab. Yantangay dina mailibak ti ebidensia, inamin ti arkeologo nga inkalina dagiti mismo a koleksionna. Ita, madaman a marepaso ti amin a resulta ti 30 a tawen a panagtrabahona. Namnamaen dagiti manangipablaak iti libro a mabalbaliwan amin dagiti arkeolohikal a pagreperensiaan ken libro kadagiti eskuelaan maipapan iti daytoy a salaysay.
Dagiti Aksidente a Mapasamak Kabayatan ti Kinaubing
Dagiti aksidente ti kangrunaan a pakatayan kabayatan ti kinaubing kadagiti kababaknangan a pagilian iti lubong, sigun iti panagadal ti United Nations Children’s Fund (UNICEF) iti 26 a pagilian. “Ti pannakadunor ti nakatayan ti dandani 40 a porsiento kadagiti ubbing nga agedad iti 1 agingga iti 14 kadagiti pagilian a naadal,” nga agdagup iti agarup 20,000 ti matay iti kada tawen, sigun iti Mainichi Daily News iti Japan. Dagiti mangdegdeg iti posibilidad ti pannakadunor kabayatan ti kinaubing ramanenna ti kinapanglaw, panagsolsolo ti nagannak a mangpadakkel iti annakda, dadakkel a pamilia, ken panangabuso ti nagannak kadagiti substansia. Indagadag ti UNICEF a maasikaso koma “dagiti napaneknekanen a makaispal iti biag: dagiti helmet, limitado a kapartak ti panagmaneho iti luglugar nga aduan unay iti tattao, panangikabil kadagiti natalged a pagtugawan ti ubbing iti kotse, seat belt, natalged a kalub dagiti agas, detektor iti asuk kadagiti balay, ken natalged a pagannurotan kadagiti pagay-ayaman.”