Myanmar—Ti “Nabalitokan a Pagilian” — Watchtower ONLINE A LIBRARIA

Myanmar—Ti “Nabalitokan a Pagilian”

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MYANMAR

NAISAAD ti “Nabalitokan a Pagilian” iti nagbabaetan dagiti bantay nga agserbi a natural a beddeng kadagiti kaarrubana iti Asia. Iti abagatan a laud, adda ti Baybay ti Bengal ken Baybay ti Andaman a kanayon a mangbabasa iti nasurok a 2,000 a kilometro nga aplayana. Iti laudna, adda ti Bangladesh ken India; iti amianan, ti China; ken iti daya, ti Laos ken Thailand. Daytat’ dakdakkel la bassit ngem iti Madagascar ken basbassit ngem iti estado ti Texas iti Amianan nga America. Ania ti nagan daytoy a pagilian? Myanmar, ti dati a Burma.

Dagiti kaunaan a nagindeg ditoy ti nangawag iti Myanmar a Nabalitokan a Pagilian gapu ta addaan iti nabaknang a gameng ti nakaparsuaan: lana ken natural a gas, gambang, lata, pirak, tungsten, ken dadduma pay a mineral, agraman agkakapateg a bato, a kas iti sapiro, esmeralda, rubi, ken jade. Ti dadduma pay a gameng ket pakairamanan dagiti napuskol a kabakiran nga addaan kadagiti manmano a troso a kas iti teak, rosewood, ken padauk. Ti kabakiran ti pagnanaedan met ti adu nga atap nga animal—dagiti bakes, tigre, oso, nuang, elepante, no mainaganan ti sumagmamano. Ngem ti talaga a gameng ti Nabalitokan a Pagilian ket dagiti umilina.

Dagiti Umili ti Myanmar

Gagangay a naemma ken natalna dagiti umili ti Myanmar. Naimbag ti kababalinda ken managpadagusda. Raemen ken padayawanda dagiti bisita. Gagangayen nga awagan dagiti ubbing nga uliteg ti lallakay ken ikit ti babbaket.

Masansan a madlaw dagiti bisita ti kinalamuyot ti kudil ti babbaket ken lallakay. Ti maysa a makagapu iti nasalibukag a kudilda, kuna ti maysa a babai, ket ti nalatak, napusyaw a bimmalitok a kosmetiko—ti thanaka—a nagtaud iti kayo a thanaka. Pulbosenda ti sangana babaen ti natangken a dalumpinas sada danuman bassit tapno agbalin a pino a pigket, sadanto ipulagid iti rupada babaen kadagiti naarte a disenio. Malaksid iti panangdalus ken panangpalamiisna, salakniban ti thanaka ti kudil manipud iti napudot nga init iti tropiko.

Ti lungi, a nalaka a maaramid babaen ti panangkamang iti agsipungto a murdong ti lupot nga agarup dua a metro tapno maporma a sirkulo, ti kadawyan a kawes ti babbai ken lallaki ditoy Myanmar. No naisuoten ti babai dayta, ibarabadna ti lungi iti barukongna a kas iti kain, sana isuksok ti aguy-oy a murdongna iti siketna. Iti kasumbangirna, alaen ti lalaki ti dua a murdong sana isiglot a silulukay iti siketna. Ti lungi ket maibagay unay iti tropiko ta naemma a kitaen ken nalawa.

No mapanka iti tiendaan, makitam a nakalalaing dagiti taga Myanmar—nalaingda nga agabel iti seda, agaramid iti alahas, ken agkitikit iti kayo. Dagiti teak, padauk, ken dadduma pay a troso ket mapagbalinda a napipintas nga estatua ti tao, tigre, kabalio, nuang, ken elepante. Nagpipintas ti pannakakitikit uray pay dagiti inaldaw a mausar a banag a kas iti lamisaan, dibision, ken tugaw. Ngem no talaga a gumatangka, agsaganaka a makitinnawar!

Naglaing met dagiti taga Myanmar nga agaramid iti napintas pannakaadornona nga alikamen a nabarnisan—dagiti malukong, bandehado, ken kahon nga addaan kalub. Ngem ti mamagbalin a naisangsangayan kadagiti alikamenda isut’ di natulad a disenio ken ti naikitikit a ladawan. Ti kangrunaan a porma ket nalaga a pino a kawayan. (Dagiti napipintas nga alikamen ket nalaga a kawayan ken buok ti kabalio.) Iti daytoy a balabala, pito katuon ti ibarnis ti artesano, a maaramid babaen ti panangilaok ti lana iti thisei, wenno tutot ti kayo a lacquer, iti napulbos a nauram a tulang ti animal.

No agmagan ti barnis, kitikitan ti artesano ti rabaw ti alikamen babaen iti pagurit nga asero. Kalpasanna, pinturaanna ken lihaenna. Ti resulta ket saan laeng a nagpintas nga aramid ti arte no di ket napateg nga alikamen iti balay.

Nakaro ti Impluensia ti Relihion

Budista ti agarup 85 a porsiento kadagiti umili ti Myanmar; ti nabatbati ket makunkuna a Muslim ken Kristiano. Kas met iti kaaduan iti Abagatan a daya nga Asia, dakkel ti paset ti relihion iti biag ti kaaduan a taga Myanmar. Nupay kasta, saan nga ammo ti adu a bisita ti dadduma a narelihiosuan a kustombreda.

Kas pagarigan, dagiti monghe a Budista, inkarida a dida sagiden ti maysa a babai. Isu a gapu iti panagraemda, agannad dagiti babbai a dida umasideg unay kadagiti monghe. Apektaran pay dagiti narelihiosuan a kustombre ti panaglugan iti bus. Mabalin a masdaaw ti taga Laud iti mabasana a pakdaar iti bus a: “Pangngaasiyo ta dikay damagen iti tsuper no ania nga oras ti manamnama a pannakagteng ti bus iti destinasionna.” Madanagan aya ti tsuper kadagiti di makaan-anus a biahero? Saan. Patien dagiti Budista sadiay a maupay dagiti nat (espiritu) kadagita a saludsod ket mabalin a taktakenda ti bus!

Pakasaritaan ti Myanmar

Di masinunuo ti nagkauna a pakasaritaan ti Myanmar, ngem kasla immakar sadiay ti sumagmamano a tribu a naggapu kadagiti kabangibang a pagilian. Dagiti Mon ti nabatad a nangpanagan iti pagilian iti Suvannabhumi—a ti “Nabalitokan a Pagilian” ti kaipapananna. Dagiti Tibeto-Burman ket naggapu iti makindaya a Himalaya, ket immakar ditoy dagiti Tai a naggapu idiay abagatan a laud itan a China. Ti kabambantayan ti Myanmar ti namagsisina kadagiti tribu—isu nga adda nagduduma a tribu ken lenguahe.

Idi rugrugi ti maika-19 a siglo, simmangpet dagiti taga Britania a naggapu iti kalkalpasda a kinolonia nga India. Nagnaedda nga umuna iti makin-abagatan a rehion sada sinakup idi agangay ti intero a pagilian. Idi 1886, ti Burma, kas pangnagan idi iti Myanmar, ket naitiponen iti British India.

Bayat ti Gubat Sangalubongan II, nagbalin daytoy a pagilian a sentro ti nakaro a rinnupak, ket iti sumagmamano a bulan idi 1942, dagiti buyot ti Japan pinapanawda dagiti buyot ti Britania. Simmaganad a naaramid ti nagdakes ti pakasarsaritaanna a “Riles ti Ipapatay.” Daytoy ti 400 a kilometro a riles a lumasat iti nasamek a bakir ken kabambantayan a mamagsilpo iti Thanbyuzayat, ti Burma ken ti Nong Pladuk, ti Thailand. Gapu ta kurang ti landok, adu a riles ti naggapu kadagiti nadadael a riles idiay sentral a Malaya (Malaysia itan). Ti bassit a paset ti proyekto—panangrangtay iti Karayan Kwai—ti nakaibatayan idi agangay ti maysa a nalatak a sine.

Babaen ti tulong ti 400 nga elepante, nasurok a 300,000 a lallaki—dagiti balud iti gubat ken dagiti sibilian nga Indian ken taga Burma—ti nagaramid iti riles. Pinullo a ribu ti natay bayat nga agtartrabahoda. Di unay nausar ti riles gapu iti kanayon a panangbomba dagiti Aliado isu a nabaybay-an idi agangay. Kalpasanna, naikkat dagiti riles ket nausar iti sabali a lugar.

Kamaudiananna, bimmales dagiti Britano, ket nagballigida a nangbawi iti pagilian manipud iti Japan idi 1945. Ngem apagbiit ti panangituray ti Britania, ta nagun-odan ti Burma ti wayawayana manipud Britania idi Enero 4, 1948. Idi Hunio 22, 1989, pormal nga inawat ti United Nations ti Myanmar a baro a nagan ti pagilian.

Pagilian Dagiti Nabalitokan a Kabesera

Addaan ti Myanmar iti adu a kabesera a siudad bayat ti adu a siglo. Kas pagarigan, iti tengnga ti Myanmar ti ayan ti Mandalay a nalatak a naawagan ti Nabalitokan a Siudad. Naintar ti ginasut a kadaanan a pagoda. Daytoy a siudad ti 500,000 nga umili ti kaudian a kabesera sakbay nga inturayan ti Britania. Impatawid ni Ari Mindon ti naarian a dayaw iti Mandalay idi 1857 babaen ti panangibangonna iti dakkel a palasio sadiay nga agpaay kenkuana ken kadagiti reynana. Ti 4 a kilometro kuadrado a daan a siudad ket nabakudan iti 8 a metro ti kangatona a pader, 3 a metro ti kapuskol ti puonna. Adda 70 a metro a kanal a nanglawlaw kadagiti pader.

Idi 1885, indestiero ti Britania idiay India ti kasuno ni Mindon a ni Ari Thibaw, ngem dida inan-ano ti palasio. Bayat ti Gubat Sangalubongan II nupay kasta, nadadael ken naan-anay a napuoran ti palasio. Ngem iti dati a lugarna, di nagbuteng dagiti umili ti Myanmar a nagaramid iti nagsayaat a kaasping ti palasio agraman ti nangayed a lumabaga ken bimmalitok a pasdekna a naaramid iti kayo. Silulukat dayta tapno pagpasiaran dagiti bisita.

Dua gasut a kilometro iti surong ti Pagan ti ayan ti Mandalay. Naipasdek daytoy sabali pay a dati a kabesera idi umuna a milenio ti Kadawyan a Panawen ket rimmang-ay unay idi maika-11 a siglo; ngem nabaybay-an dayta 200 a tawen kalpasanna. Nupay kasta, iti aglawlaw ti sumagmamano a babassit a purok, adda ginasut a nadadaelen a templo ken pagoda—a pakakitaan ti dati a kinadayagna.

Ti kabeserana ita a Yangon (opisial a maawagan Rangoon agingga idi 1989), ket narang-ay a siudad ti nasurok a tallo a milion, a kumaribuso kadagiti naungor a kotse, bus, ken taksi a silulukat ti sikiganda. Nupay adu kadagiti daan a pasdek ti mangipalagip iti al-aldaw ti panangkolonia ti Britania ti naintar kadagiti nalawa, napataraigidan ti kayo a lansangan ti Yangon, adda itan dagiti moderno nga agkakangato nga otel ken opisina iti siudad.

Adda met ditoy ti 98 metro a nakalupkopan iti balitok a torre ti Shwedagon Pagoda a 2,500 ti tawennan. Daytat’ mangipanayag iti kinabaknang ken kinalaing dagiti arkitekto idi un-unana. Agarup 7,000 a briliante ken dadduma a napapateg a bato ti nailikmut kano iti torre. Naimontar iti tuktokna ti maymaysa a brilliante a 76-ti kilatisna. Kas iti adu a kadaanan a pasdek ditoy Myanmar, ti Shwedagon ket tiniritir ken rinebbek ti ginggined ken gubat, isu nga adu a pasetna ti naibangon manen.

Ngem kuna ti dadduma a ti nabalitokan a Sule Pagoda ti pudpudno a sentro ti Yangon. Iti kangatona nga 46 a metro, ti 2,000 tawennan a Sule Pagoda ti mangbukel iti dakkel, nabalitokan a sementado a pannakaisla a mangtarawidwid iti trapiko iti nagsapalan ti uppat a kangrunaan a kalsada ti siudad. Ti pagoda ket nalikmut kadagiti puesto a paglakuan ti nagduduma a tagilako.

Naespirituan a Balitok

Idi 1914, dua nga International Bible Students (kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova) ti simmangpet idiay Rangoon a naggapu idiay India, nga agsapsapul kadagiti tattao a mangipateg iti napatpateg ngem balitok—ti naespirituan a balitok. Idi 1928 ken 1930, simmangpet ti ad-adu pay a misionero, ket idi 1939, tallo a kongregasion nga agdagup iti 28 a Saksi ti naipasdek. Ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti India idiay Bombay ti mangiwanwanwan idi iti trabaho ditoy agingga idi 1938. Sipud idin agingga idi 1940, inaywananen ti sanga iti Australia ti trabaho. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, idi 1947, nalukatan ti umuna a sanga nga opisina ti Myanmar idiay Rangoon.

Idi Enero 1978, nayakar ti sanga nga opisina idiay Inya Road. Ti tallo ti kadsaaranna a patakder ti hedkuarter ket maawagan iti Pagtaengan a Bethel ti Myanmar. Sigagaget ti 52 a miembro ti pamilia ti Bethel a mangay-aywan iti kasapulan ti ag-3,000 nga aktibo a Saksi iti pagilian. Ti adu a lenguahe dagiti tribu ti Myanmar ti mamagbalin iti panagipatarus a kangrunaan a paset ti trabaho iti sanga. Ti nagaget a panagtrabaho dagiti Saksi ni Jehova ti mangnayon iti ad-adu pay a ‘tipkel ti balitok’ iti adu a pagsanikuaan ti Nabalitokan a Pagilian.

[Mapa iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BANGLADESH

INDIA

CHINA

LAOS

THAILAND

MYANMAR

Mandalay

Pagan

YANGON

BAYBAY TI BENGAL

[Credit Line]

[Dagiti ladawan iti panid 17]

Manipud ngato: Agkawes iti lungi dagiti lallaki ken babbai; agtutubo a monghe a Budista; babbai a nagusar iti “thanaka”

[Ladawan iti panid 18]

Panangasaba iti bangkag ti mani

[Ladawan iti panid 18]

Mailaklako dagiti nakitikitan a kayo kadagiti lokal a tiendaan

[Credit Line]

chaang.com

[Ladawan iti panid 18]

Panangukit iti disenio iti rabaw ti lamisaan a nabarnisan

[Ladawan iti panid 18]

Maysa a malukong a nabarnisan a nakapimpintas ti pannakaadornona

[Credit Line]

chaang.com

[Ladawan iti panid 20]

Sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova ditoy Myanmar

[Picture Credit Line iti panid 16]