Am-ammuentayo ti Nadumaduma a Tribu iti Turturod ti Thailand

Nakaad-adu ti tao kadagiti tiendaan ti Chiang Mai. Agdudupudopda kadagiti puesto iti igid ti kalsada a napno kadagiti karkarna a tagilako. Nupay naungor dagiti lugan, mangngeg latta ti panagtitinnawar dagiti aggatgatang ken aglaklako. Iti daytoy a paset ti makin-amianan a Thailand, maam-ammotayo ti nadumaduma a tribu kadagiti turod.

KARAMAN iti 65 a milion nga umili iti Thailand ti 23 a babassit nga etniko a grupo a maawagan iti tribu iti turturod. Kaaduan kadagita ket agnanaed iti makin-amianan a Thailand, maysa a rehion nga aduan iti bantay, karayan, ken nadam-eg a tanap, a dumanon idiay Myanmar ken Laos.

Kaaduan kadagita a tribu ket dimteng iti daytoy a rehion iti las-ud ti naglabas a 200 a tawen. Dagiti Karen, a kadakkelan iti innem a kangrunaan a tribu, ket naggapu idiay Myanmar. Iti Yunnan a kabambantayan a paset ti abagatan a laud a China ti naggapuan dagiti Lahu, Lisu, ken Akha. Naggapu met dagiti Hmong ken Mien iti makintengnga a China.a

Ti kangrunaan a makagapu iti iyaakar dagiti tribu ket tapno maadaywanda dagiti gubat, panangpilit ti kagimonganda, ken panagiinnagaw kadagiti nataba a daga.b Nagsayaat a pagkamangan ti makin-amianan a Thailand gapu ta nasulinek, kabambantayan, manmano dagiti agindeg, ken impalubos dayta a pagilian ti panagindegda. Di nagbayag, immadu ti agaassideg a purok dagiti tribu a nadumaduma ti kultura ken lenguaheda.

Naisalsalumina a Kawes ken Makapainteres a Kostumbre

Mailasin ti tunggal tribu gapu iti naisalsalumina a panagkawkawesda. Kas pagarigan, dagiti babbai nga Akha agusarda kadagiti nagarbo a pirak a pannakakorona a kaasping dagiti nangayed a torre a naarkosan kadagiti borlas, borda, ken sensilio. Dadduma kadagita ket kasla helmet a naaramid kadagiti metal, nadekorasionan kadagiti nasileng a butones, abalorio, ken bola. Makapataliaw dagiti babbai a Mien a nakasuot iti nalawa ken bordado a pantalon a mabalin a naaramid iti lima a tawen. Nakompleto ti nagarbo a kawesda babaen kadagiti napintas a turbante, tunika a pagatlipaylipay nga addaan iti nalabaga a burboran a kuelio, ken maris ube a paha.

Kas paset ti nagarbo a kawes ti tribuda, dagiti babbai agalahasda iti pirak nga agkalangiking ken sumilapsilap. Dagita ti mangipamatmat iti estado ken kinabaknangda kadagiti umim-imatang ken posible nga agarem kadakuada. Dadduma pay nga aksesoria a pagarkosda ket naaramid iti sarming, kayo, ken sag-ut.

Ipagpannakkel ti kaaduan kadakuada dagiti nabayagen a kostumbreda. Kas pagarigan, iti tribu a Karen, napimpintas ti panagkawes dagiti agtutubo no makiminatayda ngem iti aniaman pay nga okasion. Apay? Adu kadakuada ti mangnamnama a sadiayda a maam-ammo ti agbalinto nga asawada. No limneken ti init, dagiti babbaro ken babbalasang agiinniggemda iti ima, sa siiinayad a liklikmutenda ti bangkay bayat nga agpatnag a kankantaenda dagiti sonata ni ayat.

Agiinnarem dagiti agtutubo a Hmong bayat ti naisangsangayan a panagaayamda no piesta ti Baro a Tawen. Adda bukod a linia dagiti babbaro ken kasta met dagiti babbalasang. Sumagmamano nga addang ti baet dagita. Agsinnango dagiti agkinnursonada sa agbinnatoda iti nalukneng a lupot a bola. No ti bola ket saan a masippaw ti maysa kadakuada—inggagarana man wenno saan—isu ket mangted iti bassit nga arkos iti kaparehana. No rumabiin, maalana met laeng dagita no agkanta. No napintas ti panagkantana, mabalin nga umarak dagiti agbuybuya, ken dumakkel ti tsansana a magun-odanna ti ayat ti kaparehana.

Pannakibagay Kadagiti Panagbalbaliw

Idi un-unana, kaaduan a tribu ket agum-uma ken agtartaraken kadagiti dinguen iti paset ti kabakiran a nagpukananda. Daytoy nga ar-aramidenda ket nagresulta iti nakaro a parikut iti aglawlaw. Ngem ita, nasayaaten dagiti makita a resulta ti mas responsable a panangasikaso dagiti tattao iti daga.

Opium ti imulmula idi ti adu kadagiti tribu nga agnanaed iti makuna a Golden Triangle—lugar a sakup ti Thailand, Laos, ken Myanmar. Ngem agmulmulada itan iti kape, nateng, prutas, ken sabsabong. Naaramid daytoy babaen iti programa a panangbaliw iti imula nga inyusuat ti pamilia ti ari iti Thailand ken dagiti tumultulong nga ahensia iti lubong. Adu met kadagiti tribu ti mangituktukon iti serbisio, tagilako, ken tradisional a produkto nga inaramid ti ima para iti umad-adu a turista.

Nupay kasta, adu ti marigatan gapu iti kinapanglaw, kinarugit ti aglawlaw, ken kinaawan adal. Problema pay ti maib-ibusen a gameng ti nakaparsuaan, panagbalbaliw ti kultura, panangidumduma iti puli, panagdroga, ken nalabes a panaginum. Nagkamang idi iti Thailand dagiti inapoda tapno mapanawanda dagiti kasta met la a problema. Pagkamanganda ngaruden?

Ti Mapagtalkan a Pagkamangan

Adu a kameng dagita a tribu ti nakasaraken iti kasayaatan a pagkamangan—ti pudno a Dios a ni Jehova. Iti Salmo 34:8, kuna ti Biblia: “Nanamenyo ken kitaenyo a ni Jehova naimbag; naragsak ti . . . agkamang kenkuana.” Isalaysay ni Jawlay a kameng ti tribu a Lahu: “Nakiasawaak idi agtawenak iti 19. Sigud idin a mangnginum ken adiktoak iti droga. Diak makatrabaho no diak agdroga, ngem awan met ti kuartak no diak agtrabaho. Panagrikna ni baketko nga Anothai ket nabaybay-an ken saan a maipatpateg. Kanayonkami nga agapa.

“Idi nayanak ti anakmi a babai a ni Suphawadee, ni Anothai ket nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova. Nupay kasta, mapanak iti kabakiran no umay dagiti Saksi iti balaymi. Ngem di nagbayag, simmayaat ti kababalin ni baketko. Siraraemen a makisarita kaniak ken ad-addan nga as-asikasuenna dagiti trabahona iti balay. Isu nga immanamongak idi pinaregtanak nga agadal iti Biblia.

“In-inut a simmayaatak bayat a maimulmula iti pusok dagiti pannursuro ti Biblia. Kamaudiananna, babaen iti tulong ti Dios, naisardengko ti pannakaadiktok. Talaga a nakaragragsak itan ti pamiliak ta nasarakanmi ti kasayaatan a wagas ti panagbiag! Pagragsakanmi met nga iranud dagiti agkakaimbag a pannursuro ti Biblia kadagiti tribu iti turturod.”

Ipalagip dagiti imbaga ni Jawlay ti maysa a padto iti Apocalipsis a libro iti Biblia, a nagkuna a bayat ti maudi a paset ti agdama a nadangkes a lubong, ti “agnanayon a naimbag a damag” ket maiwaragawag iti “tunggal nasion ken tribu ken pagsasao ken ili.” (Apocalipsis 14:6) Ibilang dagiti Saksi ni Jehova a pribilehio ti makipaset iti dayta a trabaho, a mangpasingked iti ayat ti Dios iti amin a tattao, agraman ti nadumaduma a tribu iti turturod ti Thailand.—Juan 3:16.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 16]

DAGITI KADI NAGTUTUON A KUENTAS PAATIDDOGENDA TI TENGNGED?

Karkarna ti panagarkos ti adu a babbai a Kayan ta agkuentasda kadagiti agtutuon a nasileng a suer a dumanon iti 15 a pulgada.c Rugianda ti agkuentas iti kasta no agarup lima pay laeng ti tawenda. Bayat a dumakdakkelda, masukatan dagitoy iti ad-adu a kunikon ken nadagdagsen. Inton nataenganen dagiti babbai, agdagupton iti 25 ti agtutuon a kuentasda nga agdagsen iti agarup 13 a kilo! Iti damo a panagkita, pagarupem nga umat-atiddog ti tengngedda ngem kinaagpaysuanna, dagita a kuentas ipababada laeng ti aliwadang ken pagaassidegenda dagiti paragpag.

[Footnote]

[Credit Line]

Dagiti retrato: Hilltribe Museum, Chiang Mai

[Kahon iti panid 17]

SARSARITA MAIPAPAN ITI DAKKEL A LAYUS

Dagiti tribu a Lisu ken Hmong ket agpada nga addaan iti sarsarita maipapan iti dakkel a layus. Iti maysa a sarsarita dagiti Hmong, ti “Apo iti Langit” pinakdaaranna ti dua nga agkabsat a lallaki a dandanin malayus ti daga. Binilinna ti nauyong nga in-inauna nga agaramid iti landok a bilog ken ti nasingpet nga in-inaudi iti kayo a bilog. Kalpasanna, imbagana iti in-inaudi nga iluganna iti bilog ti adingna a babai agraman maysa a kabaian ken maysa a kalakian ti tunggal kita ti animal, ken sagdudua a bukel ti tunggal kita ti mula.

Idi dimteng ti layus, limned ti landok a bilog ngem timpaw ti kayo a bilog. Ti daga ket pinagmaga ti maysa a dragon a sukog-bullalayaw. Kamaudiananna, inkallaysa ti in-inaudi ti adingna a babai, ket dagiti kaputotanda ti nangtagitao manen iti daga. Kitaen dagiti pagpadaan dayta a sarsarita iti umiso a salaysay a nailanad iti Genesis kapitulo 6 agingga iti 10 iti Nasantuan a Biblia.

[Ladawan iti panid 16, 17]

Dagiti nagarbo ti kawesda a babbai a kameng dagiti tribu iti turturod

[Credit Line]

Hilltribe Museum, Chiang Mai

[Dagiti Ladawan iti panid 17]

Ni Jawlay ken ti pamiliana

[Picture Credit Line iti panid 15]

Hilltribe Museum, Chiang Mai