Panangmatmat iti Lubong

Dagiti Kakaruan a Mammapatay iti Lubong

“Iti intero a lubong, ti saksakit a patauden dagiti virus, bakteria, ken parasito ti kangrunaan pay laeng a pakaigapuan ti ipapatay,” kuna ti Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung. Gapu laeng iti tallo a sakit​—ti AIDS, malaria, ken sarut​—“sumagmamano a gasut a milion a tattao ti kabarbaro a maakaran iti kada tawen ket dandani 10 a milion ti matay.” Ilawlawag ti periodiko: “Idi ngalay ti maika-20 a siglo, kombinsido ti adu nga eksperto nga awanen ti kaimudingan dagiti makaakar a sakit. Nupay kasta, kas bimmatad sipud laeng idi kellaat nga immadu dagiti naaddaan iti AIDS, mad cow disease, ken ti nabiit pay a foot-and-mouth disease, ti peggad a patauden dagiti makaakar a mikrobio iti tao ken animal ti nasaem [pay laeng] a kinapudno. . . . Iti nadumaduma a lugar iti intero a lubong, kellaat unay a rimsua dagiti nakapegpeggad a virus.” Nupay ti kangrunaan a kalidad dagiti mikroorganismo a mismo ti masansan a makagapu, dagiti estilo ti panagbiag ken ti kababalin ti tao ti mabalin met a mangpakaro iti itataud ken panagwaras dagitoy a banag a mangpataud iti sakit.

Narelihiosuan a Panagsamsam

“Nupay uming-inget ti linteg, saan a makmaksayan ti pannakatakaw ken pannakainegosio dagiti narelihiosuan a banag idiay Europa,” kuna ti periodiko a La Croix dagiti Pranses a Katoliko. Dagiti krus, muebles, balitok ken pirak a banag, eskultura, lamina, ken uray pay ti altar ket karaman kadagiti banag a natakaw. Sigun iti International Council of Museums, kadagiti kallabes a tawen, 30,000 agingga iti 40,000 a banag ti natakaw idiay Czech Republic, ket nasurok a 88,000 idiay Italia. Ti Francia, nga addaan iti 87 a katedral, ti kangrunaan met a puntiria dagiti mannanakaw. Idi nagbaetan ti 1907 ken 1996, natakaw ti 2,000 a banag a maibilang a “historiko a pakalaglagipan” manipud kadagiti narelihiosuan nga institusion idiay Francia, ket basbassit ngem 10 a porsiento kadagitoy ti nabirokan. Narigat a kontrolen ti kasta a panagsamsam, nangruna ta nalaka a mastrek ken masansan a di unay masalsalakniban dagiti simbaan.

Ti Napeggad a Kaadu ti Danum Idiay London

Idiay London, “naaramid dagiti bubon tapno mabomba ti danum a mamarpartaan a manglayus [iti siudad] manipud iti uneg ti daga,” kuna ti The Economist. Immadalemen iti 40 a metro ti danum iti uneg ti daga ti Trafalgar Square. Idi kattapog ti napalabas a siglo a pannakagun-od ti industria iti minilion a galon a danum, mapattapatta a ti kaadalem ti danum ket 93 a metro iti uneg dayta a plasa. Umad-adalem dayta iti agarup 3 a metro iti kada tawen ket talaga a makadidigra dayta para iti tren ti London a lumasat kadagiti usok, kadagiti nakaat-atiddog a barut iti uneg ti daga, ken kadagiti pundasion ti adu a pasdekna. Mapattapatta nga agarup 50 a bubon ti nasken a maaramid. “Pattapattaen ti Environment Agency nga agdagup iti [50 a milion a litro (10 a milion a galon)] ti danum iti kada aldaw ti madama a mabomba manipud iti uneg ti daga ti London,” sigun iti magasin, ngem rumbeng a madoble dayta a bilang iti las-ud ti sangapulo a tawen tapno sumayaat ti kasasaad.

“Saantayo Gayam a Naidumduma”

“Ita laeng a naamirismi nga awan gayam ti kaes-eskanmi,” kuna ti New Scientist. “Nupay kablaawanmi ti bagimi gapu iti karkarna a nagapuananmi a nangammo iti genome ti tao, ti genome a mismo ti mangipakaammo kadakami a saantayo gayam a naidumduma. Maminlima la gayam a daras ti kaadu dagiti gene-tayo a kas iti kaadu ti gene dagiti bakteria, kakatlo nga ad-adu ngem iti igges ken agarup mamindua a kas iti ngilaw.” Kanayonanna, “agarup 40 a porsiento kadagiti gene-tayo ket kaasping dagiti gene ti igges a nematode, 60 a porsiento a kaasping dagiti gene ti ngilaw ken 90 a porsiento a kaasping dagiti gene ti utot.” Ti pannakaammo maipapan iti genome ti tao ti nangbalbaliw met iti panangmatmatmi iti puli, kuna ti magasin. Mabalin nga agkaing-ingas ti dua a tao ken agpada ti pulida, ngem no gene ti pagsasaritaan, mabalin a mas naidumada nga amang ngem iti dua a tao a naggapu iti etniko a grupo a dakkel ti nagdumaan ti tunggal maysa kadakuada. Kuna ni Luigi Cavalli-Sforza iti Stanford University: “Nagdakkel ti nagdudumaan ti tattao nga agpapada ti pulida isu a nakakatkatawa a panunoten a nadumaduma dagiti puli​—wenno no adda man dayta.”

Ti Negosio a Pornograpia

“Dakdakkel a negosio ti pornograpia ngem iti propesional a football, basketball ken baseball no mapagtitipon dagitoy. Ad-adu ti mabusbos ti tattao para iti pornograpia idiay America iti kada tawen ngem iti igatangda iti tiket ti sine, ad-adu ngem iti igatangda iti amin a tiket dagiti pabuya a panagarte kas iti drama ken komedia, no mapagtitipon,” kuna ti The New York Times Magazine. “Ti negosio a pornograpia ket mapattapatta nga agdagup iti nagbaetan ti $10 a bilion ken $14 a bilion iti kada tawen idiay Estados Unidos no inayonmo dagiti network ti pornograpia agraman dagiti sine a mabayadan iti kada aldaw kadagiti telebision a mayallatiw babaen ti cable ken satellite, Web site iti Internet, sine iti siled ti otel, pannakinaig babaen ti telepono, dagiti banag a pangtukay iti pannakinaig ken . . . dagiti magasin.” Kuna pay ti artikulo: “Iti $10 a bilion, saanen a bassit laeng a pabuya ti pornograpia no idilig kadagiti dadakkel a pabuya a kas iti $600 a milion nga industria ti teatro iti Broadway​—ti pornograpia isut’ kangrunaanen a pabuya.” Kas pagarigan, itay napan a tawen, nangiruar ti Hollywood iti 400 a pelikula, idinto ta nangpataud ti industria ti pornograpia iti 11,000 a “pang-adulto” a video. Ngem manmano nga Americano ti mangipudno nga agbuybuyada kadagitoy. “Awan ti negosio a kas iti negosio a pornograpia,” kuna ti Times. “Ti pornograpia ket paglinglingayan nga awan ti mangamin a buybuyaenda dayta ngem ti nakaskasdaaw ket saan a pulos nga agsardeng dayta a manglinglingay.”

Kissayan ti Vatican ti Bileg ti Radiona

“Immannugot ti Vatican Radio a kissayanna ti bilegna kas pangsungbat kadagiti adu nga agamak a posible a makadangran dagiti nabileg a transmitter ti radio iti salun-at.” Kasta ti impadamag ti magasin a New Scientist. Maksayan iti kagudua ti panawen dagiti medium-wave transmission isu a maksayan ti bileg ti signal. Ti inaldaw a brodkas ket mayallatiw iti intero a lubong iti 60 a lenguahe ken iti nadumaduma a frequency. Iti pannakaaramidna 50 a tawenen ti napalabas, ti 33 nga antena ti estasion ket adda iti manmano ti matagtagitao idi a lugar iti ruar ti Roma. Ita, agarup 100,000 a tattao ti agnanaeden iti asidegna, ket adu ti agamak a dagiti nabileg a transmission ti makagapu iti panag-leukemia ti adu a tattao iti dayta a lugar. Ti estasion ket awanan kadagiti estasion a mangawat ken mangyallatiw kadagiti signalna iti sabali a pagilian tapno pumigsa dagiti signalna. Kalpasan a nangaramid ti Italia kadagiti baro a pagalagadan maipapan iti radiasion idi 1998, kiniddawna iti Vatican a kissayanna ti bileg ti estasionna. Nupay kinuna ti Vatican nga awan ti aniaman a peggad dayta iti salun-at ken awan ti aniaman nga autoridad ti Italia kadakuada kas ganggannaet nga estado, inkeddengna a kissayan ti bilegna kas “pakakitaan ti naimbag a nakem,” sigun iti New Scientist.

Naibotelia a Danum Kontra Danum iti Gripo

“Nakalatlatak ti naibotelia a danum ta uray la nga addan mapatpataud a nasurok a 700 nga etiketa ti danum iti intero a lubong,” kuna ti The New York Times. Ngem “iti adu a kasasaad, ti laeng pagkargaan ti nagdumaan ti nangina a naibotelia a danum ken ti danum iti gripo.” Kas impatuldo ti World Wide Fund for Nature (WWF), ti “naibotelia a danum ket mabalin a kaasping ti di kinatalged ti danum iti gripo iti adu a pagilian nupay mailako dayta agingga iti presio a mamin-1,000 ti kinanginana.” Saan laeng a mangsalimetmet iti kuarta ti panagusar iti danum ti gripo no di ket makatulong pay iti aglawlaw, ta iti kada tawen 1.5 a milion a tonelada a plastik ti mausar kadagiti naibotelia a danum, ket “mairuar dagiti makasabidong a kemikal bayat ti panagpataud. No maibasura dagiti botelia, mairuar dagiti gas a pakaigapuan ti panagbalbaliw ti klima.” Sigun ken ni Dr. Biksham Gujja, panguluen ti Fresh Water Program ti WWF International, “ad-adu ti pagannurotan a mangtarawidwid iti danum ti gripo idiay Europa ken Estados Unidos ngem kadagiti maipakat iti industria ti naibotelia a danum.”

Naimapa ti Kadaanan nga Alexandria

Kalpasan ti lima a tawen a panagkali ken panagsurbey iti uneg ti danum, nairingpas met laengen ti pannakaimapa ti kadaanan nga Alexandria. Ipakita ti mapa no sadino ti ayan dagiti dati a palasio, sangladan, ken templo dagiti Faraon. Nagusar ti Pranses nga arkeologo a ni Franck Goddio ken dagiti katimpuyogna iti adu a drawing a naibasar kadagiti impormasion nga inted dagiti bumabatok agraman dagiti elektroniko a surbey ti limned a siudad, ket nasdaawda kadagiti resulta. “Kalpasan unay ti kaunaan nga elektroniko a surbey iti sangladan, naamirismi a ti pisikal a kasasaad ti daga dagiti kadaanan a pagtaengan idiay Alexandria ket interamente a naiduma manipud iti dati a pagarup,” kinuna ni Goddio.

“Mamatika Aya Kadagiti Anghel?”

Iti dayta a saludsod a nayimtuod iti nasurok a 500 a residente iti Quebec, wen ti insungbat ti 66 a porsiento kadakuada. Kas naipadamag iti Le Journal de Montréal ti Canada, patien ti panagsirarak a saan laeng a gapu iti Romano Katolisismo no di ket uray ti napigsa nga impluensia dagiti Budista iti probinsia ti makagapu nga adu ti mamati iti datdatlag. Nupay kasta, nasdaaw ti sosiologo a ni Martin Geoffroy ta kakatlo laeng kadagiti napagsaludsodan ti nangamin a mamatida iti Diablo. “Ti makariro,” kunana, “ket ti kinapositibo. Patientayo dagiti anghel ngem ditay mamati iti diablo. Ditay patien ti negatibo.”