Sumayaatto Ngata Dagiti Kasasaad?
ITI KAALDAWANTAYO, addan dagiti programa ti World Health Organization ken dadduma pay a maseknan a grupo a mangad-adal ken mangkonkontrol iti panagwaras ti sakit. Agiwarwaras ti nadumaduma nga ahensia kadagiti impormasion ken itantandudoda ti panagsirarak kadagiti kabbaro nga agas ken pamay-an a mangkontrol kadagiti sakit nga iwaras ti insekto, tapno maparmek ti kumarkaro a parikut. Nagadu met ti maaramidan dagiti indibidual ken komunidad tapno makasursuro ken masalaknibanda ti bagida. Nupay kasta, ti panangsalaknib iti tattao ket naiduma iti panangkontrol iti sakit iti intero a lubong.
Patien ti adu nga eksperto a nasken ti sangalubongan a panagtitinnulong ken panagtalek tapno sibaballigi a makontrolda ti sakit. “Masapul a dagiti tattao iti sadinoman a lugar ditoy daga saan laeng a ti sangakaarrubaan, probinsia, pagilian, wenno hemispero a pagnanaedanda ti ibilangda nga aglawlawda gapu iti pumarpartak a globalisasion,” kuna ti report ti nangabak iti Pulitzer Prize a ni Laurie Garrett iti librona a The Coming Plague—Newly Emerging Diseases in a World out of Balance. “Dagiti mikrobio ken insekto nga agaw-awit kadagitoy ket awan panangikabilanganda kadagiti artipisial a pagbeddengan nga impasdek ti tao.” No rumsua ti sakit iti maysa a pagilian, saan laeng a dagiti kaarruba a pagilian ti maseknan no di ket ti intero a lubong.
Agsuspetsa ti dadduma a gobierno iti aniaman a kita ti pannakibiang—uray pay kadagiti programa a pangkontrol iti sakit—a maar-aramid iti ruar ti pagilianda. Kasta met a ti di panagsakbay dagiti gobierno ken ti komersial a kinaagum ti masansan a manglapped iti nagkaykaysa a panangikagumaan ti intero a lubong. Iti panangikagumaan ti tao a mangpukaw iti sakit, mangabakto ngata dagiti mikrobio? Kuna ti autor a ni Eugene Linden, a mangipagarup a mangabakdanto: “Bassiten ti nabati a tiempo tapno makakamakamtayo.”
Adda Pangnamnamaan
Adun ti nakaarusan ti siensia ken teknolohia iti solusion ti umad-adu a sakit. Ket siempre, ti parikut maipapan iti sakit nga iyakar dagiti insekto ket maysa laeng kadagiti adu a mamagpeggad iti salun-at ti tao. Ngem adda pangnamnamaan. Nupay mangrugrugi pay laeng a maawatan ti narikut a relasion dagiti nabiag a bambanag, bigbigen dagiti sientista a kabaelan ti daga a pabaruen ti kasasaadna. Adda naisigud a mekanismo ti planetatayo a makaisubli iti sigud a kinatimbeng dagiti sistema ti nakaparsuaan. Kas pagarigan, masansan nga agbalin manen a kabakiran ti nauma idi a daga, ket agbalanse manen ti kaadu dagiti mikrobio, insekto, ken animal bayat nga aglabas ti tiempo.
Ti napatpateg pay, ipatuldo ti komplikado a disenio ti nakaparsuaan nga adda Namarsua ken Dios a nangipasdek idi un-unana kadagiti mekanismo ti daga. Admitiren ti adu a sientista nga adda la ketdi nangatngato ken nasaririt a persona a nangparsua iti daga. Wen, talaga a di mailibak dagiti managpanunot a tattao ti kaadda ti Dios. Deskribiren ti Biblia a mannakabalin-amin ken naayat ti Namarsua a ni Jehova a Dios. Kayatna a maragsakantayo.
Ilawlawag met ti Biblia a gapu iti sipapakinakem a panagbasol ti immuna a tao, natawid ti tattao ti kinaimperpekto, sakit, ken ipapatay. Kayatna kadi a sawen a naikeddengen nga agsagabatayo nga awan inggana? Saan! Panggep ti Dios a pagbalinen a paraiso ti daga, a sinanam-ay a pagbiagan ti tattao a kadua ti dadduma pay a parsua, dadakkel man ken babassit. Impadto ti Biblia ti maysa a lubong a sadiay, awanton dagiti parsua, dadakkel man nga animal wenno babassit nga insekto, a mamagpeggad iti tattao.—Isaias 11:6-9.
Siempre, adda paset ti tao a mangtaginayon kadagita a kasasaad ti kagimongan ken ti ekolohia. Imbilin ti Dios iti tao nga “aywananna” ti daga. (Genesis 2:15) Iti masakbayan a paraiso, naan-anayto nga aramiden ti tao ti rebbengenna babaen ti situtulok a panangsurotna iti panangtarawidwid ti Namarsua kenkuana. Iti kasta, mainanamatayo a dumtengto ti aldaw nga “awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak.’”—Isaias 33:24.