Dagiti Naandur a Mikrobio​—No Kasano a Rimsuada Manen

NALAWAG nga addan dagiti virus, bakteria, protozoan, fungus, ken dadduma pay a nagbabassit nga organismo sipud pay idi nangrugi ti biag ditoy daga. Ti nakaskasdaaw a pannakibagay dagitoy a mikrobio, a makuna a kasisimplean kadagiti amin a parsua, ti makagapu a makapagbiagda iti sadinoman a lugar a saan a pagbiagan ti dadduma a parsua. Masarakan dagitoy kadagiti nakapudpudot nga ubbog iti tukok ti taaw agraman kadagiti makapaketter a danum iti Arctic. Ita, lablabanan dagitoy a mikrobio ti kasaknapan a panangikagumaan a mangpukaw kadakuada babaen kadagiti agas a kontra mikrobio.

Sangagasut a tawen ti napalabasen, naammuan a makapataud iti sakit ti dadduma a mikrobio wenno nagbabassit nga organismo, ngem awan pay idi ti makaammo kadagiti agas a kontra mikrobio. Isu a no agsakit iti grabe ti maysa a tao, awan ti agas a maited ti adu a doktor no di laeng ti panangliwliwa ken pammabileg. Masapul a napigsa ti resistensia ti tao a manglaban iti impeksion. No nakapuy ti resistensia, masansan a nakalkaldaang ti pagtungpalanna. Masansan nga agtungpal iti ipapatay uray ti naimpeksion laeng a garadgad.

Isu a ti pannakatakuat iti antibiotiko a makuna a kaunaan a natalged nga agas a kontra mikrobio binalbaliwanna ti medisina.a Ti panagusar ti medisina kadagiti agas a maawagan iti sulfa drug idi dekada 1930 ken agas a kas iti penicillin ken streptomycin idi dekada 1940 ti nagtungpal iti pannakatakuat iti adu pay nga agas kadagiti simmaganad a dekada. Idi dekada 1990, mairaman kadagiti antibiotiko ti 150 nga aglalaok a substansia a mangbukel iti 15 a nagduduma a klase.

Natungday ti Panangnamnama iti Balligi

Idi dekada 1950 ken 1960, namati payen ti dadduma a tattao a naparmeken dagiti makaakar a sakit. Patien pay dagiti eksperto kadagiti mikrobio a dagitoy a sakit ket maibilangton a napalabas a nakaam-amak a kapadasan. Idi 1969, pinatalgedan ti siruhano heneral ti E.U. iti imatang ti Kongreso a ti sangatauan “dinanton pakadanagan dagiti makaakar a sakit.” Idi 1972, nagsurat ti nakagun-od iti nalatak a pammadayaw a Nobel a ni Macfarlane Burnet agraman ti kaduana a ni David White: “Saanton a makapadanag ti report maipapan iti masakbayan ti makaakar a sakit agsipud ta in-inut a mapukawton.” Kinapudnona, patien pay ketdi ti dadduma a napukawen a namimpinsan.

Ti panamati a napukawen ti makaakar a sakit ket nagresulta iti nalabes a panagtalek. Maysa a nars a makaammo a nakaro ti peggad dagiti mikrobio sakbay a natakuatan dagiti antibiotiko ti nagkuna a saan unay a managdaldalus ti dadduma nga ubbing pay a nars. No palagipanna idi ida nga agbuggoda, kastoy ti ibagada: “Dika agdanag, addaantayon kadagiti antibiotiko.”

Ngem makadidigra dagiti epekto ti panagpannuray ken nalabes a panagusar kadagiti antibiotiko. Nagtalinaed dagiti makaakar a sakit. Saan la a dayta, nakaam-amak ti panagsublida ta dagitoyen ti kangrunaan a pakatayan ditoy lubong! Ti panaggugubat, nasaknap a malnutrision kadagiti napanglaw a pagilian, kurang a nadalus a danum, kurang a kinadalus, napartak nga internasional a panagbiahe, ken panagbalbaliw ti paniempo iti lubong ti dadduma pay a pakaigapuan ti panagsaknap dagiti makaakar a sakit.

Kinaandur Dagiti Bakteria

Nagbalinen a kangrunaan a parikut ti kinaandur dagiti kadawyan a mikrobio. Saan a ninamnama daytoy. Ngem rumbeng a ninamnama koma idi a dagiti mikrobio nalabit agbalinda a naandur iti agas. Apay? Amirisem, kas pagarigan, ti napasamak a mainaig iti panagusar iti DDT idi ngalay ti dekada 1940.b Naragsakan idi dagiti agprosproseso iti gatas, mantekilia, ken keso ta mapukaw dagiti ngilaw no agispreyda iti DDT. Ngem nagbiag ti sumagmamano a ngilaw, ket natawid dagiti annakda ti kinaandurda iti DDT. Di nagbayag, kellaat ken napartak nga immadu dagitoy a ngilaw a di naapektaran iti DDT.

Uray pay sakbay a natakuatan ti DDT, ken idi adun a penicillin ti magatang idi 1944, imparangarangen dagiti makadangran a bakteria ti nakaskasdaaw a kinaandurda. Nadlaw daytoy ni Dr. Alexander Fleming, ti nakatakuat iti penicillin. Nakitana idi iti laboratoriona no kasano a dagiti sumaganad a kaputotan ti Staphylococcus aureus (iti ospital) mapagbalinda dagiti pannakadiding ti selulada a napigsa a mangtubeng iti agas a natakuatanna.

Daytoy ti makagapu nga 60 a tawen ti napalabasen, namakdaar ni Dr. Fleming a mabalin a makaandur iti penicillin ti makadangran a bakteria a kumpet iti agsakit a tao. Isu a no bassit laeng a makadangran a bakteria ti patayen ti penicillin a tomarenna, umadu dagiti naandur nga annakda. Pagbanaganna, agsubli ti sakit a dinton maagasan ti penicillin.

Nagkomento ti libro a The Antibiotic Paradox: “Nakarkaro pay ti napasamak ngem dagiti impakpakauna ni Fleming.” Kasano? Naammuan nga iti dadduma a kita ti bakteria, dagiti gene​—a nagbabassit a blueprint iti DNA ti bakteria​—mangpataudda kadagiti enzyme a mamagbalin nga awan samayna ti penicillin. Isu nga uray adu ti tomaren a penicillin, awan epektona. Anian a nakaskasdaaw daytoy!

Gapu iti panangikagumaan a mangparmek kadagiti makaakar a sakit, natakuatan ti medisina dagiti baro nga antibiotiko sipud iti dekada 1940 agingga idi dekada 1970, agraman ti sumagmamano bayat ti dekada 1980 ken 1990. Natay koman dagiti bakteria a di napatay dagiti immuna nga agas. Ngem sumagmamano a tawen laeng ti napalabas, rimsua ti kita ti bakteria a saan a mapatay dagitoy baro nga agas.

Naammuan dagiti tattao a nakaskasdaaw ti kinalaing dagiti bakteria nga agandur. Dagiti bakteria kabaelanda a balbaliwan ti pannakadiding ti selulada tapno di mastrek ti antibiotiko wenno balbaliwanda ti kemistria ti bagida tapno saan ida a mapapatay ti antibiotiko. Iti kasumbangirna, mabalin nga iruar a dagus ti bakteria ti antibiotiko wenno mabalin a runawenna tapno saan nga umepekto.

Bayat nga umad-adu ti tomaren nga antibiotiko, umadu dagiti kita ti bakteria ken agwarasda. Awan aya ti serserbi ti panagtomar iti antibiotiko? Adda, ta nasamay met iti kaaduan a sakit. No di nasamay ti maysa nga antibiotiko iti maysa nga impeksion, kadawyan a nasamay ti sabali. Makapadanag ti panangandur ti bakteria iti antibiotiko, ngem makontrol pay laeng agingga ita.

Kinaandur iti Adu nga Antibiotiko

Kalpasanna, nagamak dagiti sientista iti medisina idi naammuanda a dagiti bakteria agsisinnukátda iti gene. Idi damo, naipagarup a dagiti laeng agpapada a kita ti bakteria ti agsisinnukát iti gene. Ngem kamaudiananna, nasarakan dagiti isu met la a naandur a gene kadagiti naiduma a kita ti bakteria. Gapu iti kasta a panagsisinnukát, maanduran ti nadumaduma a bakteria ti adu a kita ti kadawyan nga agas.

Ti nakarkaro pay, impakita dagiti panagadal idi dekada 1990 a dadduma a bakteria makaandurda a bukbukodda. Uray no adda maymaysa nga antibiotiko, maanduran ti dadduma a bakteria ti adu a natural ken sintetiko nga antibiotiko.

Mamarpartaan a Masakbayan

Nupay nasamay pay laeng ti adu nga antibiotiko ita iti kaaduan a tattao, kasano kasamay dagita nga agas iti masakbayan? Kuna ti The Antibiotic Paradox: “Ditay namnamaenen a maagasan ti immuna a napilitayo nga antibiotiko ti aniaman nga impeksion.” Kuna pay ti libro: “Iti dadduma a paset ti lubong, ti bassit a suplay ti antibiotiko kaipapananna nga awan ti magun-odan a nasamay nga antibiotiko. . . . Matmatay ken agsagsagaba dagiti pasiente kadagiti sakit nga imbaga ti dadduma iti napalabasen a 50 a tawen a mapukawen ditoy daga.”

Saan la a dagiti bakteria ti nagbalin a naandur kadagiti agas a maus-usar iti medisina. Nakaskasdaaw met ti pannakibagay dagiti virus, fungus ken dadduma pay a babassit a parasito. Isu a pagamkan a tumaud ditoy lubong dagiti kita a mamagbalin nga awan serserbi dagiti mapataud nga agas a mangpukaw kadagitoy.

Ania ngarud ti maaramidan? Mapukawto ngata wenno uray makontrol laeng? Kasano a ti antibiotiko ken ti dadduma pay nga agas a kontra mikrobio agtultuloy nga agballigi a mangparmek kadagiti impeksion iti lubong a kanayon a madidigra kadagiti makaakar a sakit?

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 6]

Ania Dagiti Agas a Kontra Mikrobio?

Ti antibiotiko nga ireseta ti doktormo ket karaman iti klase dagiti agas a maawagan iti antimicrobial, wenno agas a kontra mikrobio. Dagitoy ti maibilang a pangkaaduan a klase ti “chemotherapy,” a tuktukoyenna ti pangagas iti sakit babaen kadagiti kemikal. Nupay ti termino a “chemotherapy” ket masansan a maus-usar a mainaig iti panangagas iti kanser, immuna a nausar ken maus-usar pay la dayta ita a pangagas kadagiti makaakar a sakit. Dayta ti gapuna a maawagan iti antimicrobial chemotherapy.

Nagbabassit dagiti mikrobio wenno organismo isu a makita laeng dagitoy babaen ti mikroskopio. Dagiti agas a kontra mikrobio ti kemikal a mangpapatay kadagiti mikrobio a mangpataud iti sakit. Ngem nakalkaldaang ta mabalinda met a patayen dagiti mikrobio nga adda nasayaat a maaramidanda.

Idi 1941, inyaplikar ni Selman Waksman, a kadua ti nakatakuat iti streptomycin, ti termino nga “antibiotiko” kadagiti agas a nagtaud iti nagbabassit nga organismo a pangsumra iti bakteria. Napateg dagiti antibiotiko agraman ti dadduma nga agas a kontra mikrobio a maus-usar ita ta pilienda ti sabidonganda. Kayat a sawen daytoy a masabidonganda dagiti mikrobio ngem dida unay masabidongan ti tao.

Ngem kinapudnona, uray kaskasano makasabidong met kadatayo ti amin nga antibiotiko. Maawagan iti therapeutic index daydiay pagdumaan ti kinasamay ti agas a mangpatay kadagiti mikrobio ken ti kinasamayna a mangdangran kadatayo. No dakdakkel ti nagdumaanda, nataltalged ti agas; napegpeggad no basbassit. Kinapudnona, rinibu ti nasarakan a substansia nga antibiotiko, ngem kaaduan kadagitoy ti di mabalin a pagagas ta makasabidongda unay kadagiti tattao wenno animal.

Ti penicillin a nagtaud iti buot a naawagan iti Penicillium notatum, ti damo a matomar a natural nga antibiotiko. Idi 1941 ti damo a pannakausar ti penicillin kas ineksion. Di nagbayag kalpasanna, idi 1943, nailasin ti streptomycin manipud iti Streptomyces griseus, a maysa a bakteria iti daga. Idi agangay, adu pay nga antibiotiko ti napartuat a naggapu kadagiti sibibiag ken sintetiko a banag. Ngem nakapataud dagiti bakteria kadagiti pamay-an tapno maanduranda ti adu kadagitoy nga antibiotiko, isu a nagbalin daytoy a sangalubongan a parikut ti medisina.

[Ladawan]

Dagiti buot ti penicillin a makita iti malukong ti manglapped iti iyaadu ti bakteria

[Credit Line]

Christine L. Case/Skyline College

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 7]

Dagiti Kita ti Mikrobio

Dagiti virus ti kababassitan kadagiti mikrobio. Dagitoy ti pakaigapuan dagiti kadawyan a sakit a kas iti panateng, trangkaso, ken panagpaparaw. Dagiti met virus ti pakaigapuan dagiti nakaro a sakit a kas iti polio, Ebola, ken AIDS.

Dagiti bakteria ket organismo nga addaan iti maysa a selula a nakasimsimple ta awananda iti nukleo ken kaaduanna addaanda iti maymaysa a chromosome. Trinilion a bakteria ti agnanaed iti bagitayo. Kaaduan kadagitoy ti adda iti bagistayo. Tumultulongda a mangrunaw iti taraontayo ken dagitoy ti kangrunaan a pagtataudan dagiti bitamina K, a napateg iti panagbalay ti daratayo.

Agarup 300 laeng kadagiti nailista nga 4,600 a kita ti bakteria ti maibilang a makapataud iti sakit. Kaskasdi, dagiti bakteria ti pakaigapuan ti adu a sakit dagiti mula, animal, ken tattao. Kadagiti tattao, dagitoy a sakit ti pakairamanan ti sarut, kolera, dipteria, antrax, panagbukbok ti ngipen, sumagmamano a kita ti pulmonia, ken adu a sakit a mayakar babaen ti panagdenna.

Dagiti protozoan ket organismo a maymaysa ti selulada, a kas kadagiti bakteria, ngem mabalin a saan a maymaysa ti nukleoda. Mairaman kadagitoy dagiti amoeba, trypanosome ken kasta met dagiti parasito a pakaigapuan ti malaria. Agarup kakatlo kadagiti sibibiag a kita ket parasito​—adda agarup 10,000 a nagduduma a kita​—​nupay sumagmamano laeng kadagitoy a parasito ti makapataud iti sakit kadagiti tattao.

Dagiti fungus ket makapataud met iti sakit. Adda nukleo dagitoy nga organismo nga agbalin a kasla nalaga nga ikamen a burbor. Ti kurad, kas iti gudgod iti saka, ken candidiasis (Candida) dagiti gagangay unay nga impeksion. Dagiti nakaro nga impeksion ti fungus kadawyan nga apektaranna laeng ti tattao a kimmapuy ti resistensiada gapu iti malnutrision, kanser, droga, wenno impeksion ti virus a mangpakapsut iti resistensia.

[Dagiti Ladawan]

Ebola virus

Bakteria nga “staphylococcus aureus”

“Giardia lamblia” protozoan

Fungus ti kurad

[Credit Lines]

CDC/C. Goldsmith

CDC/Janice Carr

Impaay ni Dr. Arturo Gonzáles Robles, CINVESTAV, I.P.N. México

© Bristol Biomedical Image Archive, University of Bristol

[Ladawan iti panid 4]

Ni Alexander Fleming, a nakatakuat iti penicillin