No Agbalin a Naatap Dagiti Pusa
BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA
SIIINAYAD ken nakadumog nga as-asitgan ken sipsiputan daytoy nga agkaan ti biktimana. Medio nagkul-ob, sa nagsarimadeng. Agpigpigerger dagiti maselna a naabbongan iti nasileng a burborna. Pagammuan ta kasla pana a nangtukma iti napakigtotan a biktimana. Babaen ti panangipalok ti pusa kadagiti natirad a kukona, kinemmegna ti biktimana sana immameg iti daga.
Napasamak daytoy a panagkinnamat ditoy Australia, saan nga idiay Africa. Saan a nabileg a leon daytoy nasiglat nga animal no di ket ti bassit nga atap a pusa. Ditoy Australia, napattapatta a 12 a milion nga atap a pusa ti agarudok kadagiti tropikal a bakir iti amianan a Queensland, iti nalamiis a kabambantayan iti abagatan, ken iti nakabarbara a desierto iti sentral a kapatagan.
Ania ti Atap a Pusa?
Dagiti atap a pusa iti Australia ket kaarngi ti taraken a pusa gapu ta dagita ti inapoda. Agpadpada ti kolor ti burborda—nangisit, puraw, dapuen, ken kayumanggi—ken agpadpada met ti garit wenno labangda. Ngem namasmasel ti tengnged ken abaga ti atap a pusa ngem kadagiti mataraken. Tallo agingga iti 6 a kilo ti timbang dagiti kalakian, ket 2 agingga iti 4 a kilo dagiti kabaian. Nupay agpannuray kadagiti tattao ti kaaduan a taraken a pusa, dagiti atap a pusa naan-anay nga agpannurayda iti bagida ken naatapda kadagiti tattao.
Kimmuyog dagiti inapo dagitoy nga atap a pusa kadagiti taga Europa nga immuna a nagnaed ditoy Australia. Kabayatan ti maika-19 a siglo, immadu dagiti pusa iti intero a kontinente. Adu kadagiti pusa ti nakabulos isu nga immatapda. Dadduma ti naigagara a naibulos kabayatan ti dekada 1880 gapu iti panagregget a manglapped iti makadidigra a kinaadu dagiti koneho a mangdaddadael kadagiti pasto. Di nagbayag, nabaelan dagiti pusa ti makibagay iti baro a pagtaenganda ken nagbalinda a maysa kadagiti kaaduan iti adu a naibulos a kita ti animal ditoy Australia. Ita, adda atap a pusa iti sadinoman a lugar iti Australia, agraman kadagiti babassit nga islana.
Naglaing a Makibagay iti Aglawlaw
Naglaing nga agpaadu dagiti atap a pusa. Agingga iti pito a kuting ti ipasngay ti kabaian sakbay nga agmakatawen. Kalpasanna, mamitlo nga agpasngay iti kada tawen a kada agpasngay ket makayanak iti uppat agingga iti pito a kuting. Agtultuloy ti kastoy a panagpasngay iti intero a pito wenno walo a tawen a panagbiagna. No agpasngay iti uray tallo a kabaian ken tallo a kalakian iti kada tawen ket agpasngay met dagiti annakna a kabaian iti kasta a kaadu, ti maysa nga atap a pusa ket maaddaan iti sumagmamano a ribu a kaputotan iti las-ud ti pito a tawen.
Ngem tapno maanduranda ti dakes a paniempo ti Australia, masapul a saanda laeng a nalaing nga agpaadu. Masansan nga aganup dagiti pusa no sardam wenno bigbigat. Dida kayat ti nadagaang nga agmalem isu a maturogda kadagiti nakungkongan a kayo wenno abut dagiti koneho. Kanayonanna, nakadanon payen dagiti atap a pusa uray kadagiti katitikagan a desierto gapu ta di masapul nga uminumda iti danum tapno agbiagda—magun-odanda ti amin nga agneb a kasapulanda manipud ti lasag ti sibibiag a biktimada.
Makan met dagiti atap a pusa ti aniaman a magun-odan iti aglawlawda. Nupay kaykayatda ti koneho, kuna ti New South Wales National Parks and Wildlife Service: “Dagiti pusa ket pumatay ken manganda iti nasurok a 100 a katutubo a kita ti tumatayab iti Australia, 50 a mamalia ken marsupial, 50 a reptilia, ken nagadu a tukak ken awanan duri a kita ti animal.” Nakarawrawetda met. Mangan ti kalakian iti 5 agingga iti 8 a porsiento iti timbang ti bagina iti kada aldaw. No agpaspasuso, mangan ti kabaian iti 20 a porsiento iti timbang ti bagina iti inaldaw. Iti maysa a naiputputong nga isla, 375 laeng nga atap a pusa ti nangan iti 56,000 a koneho ken 58,000 a tumatayab iti baybay iti maysa la a tawen.
Awan gaway ti kaaduan a katutubo nga animal iti Australia iti atap a pusa. Sigun iti Ecos a magasin maipapan iti aglawlaw, maipagarup a gapu iti pannanganda iti padada nga animal, dagiti atap a pusa ti makagapu a “limitado ti balligi dagiti programa a nangibulos manen kadagiti agpegpeggad a maungaw a mamalia iti natikag nga Australia.”
Taraken Wenno Peste?
Sipud idi panawen ti kadaanan nga Egipto, dagiti pusa ket nalataken a taraken. Ditoy Australia, 37 a porsiento kadagiti sangakabbalayan ti addaan iti di kumurang a maysa a pusa. Saan a makapon ti adu kadagitoy a pusa isu a maibasura wenno maipan iti asideg a kakaykaywan dagiti di matarigagayan a kuting. Sadiay nga agmataengan ken agpasngayda, isu nga umadu ti populasion dagiti atap a pusa.
Tapno saan nga agbalin a peste iti aglawlaw ti nakaay-ayat a taraken, isingasing ti National Parks and Wildlife Service iti Australia ti sumaganad: Pagtalinaedem ti pusam iti uneg ti balay, nangruna no rabii. Taraonam a naimbag. Markaam ken tatakam ti ukkorna, wenno ikkam iti microchip implant. Pabitinam ti pusam iti tallo a dadakkel a batingting tapno mapakdaaran dagiti atap nga animal. Kaponem ti pusam. Mangaramidka iti alad a di malagto ti pusa tapno agtalinaed ti pusam iti arubayam.
Masapul ti tiempo ken kuarta iti panangyaplikar kadagitoy a singasing. Ngem para kadagiti Australiano a kaay-ayoda ti pusa, makagunggona dayta.
[Ladawan iti panid 20]
Maysa kadagiti 12 a milion nga atap a pusa iti Australia
[Credit Line]
Joel Winter/NSW National Parks and Wildlife Service, Australia
[Picture Credit Line iti panid 21]
Babaen ti pammalubos ti The Department of Natural Resources and Mines