Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Dangdangrak ti Bagik?

“Sinugatko ti pungupunguak isu a masapul a madait. Imbagak met iti doktor a ti nakaro a pannakasugatko ket gapu iti nabuong a bombilia, ngem diak laeng imbaga nga inggagarak dayta.”—Sasha, 23.

“Nadlaw ti dadakkelko dagiti sugatko, ngem dagidiay saan unay a nauneg, ken kasla garumiad laeng. . . . No dadduma, adda makitada nupay dida malasin, isu nga agpambarak. . . . Diak kayat a maammuanda.”​—Ariel, 13.

“Dangdangrakon ti bagik sipud pay idi agtawenak iti 11. Ammok a kasta unay a panangipateg ti Dios iti bagi, ngem kaskasdi a dangdangrak ti bagik.”​—Jennifer, 20.

NALABIT adu ti am-ammom a kas kada Sasha, Ariel, wenno Jennifer.a Nalabit kaeskuelaam wenno kabsatmo wenno nalabit sika a mismo. Idiay laeng Estados Unidos, mapattapatta a minilion a tattao​—agtutubo ti adu kadakuada​—ti mangigaggagara a mangdangran iti bagida babaen iti nadumaduma a wagas, kas iti panangsugat, panangsinit, panangdunor, wenno panangrasras iti kudilda.b

Talaga aya nga igaggagarada a dangran ti bagida? Iti napalabas, adu ti manginaig iti kasta a kababalin iti karkarna nga uso wenno kulto. Ngem kadagiti kallabes a tawen, kellaat nga immadu ti impormasion maipapan iti panangdangran iti bagi ken panangdunor iti bagi. Sigun iti ebidensia, kellaat met nga immadu ti nangipudno a kasta ti ar-aramidenda iti bagida. “Tunggal doktor ibagana nga umad-adu dagiti kasta,” kinuna ni Michael Hollander, direktor ti maysa a pagpaagasan idiay Estados Unidos.

Manmano a makapapatay ti panangdangran iti bagi, ngem napeggad. Usigem ni Beth, kas pagarigan. Kinunana: “Agusarak iti labahas no dangrak ti bagik. Naminduan a nayospitalak. Naminsan, masapul a maipanak iti siled a pang-emerhensia gapu iti nauneg a sugatko.” Kas iti adu nga agsagsagaba, intultuloy ni Beth ti ugalina a mangdangran iti bagina agingga iti kinanataenganna. “Ar-aramidek dayta sipud pay idi agtawenak iti 15, ket agtawenak itan iti 30,” kinunana.

Dangdangram aya ti bagim wenno adda kadi am-ammom a nakairuamanna a dangran ti bagina? No kasta, dika maupay. Adda magun-odam a tulong. Iti sumaganad a ruar ti Agriingkayo!, salaysayenmi no kasano a matulongan dagidiay mangdangdangran iti bagida.c Ngem nasayaat no mailawlawag nga umuna ti kasasaad dagidiay nakapatanor iti kastoy a problema ken no apay nga ar-aramidenda dayta.

Nadumaduma a Kasasaad iti Biag

Narigat a klasipikaren iti maysa laeng a kategoria dagiti mangdangdangran iti bagida. Dadduma ket nagtaud kadagiti kunsumido a pamilia; ket dadduma kadagiti natalged ken naragsak a pagtaengan. Adu ti nakapuy iti eskuelaan, ngem adu met ti nakalalaing nga estudiante. Kaaduanna, saan a madlaw nga adda problema dagitoy a mangdangdangran iti bagida ta kanayon a dida ipadlaw nga agkonsumisionda. Kuna ti Biblia: “Uray iti katawa mabalin nga agpapaut-ot ti puso.”​—Proverbio 14:13.

Agduduma met ti kinakaro ti panangdangran ti tattao iti bagida. Sigun iti maysa a panagadal, kas pagarigan, dadduma ti mangaramid iti dayta iti maminsan laeng iti kada tawen, idinto ta ti dadduma, mamindua iti maysa nga aldaw. Makapainteres ta umad-adu ti lallaki a mangdangdangran iti bagida ngem iti dati a pagarup. Nupay kasta, masansan a dagiti agtutubo a babbai ti mangaramid iti dayta.d

Uray iti kasta nga agduma a kalidad, kasla agpapada dagiti kualidad ti dadduma a mangdangran iti bagida. Kastoy ti kinuna ti maysa nga ensiklopedia maipapan kadagiti agtutubo: “Dagiti agtutubo a mangdangdangran iti bagida, masansan nga awan gawayda, marigatanda a mangyebkas iti riknada iti sabsabali, mariknada nga agmaymaysada wenno awan ti mangipatpateg kadakuada, mabutbutengda, ken nababa ti panagraemda iti bagida.”

Siempre, mabalin nga ibaga ti dadduma a daytoy a panangiladawan ket maibagay iti dandani asinoman nga agtutubo a mangsarsaranget kadagiti buteng ken di natalged a rikna a kakuykuyog ti panagmataengan. Ngem para iti mangdangdangran iti bagina, nakaro unay ti rigatna. Dina ngamin mayebkas ti riknana iti talkenna a gayyem isu a marigatan nga ageskuela, agtrabaho, wenno marigatan unay a makilangen kadagiti miembro ti pamiliana. Kasla dina marisut dagiti parikutna ken kasla awan ti mabalinna a pangyebkasan iti riknana. Kasla dinan maibturan ti rigatna. Kamaudiananna, adda natakuatanna: No dangranna ti bagina, kasla mabang-aran iti nasaem a kasasaadna, ken mariknana a kabaelanna ti agtultuloy nga agbiag​—uray iti apagbiit.

Apay a ti mangdangdangran iti bagina kaykayatna ti masaktan tapno mabang-aran laeng ti marikriknana a saem? Tapno iyilustrar, usigem ti mapasamak no agpaineksionka iti doktor. Bayat a mangrugi ti proseso, pinadasmo kadin a kinuddokuddot ti kudilmo wenno nalabit tinuduktudok babaen iti kukom, tapno mayaw-awanmo laeng iti panunotmo iti pannakatudokmo iti ringgilia? Kasta met laeng ti ar-aramiden ti maysa a mangdangdangran iti bagina, nupay nakarkaro dayta. Para iti mangdangdangran iti bagina, makatulong ti panangsugat tapno mayaw-awanna ken kasla mabang-aran iti saem a marikriknana. Ket nakasasaem ti riknana ta no idildilig, nasaysayaat laengen a masugatan wenno madunor ti bagina. Nalabit dayta ti makagapu a deskribiren ti maysa a mangdangdangran iti bagina ti ar-aramidenna kas “agas ti panagbutengko.”

“Pangdaer iti Panagsikor”

Kadagidiay saan a nairuam iti daytoy a parikut, ti panangdangran iti bagi ket mabalin a gandat a panagpakamatay. Ngem kaaduanna, saan a kasta. “Kaaduanna, dagitoy a tattao ikagkagumaanda laeng a pagpatinggaen ti saemda, saan a ti biagda,” insurat ni Sabrina Solin Weill, direktor ehekutibo ti maysa a magasin agpaay kadagiti agtutubo. Gapuna, sigun iti maysa a libro, ti panangdangran iti bagi ket maibilang kas “maysa a ‘salbabida’ imbes a panguyos iti biag.” Awaganna met dayta nga aramid kas “pangdaer iti panagsikor.” Ania a kita ti panagsikor?

Natakuatan nga adu a mangdangdangran iti bagida ti nadidigra idi, kas iti pannakamaltrato idi ubing pay laeng wenno pannakabaybay-a. Para iti dadduma, ti parikut iti pamilia wenno panagbartek ti ama wenno ina ti maysa pay a makagapu. Para iti dadduma, mabalin nga adda depekto ti panunotda.

Mabalin nga adda pay dadduma a parikut. Kas pagarigan, babbabalawen ni Sara ti bagina gapu kadagiti kamalina ken gapu ta saan a perpekto ti panangaramidna kadagiti bambanag. Nupay nakaaramid kadagiti nadagsen a basol ken tinulonganen dagiti Kristiano a panglakayen, makonkonsiensia unay iti inaldaw a pagkamkamalianna. “Napanunotko a rumbeng nga ‘estriktuak’ ti bagik,” kuna ni Sara. “Para kaniak, ti panangdangran iti bagik ket panangdisiplinak iti dayta. Karaman iti dayta ti panangparut iti buok, panangsugat iti pungupunguan ken imak, panangdanogko iti bagik a pakaigapuan ti nauneg a sugat, ken panangdusak iti bagik kas iti panangiraremko kadagiti imak iti nakapudpudot a danum, panagtugawko iti ruar nupay makapaketter ti kinalamiisna nga awan man la ti sueter wenno pagimengko, wenno pulos a diak mangan iti agmalem.”

Para ken Sara, ipasimudaag ti panangdangranna iti bagina a kagurgurana ti bagina. “Adda idi tiempo nga ammok a pinakawannak ni Jehova kadagiti nagkamaliak,” kinunana, “ngem diak kayat a pakawanennak. Kayatko ti agsagaba agsipud ta kagurgurak ti bagik. Nupay ammok a saan a pulos a sumken iti panunot ni Jehova ti agaramid iti pagtutuokan a kas iti impierno nga isursuro ti Kakristianuan, kayatko nga agaramid koma iti kasta agpaay laeng kaniak.”

“Dagiti Napeggad a Tiempo”

Nalabit pampanunoten ti dadduma no apay a kadagiti kallabes la a dekada a nagdinamag dayta a makapadanag nga aramid. Nupay kasta, ammo dagiti agad-adal iti Biblia a dagitoyen dagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.” (2 Timoteo 3:1) Isu a didan masdaaw no madamagda a makaaramid dagiti tattao agraman ti adu nga agtutubo kadagiti banag a narigat a maawatan.

Annugoten ti Biblia a “ti panangirurumen laeng mapagtignayna a simamauyong ti masirib.” (Eclesiastes 7:7) Dagiti parikut iti kinaagtutubo​—no dadduma karaman dagiti nakalkaldaang a kapadasan iti biag​—ti makairugi iti agkakanat a makadangran a kababalin, agraman panangdangran iti bagi. Ti maysa nga agtutubo a makarikna nga agmaymaysa ken pagarupenna nga awan makasaritana mabalin a dangranna ti bagina imbes nga agpatulong. Ngem mabalin a saan nga agpaut ti aniaman a panangdangran iti bagi. Inton agangay, agsubli dagiti parikut agraman ti panangdangran iti bagi.

Kaaduanna, dagidiay mangdangdangran iti bagida kayatda nga isardeng dayta, ngem marigatanda unay. Kasano a nabaelan ti dadduma nga isardeng? Mailawlawag daytoy iti “Kasano a Maisardengko ti Panangdangranko iti Bagik?” nga artikulo ti “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .” iti Pebrero 2006 a ruar ti Agriingkayo!

[Footnotes]

PANUNOTEM

◼ Apay a dangran ti dadduma nga agtutubo ti bagida?

◼ Kalpasan a nabasam daytoy nga artikulo, adda kadi mapanunotmo a dadduma pay a nasaysayaat a pangdaer kadagiti pakadanagam?

[Blurb iti panid 11]

“Uray iti katawa mabalin nga agpapaut-ot ti puso.”​—Proverbio 14:13

[Blurb panid 11]

“Kaaduanna, ikagkagumaan laeng dagitoy a tattao a pagpatinggaen ti saemda, saan a ti biagda”

[Blurb iti panid 12]

Agbibiagtayo iti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan.”​—2 Timoteo 3:1