Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .
Kasano a Maisardengko ti Panangdangranko iti Bagik?
“Diak mailiwliwag ti napalalo a lidayko. Kalpasanna, adda napanunotko a mailiwliwagko—ti panagut-ot ti bagik.”—Jennifer, 20.a
“No maldaangak, sugatek ti bagik tapno agsangitak. Iti kasta, naragragsakak kalpasanna.”—Jessica, 17.
“Agarup dua a lawasen a diak inaramid dayta. Nabayagen dayta para kaniak. Panagkunak, diakto pulos maisardeng dayta.”—Jamie, 16.
SAAN nga agaammo da Jennifer, Jessica, ken Jamie, ngem adu ti nagpapadaanda. Malmaldayda amin ken agpapada ti pamay-anda a mangiliwliwag iti napalalo a ladingitda. Temporario a mabang-aran da Jennifer, Jessica, ken Jamie no dangranda ti bagida.b
Nupay mabalin a kasla karkarna, nakaskasdaaw ta ti panangdangran iti bagi—wenno panangsugat iti bagi—ket nagbalinen a gagangay kadagiti agtutubo ken agkabannuag. Sigun iti National Post ti Canada, dayta nga aramid “butbutngenna dagiti nagannak, pagsiddaawenna dagiti mamalbalakad [iti eskuelaan] ken subokenna ti abilidad dagiti doktor.” Kunana pay a ti panangdangran iti bagi ket “mabalin a maysa kadagiti kakaruan a pannakaadikto a naammuan dagiti doktor.” Nakairuamam kadi wenno adda aya am-ammom a naruam iti kasta nga aramid? Ania ngay ti maaramidam iti dayta?
Umuna, ikagumaam nga ammuen no apay a kayatmo a dangran ti bagim. Laglagipem a ti panangsugat iti bagi ket saan la a basta nakairuamam nga aramiden no agnerbioska. Kadawyanna, dayta ti pangdaer iti maysa a kita ti rigat. Ti tao a mangsugat iti bagina us-usarenna ti panagut-ot ti bagina a pangep-ep iti marikriknana a saem. Isu nga imtuodem ti bagim: ‘Ania ti panggepko no dangrak ti bagik? Ania ti pampanunotek no kayatko a sugaten ti bagik?’ Adda aya kasasaadmo—wenno nalabit kasasaad ti pamiliam wenno gagayyemmo a pakadukotam?
Di pagduaduaan a kasapulam ti tured tapno maaramidam ti kasta a panangsukimat iti bagi. Ngem mabalin a dakkel dagiti pagimbaganna. Masansan a dayta ti umuna nga addang tapno maisardengmo ti ugalim a panangdangran iti bagim. Nupay kasta, ad-adu pay ti kasapulan ngem iti basta panangammo kadagiti makagapu iti dayta nga ugalim.
Ti Kinapateg ti Panagpudno
No dangdangram ti bagim, magunggonaanka no iyebkasmo ti mariribukan a riknam iti mapagtalkan ken nataengan a gayyem. Kuna ti maysa a proverbio iti Biblia: “Ti danag ti mangikkat iti ragsak ti tao, ngem naimbag a sarita ti mangliwliwa kenkuana.” (Proverbio 12:25, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) No adda pagpudnuam, posible a makangngegka iti makaliwliwa ken naasi a sasao a kasapulam.—Proverbio 25:11.
Siasino ngay ti asitgam? Nasayaat no piliem daydiay natataengan ngem sika a mangipakpakita iti kinasirib, kinanataengan, ken kinaasi. Dagiti Kristiano ket mabalin a tulongan dagiti panglakayen iti kongregasion, a “kas paglemmengan a lugar manipud iti angin ken lugar a pakaitalimengan manipud iti natutudo a bagyo, kas barbaresbes ti danum iti awanan danum a pagilian, kas salinong ti maysa a nadagsen a napasdok a bato iti napaksuyan a daga.”—Isaias 32:2.
Ipapantayon a maamakka a mangibaga iti palimedmo iti maysa a tao. Mabalin a mariknam ti narikna idi ni Sara. “Idi damo, marigatanak nga agtalek iti siasinoman,” inaminna. “Impapanko idi a makagura ken masuronton kaniak dagiti makaam-ammo unay kaniak.” Ngem idi nagpudno, naamiris ni Sara a husto ti ibagbaga ti Biblia iti Proverbio 18:24: “Adda gayyem a dumekket a nasingsinged ngem iti maysa a kabsat.” Kunana: “Dagiti nataengan a Kristiano a nagpudnuak didak pulos binabalaw, uray no impudnok dagiti ugalik a mangdangran iti bagik. Imbes ketdi, adda dagiti praktikal nga insingasingda. Nakirinnasonda kaniak manipud kadagiti Kasuratan, a siaanus a nangipaayda iti namnama kaniak nupay malmaldaangak ken mariknak a kasla awan a pulos ti serserbik.”
Apay a dimo kasarita ti maysa a tao maipapan iti parikutmo a panangdangran iti bagim? No saanmo a maitured ti makisango, padasem ti makisarita babaen iti surat wenno telepono. Ti panangipudnom iti riknam ket mabalin a nasayaat a pamay-an tapno makapagbalbaliwka. Kuna ni Jennifer: “Ti kapatgan ket naammuak a talaga nga adda maseknan kaniak ken adda makasaritak no nalidayak.”c
Ti Kinapateg ti Kararag
Impagarup idi ni Donna nga awanen a pulos ti namnamana. Iti sabali a bangir, nariknana a kasapulanna ti tulong ti Dios. Ngem no dadduma, mariknana a sa la tulongan ti Dios no isardengnan a dangran ti bagina. Ania ti nakatulong ken Donna? Ti maysa ket ti panangutobna iti 1 Cronicas 29:17, a nangdeskribir ken Jehova a Dios kas “manangsukimat iti puso.” “Ammo ni Jehova ti linaon ti pusok ket talaga a kayatkon nga isardeng ti panangdangran iti bagik,” kinuna ni Donna. “Nakaskasdaaw ta kalpasan a rinugiak ti agkararag tapno agpatulongak kenkuana, pumigpigsan ti pakinakemko.”
Kastoy ti insurat ni salmista David, a nakapasar iti nagadu a rigat: “Ipalladawmo ti dadagsenmo ken Jehova a mismo, ket isu saranayennakanto.” (Salmo 55:22) Wen, ammo ni Jehova ti sagsagabaem. Napatpateg pay, ‘maseknan kenka.’ (1 Pedro 5:7) No sidirennaka ti pusom, laglagipem a ti Dios ‘dakdakkel ngem iti pusom ket ammona ti amin a banag.’ Wen, maawatanna no apay a dangdangram ti bagim ken no apay a marigatanka a mangisardeng iti dayta. (1 Juan 3:19, 20) No umadanika kenkuana iti kararag ken ikagumaam nga isardeng dayta nga ugalim, ‘pudno a tulongannakanto.’—Isaias 41:10.
Ngem kasano ngay no maulitmonto manen? Kaipapanan kadi dayta a naan-anay a napaayka? Saan! Kuna ti Proverbio 24:16: “Daydiay nalinteg mabalin a matuang iti uray mamimpito a daras, ket sigurado a tumakderto.” Iti pananglagipna iti dayta a bersikulo ti Biblia, kastoy ti makuna ni Donna, “Natuangak iti nasurok a mamimpito, ngem saanak a simmuko.” Naamiris ni Donna a napateg ti kinapinget. Kasta met laeng ti naamiris ni Karen. “Nasursurok a matmatan ti panangulitko kas temporario a pannakaupay, saan a pannakapaay, isu a namin-adu a nangabaruananak,” kinunana.
No Kasapulan ti Kanayonan a Tulong
Naamiris ni Jesus a ‘dagidiay masakit kasapulanda ti mangngagas.’ (Marcos 2:17) Iti adu a kasasaad, nasken nga agpakonsultaka iti nalaing a doktor tapno maeksamen no adda sakitmo a makagapu iti ugalim a mangdangran iti bagim sa mangireseta iti agas.d Kasta ti inaramid ni Jennifer, agraman ti panangandingay kenkuana dagiti naayat a Kristiano a manangaywan. “Saan a doktor dagiti panglakayen, ngem manangandingayda unay,” kinunana. “Nupay namin-adu a kayatko manen a dangran ti bagik, sibaballigi a nakontrolko dayta babaen iti tulong ni Jehova, ti kongregasion, ken dagiti abilidad a nasursurok no kasano a daeran dayta.”e
Namnamaem a kabaelam a sukatan daytoy nga ugalim kadagiti nasaysayaat a wagas ti panangdaer. Agkararagka a kas iti inkararag ti salmista: “Dagiti bukodko nga addang ipasdekmo a sititibker iti sasaom, ket awan koma ti aniaman a makapasakit a banag nga agturay kaniak.” (Salmo 119:133) Sigurado a maaddaankanton iti pannakapnek ken panagraem iti bagi inton makontrolmo dayta nga ugali tapno dikanton maadipen iti dayta.
[Footnotes]
a Nabaliwan ti dadduma a nagan iti daytoy nga artikulo.
b Agpaay iti ad-adu nga impormasion maipapan iti panangdangran iti bagi—no ania ti ramanenna ken dagiti makagapu—kitaem ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . . Apay a Dangdangrak ti Bagik?” iti Enero 2006 a ruar ti Agriingkayo!
c No dadduma, mabalinmo nga ipeksa dagiti riknam babaen ti panangisuratmo kadagitoy. Dagiti mannurat iti salmo iti Biblia ket lallaki a nasged ti riknada. Nagusarda iti sasao tapno iyebkas ti panagbabawida, panagpungtot, pannakaupay, ken panaglidayda. Kadagiti pagarigan, mabalin a kayatmo a repasuen ti Salmo 6, 13, 42, 55, ken 69.
d No dadduma, ti panangdangran iti bagi ket maysa a dakes nga epekto ti maysa pay a kasasaad a kas iti depression, bipolar disorder, obsessive-compulsive disorder, wenno sakit a nainaig iti pannangan. Saan a mangisingasing ti Agriingkayo! iti aniaman a partikular a panangagas. Rumbeng a siertuen dagiti Kristiano a di maikontra kadagiti prinsipio ti Biblia ti aniaman a panagpaagasda.
e Aglaon dagiti napalabas a ruar ti Agriingkayo! kadagiti artikulo maipapan iti bambanag a masansan a pakaigapuan ti panangdangran ti bagi. Kas pagarigan, kitaem ti serye a “Panangtarus iti Mood Disorder” (Enero 8, 2004), “Tulong Kadagiti Malmalday a Tin-edyer” (Setiembre 8, 2001), ken “Ania ti Pakaigapuan Dagiti Sakit a Mainaig iti Pannangan?” (Enero 22, 1999), agraman ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . . Maysa nga Alkoholiko a Nagannak—Kasanoak nga Agballigi?” (Agosto 8, 1992).
PANUNOTEM
◼ Imbes a sugatem ti bagim no malidlidayka, ania ti mabalinmo nga aramiden?
◼ Siasino ti rumbeng a pangyebkasam iti riknam no adda problemam maipapan iti panangdangran iti bagi?
[Kahon/Ladawan iti panid 20]
PANANGTULONG ITI MAYSA A MANGDANGDANGRAN ITI BAGINA
Kasano a matulongam ti maysa a miembro ti pamiliam wenno ti gayyemmo nga adda parikutna maipapan iti panangdangran iti bagi? Yantangay mabalin a kasapulan ti agsagsagaba ti maysa a pagipudnuanna iti parikutna, mabalinmo nga ipakita a situtulokka nga agimdeng. Ikagumaam ti agbalin a “pudno a kadua” a “kabsat a mayanak no adda rigat.” (Proverbio 17:17) Ipapantayon a ti damo a reaksionmo ket agdanag ken ibagam nga isardengnan a dagus dayta. Ngem ad-adda a kaguranaka no kasta ti aramidem. Maysa pay, saan nga umdas ti basta panangibagam nga isardengnan dayta. Kasapulam ti pannakatarus tapno matulongam ti agsagsagaba nga agsursuro kadagiti baro a pamay-an a mangdaer kadagiti parikutna. (Proverbio 16:23) Kasapulan met ti panawen isu nga agan-anuska. ‘Nasiglatka koma a dumngeg, nainayad no iti panagsao.’—Santiago 1:19.
No maysaka nga agtutubo, dimo ipapan a matulongam a bukbukodmo daydiay mangdangdangran iti bagina. Laglagipem a mabalin nga adda makagapu wenno adda sakitna a nasken a maagasan. Kasta met a mabalin a mamagpeggad iti biag ti panangdangran iti bagi—uray no awan panggep ti agsagsagaba nga agpakamatay. Nainsiriban ngarud a paregtaem nga ipudnona dayta iti maysa a nataengan ken manangisakit nga adulto.
[Dagiti Ladawan iti panid 19]
Saanmo a pulos a tagibassiten ti kinapateg ti panangipudnom iti parikutmo iti ay-ayatem ken ti panagkararag