Masapul a Maidanon ti Mensahe
SAKBAY a naimbento ti telegrama, masansan a nabannayat ken narigat idi ti komunikasion iti adayo a lugar, depende iti pamay-an ti panagdaliasat ken kasasaad ti dalan. Kas pagarigan, panunotenyo dagiti parikut a sinaranget dagiti Inca, a nakalawlawa idi ti imperioda iti Abagatan nga America.
Iti kangitingitan ti Imperio dagiti Inca idi arinunos ti maika-15 ken kattapog ti maika-16 a siglo K.P., sakupna ti adu a paset ti agdama nga Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, ken Peru, a sadiay ti ayan ti Cuzco, ti nagkauna a kabesera ti imperio. Narigat ti panagdaliasat gapu iti nangato a kabambantayan, napuskol a kabakiran, ken kawatiwat ti dalan. Maysa pay, dagiti laeng llama ti animal a pagbunag dagiti Inca. Awananda kadagiti lugan, ken awan ti naisurat a pagsasaoda. Isu a kasanoda ngay a makikomunikar iti maysa ken maysa iti daytoy naglawa ken nadumaduma ti tattaona a pagarian?
Dagiti Inca pinagbalinda ti lenguaheda a Quechua a pagsasao ti imperioda. Nagaramidda met iti adu a kalsada. Nasurok a 5,000 a kilometro ti kawatiwat ti naarian a kalsada, wenno ti kangrunaan a dalanda iti kabambantayan ti Andes. Agarup 4,000 a kilometro met ti kaabayna a kalsada a nangtaraigid iti Kosta ti Pacifico. Adda dagiti makin-igid a kalsada a mamagsilpo kadagitoy. Kadagiti nangato a dalan, nagaramid met dagiti Inca kadagiti sementado ken natukantukad a kalsada. Adda dagiti kasla balsa a rangtay kadagiti baresbes, ken dagiti makapaaliaw a suspension bridge wenno nakabitin a rangtay a bumallasiw kadagiti karayan. Adda suspension bridge nga 450 a metro ti kaatiddogna a nakabitin kadagiti kable a kas iti kadakkel ti bagi ti tao. Nausar dayta iti 500 a tawen, agingga idi 1880!
Ti pannakaorganisar dagiti mensahero a naawagan iti chasquis, a naipuesto nga agaaddayo kadagiti kangrunaan a dalan, ti sekreto ti komunikasion dagiti Inca. Kada mensahero tarayenna ti tallo wenno uppat a kilometro ket matarayna kano ti nasurok a sangagasut a kilometro iti agmalem. Berbal nga inyallatiwda ti adu a mensahe ngem idanonda dagiti impormasion maipapan iti estadistika wenno maipapan iti gobierno babaen iti naisangsangayan nga alikamen a naawagan iti quipu. Ti quipu ket komplikado unay a katulongan iti panagikabesa a naaramid iti tali ken lubid nga agduduma ti kolorda. Dagiti siglot iti lubid itakderanda dagiti bilang a saggaysa, pinullo, ken ginasut. Saanen a maus-usar ken nalipatanen ti panagbasa iti quipu idi a dagiti Espaniol pinarmekda dagiti Inca.
‘Naimnas a Saksaka iti Rabaw Dagiti Bantay’
Itatta, ti kapatgan a mensahe agpaay iti amin ket maidandanon iti minilion nga agsasao iti Quechua—ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, maysa a sangalubongan a gobierno a mangyeg iti talna iti amin nga agpaituray iti dayta. (Daniel 2:44; Mateo 24:14) Narigat pay laeng ti agdaliasat iti pagilian nga inturayan idi dagiti Inca, ket ti Quechua kaskasdi nga awan pay laeng ti naisurat a pagsasaona. Ngem adu kadagiti Saksi ni Jehova ti nakasursuro nga agsao iti Quechua ket siraragsak nga iwarwarasda dagiti naisurat ken nairekord a publikasion iti adu a moderno a dialekto iti pagsasao a Quechua.
Ti trabaho dagitoy nga ebanghelisador ti mangipalagip kadagiti naipaltiing a sasao: “Anian a nagimnas iti rabaw dagiti bantay ti saksaka daydiay mangip-ipan iti naimbag a damag, daydiay mangipabpablaak iti talna, daydiay mangyeg iti naimbag a damag ti maysa a banag a nasaysayaat.”—Isaias 52:7.