Apay a Naapgad ti Baybay?

NO TI amin nga asin iti baybay ket maiwaras iti namaga a daga, nasurok a 150 a metro ti kangatona—a katupag ti pasdek nga addaan iti agarup 45 a kadsaaran! Paggapuan ngay amin dayta nga asin, nangruna no panunotentayo a nagadu a waig ken karayan ti agay-ayus kadagiti taaw? Natakuatanen dagiti sientista nga adu ti paggapuan dayta nga asin.

Ti maysa a paggapuanna ket iti uneg ti daga ken kadagiti bato. Bayat nga umag-agsep ti tudo iti daga ken kadagiti bato, runrunawenna dagiti nagbabassit a mineral, a pakairamanan ti asin ken dagiti kemikal nga elementoda, sana iyanud dagitoy iti baybay babaen kadagiti waig ken karayan (1). Siempre, nagbassit ti asin iti danum ti tamnay isu a ditay maramanan dayta.

Dagiti mineral nga agpataud iti asin ti maysa pay a paggapuanna. Masarakan dagitoy iti rabaw ti daga nga adda kadagiti taaw. Umagsep ti danum iti lansad ti baybay babaen kadagiti rengngat, bumara unay daytoy, sa agsubli iti rabaw a kakuyognan dagiti narunaw a mineral. Dagiti ubbog ti napudot a danum—a dadduma ket agpataud kadagiti abut a pagpusuakan ti napudot a danum iti uneg ti baybay—ipugsoda iti baybay ti naglaok a danum ken dagiti narunaw a mineral nga aggapu iti uneg ti daga (2).

Iti kasumbangirna, adda sabali a proseso a kasta met la ti resultana. Dagiti bulkan iti uneg ti baybay mangipugsoda iti nagadu a napudot a bato kadagiti taaw, a pangiruaran dagiti bato iti adu a kemikal (3). Ti angin ti maysa pay a gubuayan dagiti mineral. Itayabna nga ipan iti baybay dagiti babassit a partikulo (4). Gapu kadagitoy amin a proseso, ti danum iti baybay ket gubuayan ti dandani amin nga elemento a naammuanen. Nupay kasta, ti sodium chloride ti kangrunaan nga elemento ti asin a mausar iti pannangan ken panagluto. Buklenna ti 85 a porsiento ti narunaw nga asin ket dayta met ti kangrunaan a makagapu a naapgad ti danum iti baybay.

Apay nga Adu Latta ti Asin iti Baybay?

Maurnong ti asin iti baybay agsipud ta dandani puro ti danum nga agalingasaw manipud iti taaw. Mabati dagiti mineral. Maigiddan iti dayta, ad-adu a mineral ti agtultuloy a mayanud kadagiti taaw; nupay kasta, adu latta ti asin iti agarup 35 a paset iti tunggal sangaribu a paset ti danum iti baybay. Nabatad ngarud nga agarup agpada ti kaadu ti mainaynayon ken maik-ikkat nga asin ken dadduma pay a mineral. Dayta ti gapuna a tumaud ti saludsod a, Papanan ngay ti asin?

Adu nga elemento ti asin ti agsepen ti bagi ti adu a sibibiag a parsua. Kas pagarigan, dagiti coral polyp, moluska, ken krustasio agsependa ti calcium, maysa nga elemento ti asin. Usarenda daytoy a pangpataud kadagiti balay ken iskeletonda. Dagiti nagbabassit nga alga a maawagan iti diatom manggun-odda iti silica. Dagiti bakteria ken dadduma pay nga organismo manganda kadagiti narunawen a banag a nagtaud kadagiti sibibiag a parsua. No matay wenno makan dagitoy nga organismo, inton agangay ti asin ken mineral iti bagida ket agarinsaedton iti tukok ti baybay kas natay a banag wenno kas ibleng (5).

Iti dadduma pay a pamay-an, maibelleng ti adu nga asin a saan a maikkat babaen kadagiti biokemikal nga elemento. Kas pagarigan, ti damili ken dadduma pay a banag nga aggapu iti daga a mayanud kadagiti taaw babaen iti karayan, agraman dagiti agdisso a partikulo ti dapo nga aggapu iti bulkan mabalin nga aglaonda iti sumagmamano nga asin ken agarinsaed dagitoy iti lansad ti baybay. Dumket met iti bato ti dadduma nga asin. Dayta ti gapuna a babaen iti adu a proseso, kaaduan nga asin ti agarinsaed iti lansad ti baybay (6).

Patien ti adu a managsukisok a babaen kadagiti proseso a nainaig iti pakabuklan, paniempo, ken taaw ti daga, agsublinto met laeng iti taaw ti adu nga asin ken mineral nga aggapu iti baybay, uray naglabasen ti adu a tiempo. Ti rabaw ti daga ket buklen dagiti nagdadakkel a katuon wenno plate. Nagdadakkel dagitoy a paset ti rabaw ti daga a sibabannayat nga aggargaraw. Dadduma kadagitoy ti agsasabat kadagiti disso a pakatnaganda a maawagan iti subduction zone. Ti maysa a plate sadiay ket matnag iti sirok ti kabangibangna a plate sada mailumlom iti nabara a paset ti daga a maawagan iti mantle. Kaaduanna, ti nadagdagsen a plate iti taaw ti mailumlom iti kaabayna a nalaglag-an a plate ti maysa a kontinente. Dagita ti kasla nagdakkel a conveyor belt wenno aparato a pagyakar iti nadagsen a bambanag, a mangaw-awit kadagiti nagarinsaed a naapgad a banag. Iti kasta, kaaduan nga adda iti rabaw ti daga ti in-inut a mausar manen (7). Dagiti ginggined, bulkan, ken dagiti tumaud a tanap gapu iti in-inut a panaginnaddayo dagiti plate ti tallo a mangipakita iti kastoy a proseso.a

Nakaskasdaaw ken Naynay a Kinaadu

Depende iti lugar, agduduma ti kaapgad ti taaw. No dadduma, iti isu met la a lugar, agpannuray pay dayta iti nadumaduma a paniempo. Ti Nalabaga a Baybay ken Gulpo ti Persia ti kaapgadan. Masansan nga agalingasaw ti danum sadiay. Natamtamnay ngem iti kalkalainganna a kaapgad dagiti masansan a pagayusan dagiti dadakkel a karayan wenno dagiti paset ti taaw a masansan a matuduan. Kasta met laeng ti danum iti baybay nga adda iti asideg ti pakarunawan ti niebe kadagiti kaamiananan ken kaabagatanan a paset ti daga. Nagyelo ti danum ti tamnay sadiay. Iti sabali a bangir, inton agyelon, naap-apgaden ti asideg a danum iti baybay. Ngem kanayon a naapgad ti kaaduan a taaw.

Ti danum met iti baybay ket addaan iti kalkalainganna a kaadu ti pH, a maysa a rukod ti asido ken alkalino ti maysa a substansia. Maibilang a kalkalainganna ti 7. Manipud 7.4 ken 8.3 ti pH ti danum iti baybay. Medio alkalino dayta. (Agarup 7.4 ti pH ti dara ti tao.) Agpeggad unay dagiti taaw no nangatngato ngem iti 8.3 ti pH-da. Kinapudnona, daytoy itan ti pagam-amkan ti dadduma a sientista. Inton agangay, makadanon kadagiti taaw ti kaaduan iti carbon dioxide a kanayon nga ipugpugso ti tattao iti atmospera. Sadiay a mailaok dayta iti danum tapno mapataud ti carbonic acid. Isu a gapu iti aramid ti tao, mabalin nga in-inut nga umadu ti asido dagiti taaw.

Ditay pay ammo ti adu kadagiti pamay-an a mangtaginayon iti kinabalanse dagiti kemikal iti danum iti baybay. Kaskasdi a nagbassit pay ti naammuantayo no idilig iti aglaplapusanan a kinasirib ti Namarsua a maseknan kadagiti pinarsuana.—Apocalipsis 11:18.

[Footnote]

[Diagram/​Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Tudo

1 Dagiti mineral kadagiti bato

2 Ubbog ti napudot a danum

3 Panagpugso iti taaw

4 Angin

TAAW

LANSAD TI TAAW

RABAW TI DAGA

5 Dagiti diatom

6 Impugso bulkan

7 SUBDUCTION ZONE

[Credit Lines]

Ubbog: © Science VU/Visuals Unlimited; panagpugso: REUTERS/Japan Coast Guard/Handout

Dagiti diatom: Dr. Neil Sullivan, USC/NOAA Corps; retrato ti bulkan: Dept. of Interior, National Park Service

[Kahon/Diagram iti panid 18]

Dagiti Asin a Masarakan iti Baybay

Nupay nasurok a maysa a siglon nga ad-adalen dagiti sientista ti danum iti baybay, kurang pay laeng ti ammoda maipapan iti kemikal a pakabuklanna. Nupay kasta, nailasindan ti nadumaduma a natunaw nga elemento ti asin ken nakarkulodan ti proporsion dagitoy. Nairaman kadagitoy nga elemento ti:

[Diagram]

55% Chloride

30.6 Sodium

7.7 Sulfate

3.7 Magnesium

1.2 Calcium

1.1 Potassium

0.4 Bicarbonate

0.2 Bromide

ken adu pay a sabsabali, kas iti borate, strontium, ken fluoride.

[Kahon/Ladawan iti panid 18]

Naap-apgad Ngem iti Taaw

Naap-apgad ti dadduma a dan-aw iti uneg ti pagilian ngem iti taaw. Ti kangrunaan a pagarigan ket ti Natay a Baybay, ti kaapgadan a disso nga addaan danum ditoy daga. Agayus ti danum iti Natay a Baybay, a naawagan iti Asin a Baybay idi panawen ti Biblia. Karaman ti natunaw nga asin ken dadduma pay a mineral kadagiti mayayus iti dayta. (Numeros 34:3, 12) Gapu ta ti igid ti Natay a Baybay ti kababaan a namaga a paset ditoy daga, maymaysa ti pamay-an tapno umababaw—babaen laeng ti panagalingasawna. No kalgaw, agingga iti maysa a pulgada iti kada aldaw ti umababawan ti patar ti baybay.

Pagbanaganna, agarup 30 a porsiento ti asin a linaon ti makinngato a paset ti danum—dandani sangapulo a daras nga ad-adu ngem iti Baybay Mediteraneo. Gapu ta naap-apgad ti danum no ad-adu ti linaonna a mineral a substansia ken organiko a banag, tumpaw dagiti aglangoy. Kinapudnona, makaiddada a dida lumned ken mabalinda ti agbasa iti periodiko uray no awan ti tumpaw a pagiddaanda.

[Kahon iti panid 18]

Makatulong ti Asin a Mangdalus iti Angin

Sigun iti panagsirarak, dagiti nagbabassit a rugit a mailaok iti angin ti manglapped iti panagtudo iti maysa a namaga a disso. Nupay kasta, nalaklaka a mangpataud iti tudo dagiti napnuan rugit nga ulep iti taaw. Ti nakaidumaanna ket gapu kadagiti babassit a partikulo ti asin nga isabuag ti baybay.

Dagiti tedted ti danum a tumaud kadagiti rugit a mailaok iti atmospera ket nagbabassit tapno agtinnag kas tudo; isu nga agtalinaedda laeng iti tangatang. Babaen ti panagalingasaw ti taaw, dagiti babassit a partikulo ti asin ti baybay mailaokda kadagiti timmaud nga ulep. Agsepenna dagitoy nagbabassit a tedted tapno makapataud kadagiti daddadakkel. Dayta ti gapuna nga agtudo, a makatulong met a mangdalus iti atmospera manipud kadagiti rugit a nailaok iti dayta.