Panagtina iti Lupot—Idi ken Ita

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

NADLAWYO kadin a ti kolor ket adda epektona iti riknatayo? Di pakasdaawan nga iti intero a pakasaritaan ti tao, inkeddeng ti tattao a koloran dagiti lupotda babaen ti proseso a panagtina.

No gumatangtayo kadagiti kawes ken alikamen wenno materiales a pagaramid kadagita, ditay kayat a kumusnaw dagiti kolorda wenno agkupasda. Tapno maammuanmi dagiti proseso a maus-usar a mangpapaut iti kolor dagiti tela ken no kasano a napasayaat dagiti tradisional a pamay-an ti panagtina, nagpasiarkami idiay SDC Colour Museum idiay Bradford, iti amianan ti England.a Nakitami sadiay dagiti pagarigan ti dadduma kadagiti nagpaiduma a substansia a sinigsiglo a maus-usaren kas tina.

Dagiti Tina a Nausar Idi Immuna a Siglo

Agingga iti maikadua a paset ti maika-19 a siglo, dagiti substansia a maus-usar iti panagtina kadagiti tela ket bin-ig a naggapu kadagiti natural a gubuayan kas iti mula, insekto, ken shellfish. Kas pagarigan, ti woad plant ket agpataud iti asul a tina (1), ti weld plant ket agpataud iti duyaw a tina (2), ket nalabaga a tina ti patauden ti madder plant. Ti logwood tree ti pagtaudan ti nangisit a tina, ket magun-odan ti lila a tina iti maysa a lichen a napanaganan iti archil. Ti murex shellfish ket agpataud iti nakanginngina a lila a tina, a pagaammo kas ti imperial a lila wenno lila dagiti taga-Tiro (3). Dayta a tina ti maus-usar idi a pagkolor iti kawes dagiti emperador ti Roma.

Nabayagen sakbay pay ti kaadda dagiti emperador ti Roma, agar-aruaten dagiti nalatak ken nabaknang kadagiti lupot a natinaan kadagiti natural a substansia. (Ester 8:15) Dagiti nalabaga a tina, kas pagarigan, ket pinataud dagiti kabaian nga insekto a kermes (4). Nabatad a dayta idi ti gubuayan ti coccus nga eskarlata a tina a nausar a pagkolor kadagiti alikamen ti tabernakulo iti kadaanan nga Israel, agraman dagiti lupot ti nangato a padi ti Israel.—Exodo 28:5; 36:8.

Ti Proseso ti Panagtina

Ipakita dagiti eksibit iti Colour Museum a kaaduan a proseso ti panagtina ket adayo a narikrikut ngem iti panangyuper laeng iti sag-ut wenno tela iti tina. Kaaduanna, ti maysa a pamay-an iti proseso ti panagtina ket pakairamanan ti panagusar iti mordant, maysa a substansia a tumulong tapno ti tina ket sumagepsep a naimbag iti tela ken saan a tunawen ti danum. Adu a kemikal ti maus-usar kas mordant, a dadduma ket napeggad nga aramaten.

Ti dadduma a proseso ti panagtina ket mangpataud kadagiti di makaay-ayo nga angot. Ti maysa kadagitoy ket ti napaut ken komplikado a proseso a maus-usar a mangpataud iti Turkey red. Daytoy a proseso ket maus-usar idi iti lanilia ken nangpataud iti nakalablabaga a kolor a di agkupas no maibilag, malabaan, wenno makulada. Adda idi tiempo a ti proseso ramanenna ti 38 a nadumaduma a pamay-an ket inggana iti uppat a bulan a mairingpas dayta! Dadduma kadagiti kapintasan a lupot a nakadispley iti museo ket dagidiay natinaan iti Turkey red (5).

Ti Pannakapataud Dagiti Sintetiko a Tina

Ti immuna a tina a saan a nagtaud kadagiti natural a gubuayan ket naipadamag a pinataud ni William Henry Perkin idi 1856. Sigun iti maysa nga eksibit, nadiskobre ni Perkin ti mauve, wenno mauveine, maysa a tina a natayengteng a lila ti marisna. Idi arinunos ti maika-19 a siglo, napataud ti adu pay a sintetiko a tina a natayengteng ti marisda. Ita, nasurok a 8,000 a kita ti sintetiko a tina ti mapatpataud (6). Dagiti natural a produkto a regular pay laeng a maus-usar ket ti logwood ken ti cochineal.

Inlawlawag ti Colour and Textiles Gallery of the Colour Museum dagiti naisangsangayan a proseso a kasapulan ita a pagtina kadagiti sintetiko a material a kas iti rayon. Idi 1905 ti damo a komersial a pannakapataud ti viscose rayon, ti kalatakan a kita ti rayon a maus-usar. Gapu ta ti viscose rayon ket umasping iti lanilia, kaaduan a tina ket magun-odan idi a tiempo ken maitutop a mausar. Nupay kasta, nasken a mapataud ti sumagmamano a baro a kita ti tina agpaay kadagiti kabbaro a sintetiko a material a kas iti acetate rayon, polyester, naylon, ken linabag ti akriliko.

Panangikagumaan a Mangpapaut iti Kolor

No gumatangtayo iti kawes wenno tela, kayattayo nga agpaut koma ti kolorda. Nupay kasta, adu ti agkupas no maibilag wenno no mamin-adu a malabaanda, nangruna no masabonanda. No dadduma, agkupas dagiti tela gapu iti ling-et wenno agkupas no malabaan a kadua ti dadduma a lupot. Ti di panagkupas kabayatan ti panaglaba ket agpannuray iti no kasano kapigsa ti idedekket dagiti molekula ti tina kadagiti linabag. Agkupas ti tela no ti tina ket maisina iti linabagna gapu iti maulit-ulit a panaglaba ken dagiti epekto ti sabon a paglaba a nadisenio a mangikkat iti mansa. Dagiti agar-aramid iti tina subokenda dagiti produktoda tapno masiguradoda a saan a kaskarina nga agkupas dagita no maibilag, malabaan, masabonan, ken maling-etan.

Gapu iti panagpasiarmi, naparegtakami nga ad-addan a mangusig no ania a material ti nausar iti pannakaaramid dagiti kawesmi. Ngem napatpateg pay ngem iti dayta, nalawlawagankami maipapan kadagiti nagsayaat a proseso a maus-usar tapno agpaut dagiti kolor ti lupottayo nupay mamin-adu a malabaanda.

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 24]

Retrato 1-4: Impaay ti Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org)

[Picture Credit Lines iti panid 25]

Retrato 5: Impaay ti Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org); Photo 6: Clariant International Ltd., Switzerland