Agimtuod Dagiti Agtutubo

Ania Ngata no Gibusakon ti Amin?

Iti kada tawen, minilion nga agtutubo ti agganggandat a mangkeltay iti biagda. Rinibu ti matuloyan. Gapu iti kinaadun ti agpakpakamatay, napanunot dagiti mangipabpablaak iti “Agriingkayo!” a nasken a mapakaammuanka maipapan iti daytoy a banag.

“NAIM-IMBAG laengen a matayak ngem ti sibibiagak.” Siasino ti nangibaga iti dayta? Maysa kadi a di manamati iti Dios? Maysa kadi a nangtallikud iti Dios? Maysa kadi a binaybay-an ti Dios? Awan kadagita. Ti nangibaga iti dayta ket ni Jonas, maysa a nadiosan a lalaki a marirriribukan unay.a (Jonas 4:3, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) Saan a kunaen ti Biblia a dandani nagpakamatay ni Jonas. Kaskasdi, ipalgak ti desperado nga arungaingna ti maysa a mamagpanunot unay a kinapudno​—adda dagiti gundaway nga uray ti maysa nga adipen ti Dios ket maburiboran.​—Salmo 34:19.

Marikna ti dadduma nga agtutubo ti kasta a nakaro a pannakaburibor. Mabalin a mariknada ti kas iti narikna ti agtawen iti 16 a ni Laura,b a nangikuna: “Adun a tawen a masansan a makariknaak iti nakaro a leddaang (depression). Sangkapanunotko ti agpakamatay.” No adda am-ammom a nakaibaga a kayatnan a gibusan ti biagna wenno no napanunotmon a mismo dayta, ania ti mabalinmo nga aramiden? Umuna, usigem pay a naimbag no apay a sumken dayta iti panunotmo.

Ti Makagapu iti Pannakaupay

Apay a mapanunot ti maysa a gibusanen ti biagna? Adu a banag ti mabalin a makagapu. Ti maysa ket agbibiagtayon kadagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” ket adu nga agtutubo ti nalaka a maapektaran kadagiti pakarigatan iti biag. (2 Timoteo 3:1) Sa gapu iti kinaimperpekto, mabalin a nalabes a mapampanunot ti dadduma dagiti negatibo a banag maipapan iti bagida ken kadagiti kasasaadda iti biag. (Roma 7:22-24) No dadduma, mabalin met a gapu dayta iti pannakamaltrato. Iti sabali pay a kasasaad, mabalin a maigapu dayta iti pisikal a sakit. Ti mabalin a maysa a dakkel a makagapu ket ti mental a sakit. Nakadkadlaw ta iti maysa a pagilian, napattapatta a nasurok 90 a porsiento kadagiti nagpakamatay ket agsagsagaba iti dadduma a kita ti mental a sakit.c

Siempre, amintayo ket apektado iti rigat. Kinapudnona, kuna ti Biblia a “ti intero a sangaparsuaan agtultuloy nga agas-asug a sangsangkamaysa ken agpapaut-ot a sangsangkamaysa.” (Roma 8:22) Karaman iti dayta dagiti agtutubo. Kinapudnona, mabalin a maapektaran unay dagiti agtutubo kadagiti dakes a pasamak a kas kadagiti sumaganad:

◼ Ipupusay ti kabagian, gayyem, wenno taraken

◼ Di pagkikinnaawatan iti pamilia

◼ Di pannakapasa iti eskuelaan

◼ Pannakarakrak ti ayan-ayat

◼ Pannakamaltrato (a pakaibilangan ti pisikal wenno seksual a pannakaabuso)

Kinapudnona, mabalin a maipasango ti amin nga agtutubo iti maysa wenno ad-adu pay kadagiti kasasaad a nadakamaten. Apay a para iti dadduma, nalaklakada a sanguen dagita a kasasaad ngem iti sabsabali? Kunaen dagiti eksperto a dagiti agtutubo a kayatdan ti sumuko ket mariknada nga awanen ti makatulong kadakuada ken awanen ti solusion kadagiti parikutda. Iti sabali a pannao, mariknada nga awanen ti maaramidanda pay tapno sumayaat ti kasasaadda ken awanen ti makitada a pangnamnamaan. Idi kinasarita ti Agriingkayo!, kinuna ni Dr. Kathleen McCoy a “kaaduanna, saan a kayat dagita nga agtutubo ti matay. Kayatda la nga agsardeng ti nasaem a marikriknada.”

Awan ti Solusion?

Mabalin nga adda am-ammom a ‘kayatna nga agsardeng ti nasaem a marikriknana’​—nga uray la a maibagana a kayatnan a gibusan ti biagna. No kasta ti kasasaad, ania ti maaramidam?

No nasaem unay ti marikrikna ti maysa a gayyemmo nga uray la a kayatnan ti matay, kombinsirem nga agpatulong. Kalpasanna, kayatna man ti agpatulong wenno saan, iyumanmo dayta iti maysa a mapagtalkan nga adulto. Dimo pakadanagan nga amangan ta madadael ti panaggayyemyo. Babaen ti panangipakaammom iti dayta, maipakitam a maysaka a “pudno a kadua” a “mayanak no adda rigat.” (Proverbio 17:17) Mabalin a masalbarmo ti biag dayta a gayyemmo!

Ngem no ngay sika a mismo ti makapampanunot a gibusamon ti biagmo? Indagadag ni Dr. McCoy: “Agpatulongka. Aniaman ti marikriknam ket ibagam iti maysa a tao​—iti ama wenno inam, kabagiam, gayyemmo, mannursurom, ministro ti relihionmo—​iti daydiay maseknan, a sipapasnek a mangasikaso ken umimdeng kenka, ken tumulong iti dadduma kadagiti ipatpategmo iti biag tapno dumngegda iti kayatmo nga ibaga.”

Saanmo a pagdaksan no di ket pagimbagam no iyumanmo iti sabsabali ti maipapan kadagiti parikutmo. Utobem ti maysa a pagarigan a dinakamat ti Biblia. Adda idi gundaway a kinuna ti nalinteg a tao a ni Job: “Ti kararuak pudno unay a marumen iti biagko.” Ngem innayonna: “Iyesngawkonto ti pannakaseknanko iti bagik. Agsaoakto iti kinapait ti kararuak!” (Job 10:1) Malmaldaang ni Job, ngem nariknana a masapul a makisarita maipapan iti nasaem a marikriknana. Kas ken Job, mabang-aranka no ipakaammom ti kasasaadmo iti maysa a nataengan a gayyem.

Dagiti Kristiano nga agsagsagaba ket addaan iti kanayonan a pagpatulongan​—dagiti panglakayen iti kongregasion. (Santiago 5:14, 15) Siempre, saan a mapukaw dagiti parikutmo no ibagam dayta iti sabsabali. Ngem nalabit makatulong dayta tapno agbalin a balanse ti panangmatmatmo kadagita, ken ti suporta ti maysa a pagtaltalkam ket mabalin nga isu la ti kasapulan tapno makapanunotka iti dadduma a praktikal a solusion.

Agbalbaliw Dagiti Kasasaad

No nasaem ti marikriknam, laglagipem daytoy: Agbalbaliwto dagiti kasasaad, uray no kasla awanen ti solusion dagita. Kastoy ti inkararag ni salmista David a nakapasar iti adu a rigat: “Napakilak iti panagsennaayko; iti intero nga agpatnag paglangoyek ti sopak; iti luluak paglippiasek ti bukodko nga idda.” (Salmo 6:6) Ngem insuratna iti sabali pay a salmo: “Ti panagleddaangko binaliwam iti panagsala maipaay kaniak.”​—Salmo 30:11.

Sigun kadagiti kapadasanna, ammo ni David a temporario laeng dagiti parikut iti biag. Pudno a mabalin a nakaro ti dadduma​—ngem iti agdama laeng. Agan-anuska koma. Agbalbaliw dagiti kasasaad, a kaaduanna ket sumayaatto. Adda dagiti parikut a mabalin a lumag-an kadagiti pamay-an a dimo ninamnama. No dadduma, mabalin nga addanto madiskobrem a pamuspusan a saanmo nga insigida a napanunot idi. Ti punto ket, saan nga agtalinaed iti agnanayon dagiti makatuok a parikut.​—2 Corinto 4:17.

Ti Pateg ti Kararag

Ti kapatgan a kita ti komunikasion a mabalinmo nga aprobetsaren ket ti kararag. Mabalinmo nga ikararag a kas ken David: “Sukisokennak, O Dios, ket ammuem ti pusok. Sukimatennak, ket ammuem ti mangrirriribuk a pampanunotko, ket kitaem no adda kaniak ti aniaman a nasaem a dana, ket iturongnak iti dalan ti tiempo a di nakedngan.”​—Salmo 139:23, 24.

Ti kararag ket saan laeng a basta solusion. Dayta ket pudno a pannakikomunikar iti nailangitan nga Amam, a kayatna nga ‘iparukpokmo ti pusom’ kenkuana. (Salmo 62:8) Usigem dagiti sumaganad nga agkakapateg a kinapudno maipapan iti Dios:

◼ Pagaammona unay dagiti kasasaad a pakaigapuan ti pannakariribukmo.​—Salmo 103:14.

◼ Ad-adu ti ammona maipapan kenka ngem iti pannakaammom iti mismo a bagim.​—1 Juan 3:20.

◼ ‘Maseknan kenka.​’—1 Pedro 5:7.

◼ Iti baro a lubongna, ti Dios “punasennanto ti amin a lua” kadagiti matam.​—Apocalipsis 21:4.

No ti Parikut ket Gapu iti Sakit

Kas nadakamaten, ti rikna nga agpakamatay ket masansan a maigapu iti dadduma a kita ti sakit. No kasta ti kasasaadmo, saanka koma a mabain nga agpatulong. Binigbig ni Jesus a dagiti masakit kasapulanda ti mangngagas. (Mateo 9:12) Makaparagsak ta adu a sakit ti mabalin a maagasan. Ket makatulong ti panagpaagas tapno sumayaat ti riknam!

Ikarkari ti Biblia nga iti baro a lubong ti Dios, “awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak.’” (Isaias 33:24) Kabayatanna, aramidem ti amin a kabaelam a mangdaer kadagiti karit iti biag. Kasta ti inaramid ni Heidi, nga agnanaed idiay Alemania. “Adda dagiti gundaway idi a nakaro ti panagleddaangko isu a kayatkon ti matay,” kunana, “ngem ita kabaelak manen ti agbiag a normal, ket maigapu dayta iti agtultuloy a panagkararag ken panagpaagasko.” Mabalin met a makatulong dayta kenka!d

Addanto artikulo iti serye nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo” maipapan iti panangdaer iti ipupusay ti maysa a kabsat a nagpakamatay

Ad-adu pay nga artikulo ti masarakan iti serye nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo” iti Web site a www.watchtower.org/​ype

[Footnotes]

UTOBEM DAGITOY

◼ Adda dagiti agkuna a ti panagpakamatay dina gibusan dagiti parikutmo; iyallatiwna laeng dagita iti sabali a tao. Kasano a kasta?

◼ Siasino ti mabalinmo a kasarita no nasaem unay ti marikriknam?

[Kahon/​Ladawan iti panid 29]

PALAGIP KADAGITI NAGANNAK

Iti dadduma a paset ti lubong, makapadanag ta adu nga agtutubo ti agpakpakamatay. Kas pagarigan, iti Estados Unidos, ti panagpakamatay ti maikatlo kadagiti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay dagiti agtutubo nga agtawen iti nagbaetan ti 15 ken 25. Bayat met ti naglabas a dua a dekada, nagdoble ti bilang dagiti nagpakamatay nga agtawen iti nagbaetan ti 10 ken 14. Dagiti kangrunaan nga agpegpeggad ket pakaibilangan dagidiay agtutubo nga adda depekto ti panunotda, dagidiay addaan kadagiti kapamilia a nagpakamatay, ken dagidiay ginandatda idin ti agpakamatay. Dagiti mangpakdaar a pagilasinan a mapampanunot ti maysa nga agtutubo a gibusan ti biagna ket pakaibilangan dagiti sumaganad:

◼ Din makikomkomunikar kadagiti kapamilia ken gagayyemna

◼ Saanen a kas iti dati ti pannangan ken pannaturogna

◼ Saanen nga interesado kadagiti aktibidad a dati a pagaayatna

◼ Adda nakadkadlaw a panagbalbaliw iti personalidadna

◼ Agdroga wenno agbartek

◼ Ipadawatna dagiti napateg nga ik-ikutanna

◼ Madakdakamatna ti ipapatay wenno sangkasaona ti bambanag a nainaig ken patay

Iti pannakisarita ti Agriingkayo!, kinuna ni Dr. Kathleen McCoy a ti maysa kadagiti kakaruan a kamali a mabalin a maaramid ti maysa a nagannak ket ti panangyaleng-alengna kadagiti kasta a pagilasinan. Kinunana a “di kayat a panunoten ti siasinoman nga adda depekto ti anakda, isu nga ipagarup lattan dagiti nagannak nga awan ti problema. Pampanunotenda a paset laeng dayta ti panagdakkel ti anakda, wenno maawanto met laeng dayta, wenno medio naarte laeng a talaga ti anakda. Napeggad ti kasta a pagarup. Nasken nga ibilang a serioso ti amin a pagilasinan nga adda a talaga ti peggad.”

Saankay koma a mabain nga agpatulong para iti anakyo no isu ket agsagsagaba iti nakaro a panagleddaang (depression) wenno no adda depekto ti panunotna. Ket no atapenyo a mapampanunot ti anakyo ti agpakamatay, imtuodenyo dayta kenkuana. Saan nga agpayso ti pagarup a matignay ti maysa nga agpakamatay no kasarsarita isuna maipapan iti dayta. Kinapudnona, adu nga agtutubo ti mabang-aran no kasarita ida dagiti nagannakda maipapan iti dayta. Isu a no aklonen ti anakyo a mapampanunotna ti agpakamatay, ammuenyo no naiplanonan dayta ken no kasano ti kinadetalyado dayta. No detalyado unay ti plano, naganat met unay ngarud ti panangasikasoyo iti dayta.e

Diyo ipapan a maawanto met laeng ti depresion ti anakyo. Ken no kasla naawanen, diyo ipapan a narisuten ti parikut. Kunaen ti dadduma nga eksperto a dayta ti kapeggadan a kanito. Apay? “Ti maysa nga agtutubo nga addaan iti nakaro a depresion ket mabalin nga awanan pay iti naan-anay a kired tapno maibanagna ti panggepna,” kinuna ni Dr. McCoy. “Inton medio saanen a nakaro ti depression ti agtutubo, mabalin a maiturednan ti agpakamatay.”

Talaga a nakalkaldaang ta mapanunot ti dadduma nga agtutubo a gibusanen ti biagda gapu iti pannakaupayda. Ngem no nasiput dagiti nagannak ken ti dadduma pay a maseknan nga adulto, madlawda la ketdi dagiti pagilasinan. Iti kasta, makaaramidda iti kasapulan a pamuspusan, nga ‘agsaoda iti makaliwliwa kadagiti malmaldaangan a kararua’ ken pudno nga agbalinda a pagkamangan dagiti agtutubo.​—1 Tesalonica 5:14.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 28]

Ti kararag ti kapatgan a kita ti komunikasion