Makagun-odka iti Tulong

‘UPPAT A PULO KET SIAM a pangpaturog a pildora ti adda iti tasa. Tomarek ngata?’ insaludsod ti 28 anyos a lalaki idiay Switzerland iti bagina. Isut’ pinanawan ti asawa ken annakna ket nakaro ti depression-na. Ngem idi naalimonnan dagiti pildora, kinunana iti bagina: ‘Saan. Diak kayat ti matay!’ Naimbag laengen ta nakalasat isu a naisalaysayna ti napasamak. Saan a kanayon nga agtungpal iti ipapatay dagiti tarigagay nga agpakamatay.

Kinuna ni Alex Crosby iti Centers for Disease Control and Prevention idiay E.U. maipapan iti pananggandat dagiti tin-edyer nga agpakamatay: “No malapdam iti uray sumagmamano la nga oras, saan a matuloyan. No adda makalapped, adu ti maatipa nga agpakamatay. Maispalmo ti biagda.”

Bayat nga agtartrabaho idiay Lifesaving and Emergency Center idiay Japan Medical College, nakatulong ni Propesor Hisashi Kurosawa iti ginasut a kayatda ti agpakamatay tapno tarigagayanda manen ti agbiag. Wen, babaen ti sumagmamano a pamay-an ti pananglapped, maispal ti adu a biag. Ania a tulong ti kasapulan?

Panangsaranget Kadagiti Nalimed a Parikut

Kas naipakita iti napalabas nga artikulo, kuna dagiti managsukisok a 90 a porsiento kadagiti nagpakamatay ket addaan sakit iti isip wenno emosion wenno nalabes ti panagusarda iti droga ken arak. Isu a kunaen ni Eve K. Mościcki, iti National Institute of Mental Health ti E.U.: “Ti pananglapped iti panagsakit ti isip ken dagiti sakit a rumsua gapu iti pannakaadikto isut’ kasayaatan a panglapped iti panagpakamatay iti amin a grupo aniaman ti edadda.”

Ngem nakalkaldaang ta adu kadagiti addaan iti kakasta a sakit dida kayat ti agpatulong. Apay a dida kayat? “Agsipud ta nakaro ti panangidumduma ti kagimongan,” kuna ni Yoshitomo Takahashi iti Tokyo Metropolitan Institute of Psychiatry. Imbagana pay a kas banagna, uray dagiti tattao a makarikna nga adda an-anayenda bumdengda nga agpadoktor a dagus.

Nupay kasta, di ipalubos ti dadduma ti bain a manglapped kadakuada. Ni Hiroshi Ogawa, maysa a nalatak nga agipadpadamag iti telebision, nga agpabpabuya a mismo iti programana idiay Japan iti 17 a tawenen, inaminna iti publiko nga isut’ addaan iti depression ken gistay nagpakamatay. “Ti depression ket kaasping iti gagangay a panateng a mangapektar iti isip,” kinuna ni Ogawa. Inlawlawagna a mabalin a makaptan ti siasinoman iti dayta ngem mabalin nga umimbagda.

Makisaritaka

“No bukbukodan ti maysa a tao ti parikutna, gagangay a matmatanna a kasla nagdakkel unay ken di marisut ti parikut,” kuna ni Béla Buda, ti opisial a mangay-aywan iti salun-at idiay Hungary a nadakamat itay. Ipaganetget daytoy a kapaliiwan ti kinasirib ti nagkauna a proverbio iti Biblia: “Ti maysa a mangiputputong iti bagina sapulennanto ti kabukbukodanna nga iniimut a tarigagay; maibusor iti isuamin a praktikal a kinasirib isu umalsanto.”​—Proverbio 18:1.

Ipangagmo dagidiay a nainsiriban a sasao. Dika ipalubos nga agsolsoloka a mangtaming iti nagadu ken nagkaro a parikutmo. Agsapulka iti mapagtalkam a pagipudnuam. ‘Ngem,’ mabalin a kunaem, ‘awan ti siasinoman a mabalin a pagipudnuak.’ Sigun ken Dr. Naoki Sato, nga eksperto maipapan kadagiti sakit ti isip, kasta ti marikna ti adu. Dinakamat ni Sato a liklikan dagiti pasiente ti agpudno iti sabsabali agsipud ta dida kayat nga ipalgak dagiti pagkapuyanda.

Pangsapulan ngay ti maysa a tao iti agimdeng kenkuana? Iti adu a lugar, mabalin nga agpatulong iti center a manglaplapped iti panagpakamatay wenno umawag iti numero ti telepono nga agresponde a dagus no adda krisis wenno agsapul iti doktor a mangag-agas kadagiti sakit ti emosion. Ngem bigbigen ti dadduma nga eksperto ti sabali pay a gubuayan ti tulong​—ti relihion. Kasano a makatulong dayta?

Nakasarakda iti Kasapulanda a Tulong

Napigsa idi ti tarigagay ni Marin, maysa a baldado a taga Bulgaria, nga agpakamatay. Maysa nga aldaw naiparna a nakakita iti narelihiosuan a magasin a Ti Pagwanawanan, maysa a publikasion dagiti Saksi ni Jehova. Inawatna ti imbitasion iti magasin nga isut’ agkiddaw a sarungkaran dagiti Saksi ni Jehova. Insalaysay ni Marin ti nagbanaganna: “Naammuak kadakuada a ti biag ket sagut ti nailangitan nga Amatayo ket awan ti kalintegantayo a mangdangran iti bagitayo wenno mangkeltay a sipapakinakem iti biagtayo. Binaliwak ngarud ti dati a tarigagayko nga agpakamatay isu a kayatko manen ti agbiag!” Nakagun-od met ni Marin iti naayat a saranay ti kongregasion Kristiano. Nupay baldado pay laeng, kunana: “Naragsak ken natalingenngen itan ti al-aldawko, ket adu dagiti makaay-ayo a banag nga ar-aramidek​—ad-adu pay ngem iti tiempok a mangaramid kadagitoy! Utangko amin dagitoy ken Jehova ken kadagiti Saksina.”

Tinulongan met dagiti Saksi ni Jehova ti agtutubo a Sueko a nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo. Ita, sarsaritaennan “ti kinamanangngaasi ti maysa a Kristiano a pamilia” a nangyawid kenkuana. Kunana pay: “Kalpasanna, iti adu nga aldaw, nagsisinnublaten dagiti miembro ti kongregasion [dagiti Saksi ni Jehova] a nangawis kaniak a makipangan kadakuada. Saan laeng a ti kinamanagpadagusda ti nakatulong kaniak no di pay ket ti pannakisaritak.”

Naparegta unay daytoy a lalaki iti naadalna iti Biblia, nangruna idi naammuanna ti panagayat ti pudno a Dios a ni Jehova iti sangatauan. (Juan 3:16) Kinapudnona, umim-imdeng kenka ni Jehova a Dios no ‘iparukpokmo ti pusom’ kenkuana. (Salmo 62:8) “Mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga,” saan a tapno agsapul iti biddut kadagiti tattao, no di ket “tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda naan-anay kenkuana.” (2 Cronicas 16:9) Patalgedan ni Jehova kadatayo: “Dika agbuteng, ta addaak kenka; dika agkullayaw, ta siak ti Diosmo. Papigsaenkanto; wen tulongankanto: wen, tapayaenkanto iti akinkanawan nga ima ti kinalintegko.”​—Isaias 41:10, PBS.

No maipapan iti kari ti Dios a baro a lubong, kinuna ti lalaki a Sueko: “Dakkel ti naitulong daytoy kaniak tapno lumag-an ti dagsen ti pannakapaayko.” Daytoy a namnama a nadeskribir kas “sinipete maipaay iti kararua” ramanenna ti naikari a biag nga agnanayon iti Paraiso a daga.​—Hebreo 6:19; Salmo 37:10, 11, 29.

Napateg ti Biagmo iti Sabsabali

Pudno a mabalin a maipasangoka kadagiti kasasaad a pagarupem a naan-anay nga agsolsoloka ket awan siasinoman a maseknan iti ipapataymo. Ngem laglagipem: Dakkel ti nagdumaan ti mariknam nga agsolsoloka ken ti talaga nga agsolsolo. Idi panawen ti Biblia, naupay unay ti mammadto a ni Elias agingga a kayatnan ti matay. Kinunana ken Jehova: “Dagiti mammadtom pinapatayda babaen ti kampilan, iti kasta siak laeng ti natedda.” Wen, pagarup idi ni Elias a naan-anay nga agsolsolo​—ket adda gapuna. Adu ti napapatay a padana a mammadto. Napangtaan ti biagna, isu nga ikalkaluyana ti biagna. Ngem agpayso kadi nga agsolsolo? Saan. Impakaammo ni Jehova kenkuana nga adda 7,000 a nasungdo a tattao a kas kenkuana, a simamatalek a mangikagkagumaan nga agserbi iti pudno a Dios kadagidi a narikut a tiempo. (1 Ar-ari 19:1-18) Sika met ngay? Agpayso met kadi a saanka nga agsolsolo a kas iti pagarupmo?

Adda tattao a maseknan kenka. Nalabit malagipmo dagiti dadakkelmo, ti asawam, ti annakmo, ken gagayyemmo. Ngem adda ad-adu pay. Iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova, makasarakka kadagiti nataengan a Kristiano nga interesado kenka, a siaanus nga agimdeng, makipagkararag ken mangikararag kenka. (Santiago 5:14, 15) Ket uray pay paayendaka ti amin nga imperpekto a tao, adda Daydiay di pulos mangbaybay-a kenka. Kinuna ni Ari David idi unana: “No kas pagarigan ti bukodko nga ama ken ti bukodko nga ina pinanawandak, ni met laeng Jehova pidutennakto.” (Salmo 27:10) Wen, ni Jehova ‘maseknan kenka.’ (1 Pedro 5:7) Saanmo a pulos a liplipatan a napategka iti imatang ni Jehova.

Ti biag ket sagut ti Dios. Ipapantayon a no dadduma mariknatayo a dadagsen dayta imbes a sagut. Ngem, ania ngata ti mariknam no inikkam ti maysa a tao iti napateg a sagut ket kalpasanna imbellengna dayta a dina man la inusar? Datayo nga imperpekto a tattao, kasla karugrugitay pay la nga usaren ti sagut a biag. Kinapudnona, ipamatmat ti Biblia a ti panagbiagtayo itatta ket saan pay a “pudpudno a biag” iti imatang ti Dios. (1 Timoteo 6:19) Wen, iti asidegen a masanguanan, ti biagtayo naan-anayton nga amang, lallalonto a makapnek, ken naragragsak. Kasano a kasta?

Kuna ti Biblia: “[Ti Dios] punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.” (Apocalipsis 21:3, 4) Padasem a panunoten no anianto ti kasasaad ti biagmo inton matungpal dagidiay a sasao. Iwayaam a panunoten. Padasem a panunoten ti naan-anay ken namaris a ladawan. Saan laeng nga arapaap dayta a ladawan. Bayat a mennamennaem no kasano a nakilangen ni Jehova iti ilina iti napalabas, dumakkel ti panagtalekmo kenkuana ket agbalinton a napaypayso kenka dayta a ladawan.​—Salmo 136:1-26.

Mabalin a lumabas pay ti sumagmamano a tiempo sakbay a naan-anay a tarigagayam ti agbiag. Itultuloymo ti agkararag ‘iti Dios ti amin a liwliwa, a mangliwliwa kadatayo iti amin a rigattayo.’ (2 Corinto 1:3, 4; Roma 12:12; 1 Tesalonica 5:17) Itdento ni Jehova ti pigsa a kasapulam. Isuronanto kenka a makapnek unay ti biag.​—Isaias 40:29.

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

Kasano a Matulongam ti Maysa a Kasla Kayatna ti Agpakamatay?

Ania ti rumbeng nga aramidem no adda agpudno kenka a kayatna ti agpakamatay? “Umimdengka a naimbag,” kuna ti Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ti E.U. Bay-am nga ipeksana ti riknana. Ngem, iti adu a kaso, naadayo ken di mannanao ti tao a kayatna ti agpakamatay. Bigbigem a pudno ti marikriknana a saem ken kinaawan namnama. No an-anatem nga ibaga kenkuana ti nadlawmo a panagbalbaliw ti ugalina, mabalin a mapagsaom ken agpudno kenka.

Bayat nga umimdengka, makipagriknaka. “Nasken nga ipaganetgetmo a napateg ti biagna kenka ken iti sabsabali,” kuna ti CDC. Ipakaammom kenkuana nga agladingitka ken ti dadduma no isut’ matay. Tulongam ti tao a mangbigbig a maseknan ti Namarsua kenkuana.​—1 Pedro 5:7.

Irekomendar met dagiti eksperto nga ilemmengmo ti aniaman a mabalin nga usarenna nga agpakamatay​—nangnangruna ti paltog. No kasla nakaro ti kasasaad, mabalin a paregtaem nga agpadoktor. Kadagiti nakaro unay a kaso mabalin nga awan ti sabali a maaramidam no di ti mangayab iti pang-emerhensia a serbisio medikal.

[Kahon iti panid 11]

‘Pakawanennak Ngata ti Dios Gapu iti Kastoy a Riknak?’

Ti pannakikaduada kadagiti Saksi ni Jehova ti nakatulong iti adu a mangparmek iti panagpanggepda nga agpakamatay. Ngem iti kaaldawantayo, awan ti mailaksid kadagiti makapaaburido a kasasaad wenno iti depression. Masansan a dagiti Kristiano nga agpanggep nga agpakamatay mariknada a nakabasolda gapu iti kasta a panagpampanunotda. Ti pannakarikna a nakabasolda mabalin a degdeganna laeng ti dadagsenda. Kasano ngarud a madaeran dagita a rikna?

Nagsayaat a panunoten a dadduma a matalek a lallaki ken babbai idi panawen ti Biblia ket nagnegatiboda unay iti biag. Ni Rebecca nga asawa ni patriarka nga Isaac, nadukotan unay idi iti parikut ti pamiliana nga uray la a kinunana: “Karurodko daytoy biagko.” (Genesis 27:46) Kinuna ni Job a napukawan iti annak, salun-at, ken kinabaknang, agraman ti saadna iti kagimongan: “Ti kararuak pudno unay a marumen iti biagko.” (Job 10:1) Imkis idi ni Moises iti Dios: “Pangngaasim ta pukawennak a naan-anay.” (Numeros 11:15) Kinuna idi ni Elias a mammadto ti Dios: “Umanayen dayta! Ita, O Jehova, alaem ti kararuak.” (1 Ar-ari 19:4) Ket inulit-ulit a kinuna ti mammadto a ni Jonas: “Ti ipapatayko nasaysayaat ngem iti panagbiagko.”​—Jonas 4:8.

Kinondenar aya ni Jehova dagitoy a tattao gapu kadagiti riknada? Saan. Intalimengna pay ti sasaoda iti Biblia. Ngem nasken a maammuam nga awan kadagitoy a matalek ti nangipalubos a dagiti riknada ti mangdurog kadakuada nga agpakamatay. Impatpateg ni Jehova ida; kayatna nga agbiagda. Kinapudnona, maseknan ti Dios uray iti biag dagiti nadangkes. Paregtaenna ida nga agbalbaliw ken “agtultuloy nga agbiag.” (Ezequiel 33:11) Ad-adda pay nga amang a kayatna nga agbiag dagidiay agtarigagay a manggun-od iti anamongna!

Impaay ti Dios ti subbot a sakripisio ti Anakna, ti kongregasion Kristiano, ti Biblia, ken ti pribilehio nga agkararag. Daytoy a pannakikomunikar iti Dios​—ti panagkararag​—saan a pulos nga okupado ti signalna. Mangngeg ken denggen ti Dios ti amin a sipapakumbaba ken napasnek ti pusoda nga umadani kenkuana. “Ngarud, buyogen ti wayawaya nga agsao umadanitay koma iti trono ti di kaikarian a kinamanangngaasi, tapno makagun-odtayo iti asi ken makasaraktayo iti di kaikarian a kinamanangngaasi kas tulong iti umiso a tiempo.”​—Hebreo 4:16.

[Kahon iti panid 12]

Napukawmo Aya ti Inay-ayatmo Gapu ta Nagpakamatay?

No nagpakamatay ti maysa a tao, agsagaba unay dagiti miembro ti pamilia ken nasinged a gagayyemna. Adut’ mangpabasol iti bagida gapu iti ipapatayna. Ibagada dagiti banag a kas iti: ‘No nangbusbosak la koma iti bassit a tiempo a kaduana iti daydi nga aldaw,’ ‘No namedmedak la koma ti dilak idi a tiempo,’ ‘No tinulongak pay la koma bassit.’ Ti ipasimudaag daytoy ket, ‘No inaramidko la koma daytoy wenno dayta, sibibiag pay la koma ti inay-ayatko.’ Ngem nainkalintegan kadi a pabasolentay ti bagitayo iti panagpakamatay ti maysa a tao?

Laglagipem a nalaka a madlaw dagiti pagilasinan ti pagannayasan nga agpakamatay kalpasan a napasamaken. Narigat nga ilasin dayta sakbay nga agpakamatay ti maysa a tao. Kuna ti Biblia: “Ti puso laeng ti makaammo ti kinapaitna, ket awan ti sabali a tao a makiraman iti panagrag-ona.” (Proverbio 14:10, Tanakh) No maminsan imposible a maammuan no ania ti pampanunoten wenno marikrikna ti maysa a tao. Adu a kayatda ti agpakamatay ti basta di makaibaga kadagiti riknada iti sabsabali, uray pay kadagiti nasinged a miembro ti pamiliada.

Kastoy ti kuna ti libro a Giving Sorrow Words maipapan kadagiti pagilasinan a kayatna ti agpakamatay ti maysa a tao: “Agpayso a narigat a madlaw dagita a pagilasinan.” Kuna pay dayta met la a libro nga uray no madlawmo ti dadduma a pagilasinan, di ipasigurado dayta a mabalin a nalapdam koma a nagpakamatay. Imbes a tutuokem ti bagim, mabalin a maliwliwaka iti sasao ti masirib a ni Ari Solomon: “Dagiti sibibiag sipapanunotda a mataydanto; ngem no maipapan kadagiti natay, saanda a pulos sipapanunot iti aniaman.” (Eclesiastes 9:5) Saan a matutuok ti inay-ayatmo iti umap-apuy nga impierno. Ken nalpasen ti nakadukotanna a nangiturong iti panagpakamatayna. Saan nga agsagsagaba; agin-inana laeng.

Mabalin a ti kasayaatan ita ket isentrom ti panunotmo iti pagimbagan dagiti sibibiag, agraman ti bagim. Kinuna pay ni Solomon: “Isuamin a masarakan ta imam nga aramiden, aramidem buyogen ti mismo a bilegmo” bayat a sibibiagka. (Eclesiastes 9:10) Agtalekka a “ti Ama dagiti nadungngo nga asi ken ti Dios ti amin a liwliwa” a ni Jehova ti makaammon iti masakbayan a namnama a panagbiag manen dagidiay nagpakamatay.​—2 Corinto 1:3.a

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 8]

Makisaritaka

[Ladawan iti panid 10]

Maseknan ti sabsabali iti biagmo