Sangalubongan a Parikut
“Ti panagpakamatay ket nakaro a parikut dagiti mangsalsalaknib iti salun-at ti publiko.”—David Satcher, siruhano heneral ti E.U. idi 1999.
IPASIMUDAAG dagita a sasao ti damo unay iti historia a panangaramat ti maysa a siruhano heneral ti Estados Unidos iti panagpakamatay kas maysa a tema a nasken a pakaseknan ken pagsasaritaan. Iti dayta a pagilian ad-adu ti tattao nga agpakamatay ngem kadagiti mapapatay. Di ngarud pakasdaawan nga inwaragawag ti Senado ti E.U. a ti panangatipa iti panagpakamatay ti umuna nga isyu a masapul a tamingen ti nasion.
Kaskasdi, ti 11.4 iti kada 100,000 a kaadu ti nagpakamatay idiay Estados Unidos idi 1997 ket basbassit ngem iti kaadu ti nagpakamatay iti intero a lubong nga impablaak ti World Health Organization idi 2000—16 iti kada 100,000. Immadu ti agpakamatay iti intero a lubong iti 60 a porsiento iti napalabas nga 45 a tawen. Ita, iti maysa la a tawen, agarup sangamilion a tattao iti intero a lubong ti agpakamatay. Agdagup dayta iti agarup maysa a matay iti kada 40 a segundo!
Ngem, ti bilang laeng dina maibaga ti naan-anay ken umiso a kasasaad. Kaaduanna, ilibak dagiti miembro ti pamilia a ti natay ket nagpakamatay. Maysa pay, mapattapatta nga iti tunggal natuloyan, adda iti nagbaetan ti 10 ken 25 ti naggandat. Natakuatan ti maysa a surbey idiay Estados Unidos a 27 a porsiento kadagiti estudiante iti haiskul ti nangamin nga itay napan a tawen, pinanggepdan ti agpakamatay; 8 a porsiento iti grupo a nasurbey ti nangibaga a ginandatdan ti agpakamatay. Natakuatan ti dadduma pay a panagadal nga adda tiempo a manipud 5 agingga iti 15 a porsiento kadagiti adulto ti naminsan a nagpanggepen nga agpakamatayda.
Nagdudumaan ti Kultura
Agduduma ti panangmatmat ti tattao iti panagpakamatay. Matmatan ti sumagmamano a krimen ti panagpakamatay, dadduma kas pangliklikan dagiti takrot, ken ti dadduma pay kas nadayaw a pamay-an ti panagpakawan iti biddut. Ibilang pay ti dadduma a natan-ok dayta a pamay-an ti panangitandudo iti maysa a prinsipio wenno panggep. Apay a nagduduma ti panangmatmat? Dakkel ti impluensia ti kultura. Kinapudnona, kuna ti The Harvard Mental Health Letter a mabalin pay nga “impluensiaan ti kultura ti agpakamatay.”
Usigem ti maysa a pagilian iti sentral a Europa—ti Hungary. Tinukoy ni Dr. Zoltán Rihmer ti adu a nagpakamatay sadiay kas “nakalkaldaang a ‘tradision’ ti Hungary.” Kinuna ni Béla Buda a direktor ti National Institute for Health iti Hungary, a sidadaan nga agpakamatay dagiti taga Hungary gapu iti dandani aniaman a rason. “Isut’ addaan iti kanser—ammona no kasano a pagpatinggaen dayta a kasasaad.” Gagangay dayta a tignay, sigun ken Buda.
Adda idi narelihiosuan a kustombre idiay India a maawagan suttee. Nupay nabayagen a naiparit daytoy a kustombre, saan pay la a napukaw a naan-anay ti situtulok nga itatapuak ti balo a babai iti pakapuoran ti asawana kas panangipakita iti debosionna kenkuana. No agpakamatay ti maysa a babai iti kastoy a pamay-an, itan-ok dagiti lokal a tattao dayta a trahedia. Sigun iti India Today, iti dayta a rehion iti India, “gistay 25 a babbai ti timpuak iti nakaipuoran ti assawada iti las-ud ti 25 a tawen.”
Nakaskasdaaw ta idiay Japan, mamitlo ti kaadu dagiti agpakamatay ngem kadagiti matay iti aksidente iti lugan! “Ti kadawyan a kultura ti Japan, a pulos a di mangkondenar iti panagpakamatay, ket maysa a nalatak a ritual ken napateg nga ugali a panangkettel iti mismo a biag (seppuku, wenno hara-kiri),” kuna ti Japan—An Illustrated Encyclopedia.
Iti librona a Bushido—The Soul of Japan, inlawlawag ni Inazo Nitobe, a nagbalin nga under-secretary-general iti League of Nations idi agangay, daytoy a nainaig kultura a pannakaallukoy iti ipapatay. Insuratna: “Ti [seppuku] a maysa nga imbension idi edad media, ket proseso ti panangiwaksi dagiti mannakigubat kadagiti inaramidda a krimen, panagpakawan kadagiti biddutda, panangliklik iti pannakaibabain, panangsubbot kadagiti gagayyemda, wenno panangpaneknek iti kinapasnekda.” Nupay kaaduanna, napalabasen daytoy a naibasar iti ritual a panagpakamatay, ar-aramiden pay laeng dayta ti sumagmamano tapno matignay ti kagimongan.
Iti kasumbangirna, iti Kakristianuan, nabayagen a mamatmatan a krimen ti panagpakamatay. Idi maikanem ken maikapito a siglo, inlaksid ti Iglesia Katolika Romana dagidiay nagpakamatay ken dida sineremoniaan dagitoy sakbay a naipumponda. Iti sumagmamano a lugar, rimsua dagiti karkarna a kustombre maipapan iti panagpakamatay gapu iti sobra a kinarelihioso—agraman ti panangibitinda pay ketdi iti bangkay iti pagbitayan, ken uray pay ti panangbagsol iti pusoda.
Nakaskasdaaw ta dagidiay nangikagumaan nga agpakamatay mabalin a madusada iti ipapatay. Gapu ta pinadasna ti agpakamatay babaen ti panangiwana iti karabukobna, nabitay ti maysa nga Ingles idi maika-19 a siglo. Gapuna, imbanag dagiti autoridad ti di naaramid ti lalaki. Nupay nagbaliwen ti dusa para iti gandat a panagpakamatay bayat ti panaglabas ti panawen, idi laeng 1961 nga indeklara ti Parliamento ti Britania a saanen a krimen ti panagpakamatay ken ti panaggandat nga agpakamatay. Idiay Ireland, daytat’ nagtalinaed a krimen agingga idi 1993.
Iti kaaldawantayo, dadduma nga autor iparegtada ti panagpakamatay kas pagpilian. Idi 1991, maysa a libro maipapan iti panangtulong iti panagpakamatay kadagiti agsakit iti din maimbagan, insingasingna dagiti pamay-an ti panangkeltay ti maysa a tao iti biagna. Kalpasanna, immadu ti bilang dagiti tattao a saan nga agsakit iti din maimbagan ti nangusar iti maysa kadagiti nairekomendar a pamay-an.
Talaga kadi a ti panagpakamatay ti solusion kadagiti parikut ti maysa a tao? Wenno addada kadi nainkalintegan a rason tapno agtultuloy nga agbiag? Sakbay nga amirisentayo dagitoy a saludsod, usigentayo pay nga umuna no ania ti pakaigapuan ti panagpakamatay.
[Blurb iti panid 4]
Iti maysa la a tawen, agarup sangamilion a tattao iti intero a lubong ti agpakamatay. Agdagup dayta iti agarup maysa a matay iti kada 40 a segundo!