Panagpakamatay​—Ti Nalimed nga Epidemia

DANDANIN agtawen iti 60 da John ken Marya ken agnanaedda iti bassit a balay iti maysa nga away idiay Estados Unidos. Emphysema ken sakit ti puso ti in-inut a mangketkettel iti biag ni John. Di maakseptar ni Mary ti agbiag nga awan ni John, ket dina maibturan ti saem ti pannakakitana kenkuana a kumapuy la a kumapuy, ken agpakarigat nga umanges. Adda met dagiti ag-agalen ni Mary ken adun a tawen a malmaldaang. Madanagan itay nabiit ni John gapu ta sarsaritaen ni Mary ti panagpakamatay. Kumarkaro ti pannakariribukna gapu iti panagleddaang ken iti amin a tomtomarenna nga agas. Ibagbaga ni Mary a dina matukod a panunoten nga isut’ agmaymaysanton.

Nagadu ti agas iti balayda​—pildoras para iti puso, pangpaganaygay, tranquilizer. Naminsan, bigbigat a napan ni Mary iti kosina ket nagtomaren iti pildoras. Saan a simmardeng agingga a nakita ni John ket inagawna dagiti pildoras. Nangawag iti rescue squad bayat a naawanan ti puot ni Mary. Inkararag ni John a sapay koma ta saan pay unay a nagabay.

No Ania ti Ipalgak ti Estadistika

Kadagiti kallabes a tawen, adun ti naisurat maipapan iti iyaadu dagiti agpakpakamatay nga agtutubo​—ket mayanatup a kasta agsipud ta adda pay aya nakarkaro a trahedia ngem iti di naintiempuan nga ipapatay ti maysa nga agtutubo a nakagangganaygay ken napnuan namnama? Ngem saan a madakdakamat iti paulo ti damdamag ti kinapudno a dagidiay lumaklakay ken bumakbaket ti umad-adu a bilang dagiti agpakpakamatay iti kaaduan a pagilian. Pudno daytoy, adu man wenno bassit ti pakagupgopan dagiti agpakpakamatay iti maysa a pagilian, kas ipakita ti kahon. Ipalgak met ti panangusig kadagidiay nga estadistika a sangalubongan daytoy a nalmeng nga epidemia.

Idi 1996, impadamag ti U.S. Centers for Disease Control a kellaat nga immadu iti 36 a porsiento nanipud idi 1980 ti bilang dagiti nagpakamatay kadagiti Americano nga agtawen iti 65 ken agpangato. Ti maysa a makagapu iti daytoy isut’ iyaadu dagiti lallakay ken babbaket nga Americano​—ngem saan laeng a daytoy ti makagapu. Idi 1996, iti damo a gundaway iti 40 a tawen, ngimmato iti 9 a porsiento ti aktual a kaadu dagiti agpakpakamatay kadagidiay agtawen iti nasurok nga 65. Kadagiti natay gapu iti pannakadangran, ti laeng pannakatnag ken pannakaidungpar ti lugan ti nakatayan ti ad-adu a lallakay ken babbaketen nga Americano. Kinapudnona, mabalin a nagbassit pay dagitoy a makapadanag a bilang. “Ti panagpakamatay ti maatap kas ti saan unay a maipalpalgak kadagiti estadistika a naibasar iti sertipiko a nakailanadan ti nakaigapuan ti ipapatay,” kuna ti A Handbook for the Study of Suicide. Kuna pay ti libro a pattapattaen ti dadduma a mamindua nga ad-adu ti aktual a bilang ngem iti impadamag ti estadistika.

Ania ti resultana? Ti Estados Unidos, kas iti adu pay a pagilian, ket agsagsagaba iti nalmeng a sangalubongan nga epidemia a panagpakamatay dagiti umilina a lallakay ken babbaket. Kuna ti maysa nga eksperto iti dayta a tay-ak a ni Dr. Herbert Hendin: “Nupay agpayso a kanayon nga umad-adu ken ngumatngato uray ti edad dagiti agpakpakamatay idiay Estados Unidos, di unay ikaskaso ti publiko ti panagpakamatay dagiti lallakay ken babbaket.” Apay a kasta? Kunana a ti maysa a makagapu iti parikut ket tangay kanayon nga adu ti agpakpakamatay kadagiti lallakay ken babbaket, “saan unay a mangpadanag no idilig iti kasta unay nga iyaadu dagiti agpakpakamatay nga agtutubo.”

Naballigi Unay

Nupay makapakellaat dagitoy nga estadistika, saan a realistiko dagita a bilang. Dida mailadawan ti kinaliday ti panagbiag no awanen ti patpatgenda nga asawa, ti pannakaupay gapu ta maikawan nga agwaywayas, ti panagleddaang a patanoren ti agkarasubli a sakit, ti kinasaem ti nakaro a panagleddaang, ti kinaawan namnama gapu iti din maagasan a sakit. Ti nakalkaldaang a kinapudno ket nupay mabalin nga agpanggep nga agpakamatay dagiti agtutubo kas kellaat a reaksionda kadagiti nalag-an a parikut, masansan nga agproblema dagiti lallakay ken babbaket kadagiti kasla permanente ken din marisut. Kas resultana, masansan nga ad-adda a determinadoda nga agpakamatay ngem kadagiti agtutubo ket naballigi unay ti panangibanagda iti dayta.

“Saan laeng nga ad-adda a naisangsangayan ti kinaadu dagiti agpakamatay a lallakay ken babbaket, no di ket ti panagpakamatay a mismo iyanninawna ti dakkel a naggidiatan dagiti lallakay ken dagiti agtutubo,” kuna ni Dr. Hendin, iti librona a Suicide in America. “Talaga a karkarna ti agbaliwbaliw a ratio dagiti nagpanggep ken dagiti aktual a nagpakamatay a lallakay ken babbaket. Iti intero a populasion, ti ratio dagiti nagpanggep a nagpakamatay ken dagiti aktual a nagpakamatay ket napattapatta a 10 iti kada 1; kadagiti agtutubo (edad 15-24), napattapatta a 100 iti kada 1; ken kadagidiay nasurok a 55, napattapatta a 1 iti kada 1.”

Anian a mamagpanunot nga estadistika! Anian a makapaleddaang ti lumakay ken bumaket, kumapuy, agpaut-ot ken agsakit! Di pakasdaawan a nagadu ti agpakamatay. Ngem adda nabileg a rason a rumbeng a tagipatgentayo ti biag​—uray no nakarigrigat ti kasasaadtayo. Usigenyo ti napasamak ken Mary, a nadakamat iti pangrugian.

[Footnote]

[Tsart iti panid 3]

Kaadu Dagiti Agpakamatay iti Kada 100,000 a Tattao, Babaen ti Edad ken Sekso

Lallaki/Babbai Edad 15 Agingga iti 24

8.0/2.5 Argentina

4.0/0.8 Grecia

19.2/3.8 Hungary

10.1/4.4 Japan

7.6/2.0 Mexico

53.7/9.8 Russia

23.4/3.7 Estados Unidos

Lallaki/Babbai Edad 75 ken Agpangato

55.4/8.3 Argentina

17.4/1.6 Grecia

168.9/60.0 Hungary

51.8/37.0 Japan

18.8/1.0 Mexico

93.9/34.8 Russia

50.7/5.6 Estados Unidos