Dagiti Agar-aramid iti Asin iti Sahara
BAYAT ti panagdaliasatmi babaen iti de dual a luganmi, nalabsanmi ti adu a poste iti igid ti kalsada. Dagita ti pagilasinan iti kalsada a narigat a makita no agbagyo iti darat. Kinapudnona, dagiti kasta a bagyo ket kadawyan iti Desierto ti Sahara.
Ti dalan a daldaliasatenmi ket dati a ruta dagiti kamelio manipud iti siudad ti Agadez, iti makin-amianan a Niger, agingga iti beddeng ken labes pay ti Algeria. Mapankami iti bassit a bario ti Teguidda-n-Tessoumt—maysa a nakasulsulinek a lugar a 200 a kilometro iti amianan a laud ti Agadez. Sursuroten ti 50 a pamilia sadiay ti nabayagen a pamay-an ti panagaramid iti napateg nga asin manipud kadagiti pila ti Sahara.
Dagiti Aramid-Tao a Katurturodan ken Nakusnaw a Likkaong
Iti masungadmi, adda babassit a turod iti tengnga ti desierto, a pagilasinan a nakadanonkamin iti destinasionmi. Ti giyami imparadana ti luganmi iti asideg ti 10 a metro ti kangatona a turod ken inawisnakami a sumang-at iti tapaw dayta tapno matannawaganmi ti intero a bario. Bayat a sumangsang-atkami, inlawlawagna a daytoy ken ti dadduma pay a turod ket inaramid dagiti tattao kas resulta ti adun a tawen a panagaramidda iti asin iti dayta a lugar.
Iti tapaw, nangayed ti buya ti aglawlaw. Dandani amin iti bario iti baba ket kakolkolor ti nabilag a pila—dayta man ket ti daga, diding, wenno dagiti atep. Ti laeng naiduma ket dagiti berde a bulong ti dua a puon ti kayo a kunam la no mangguguardia iti agsipungto ti ili. Dagiti alad ken balbalay ket bin-ig a naaramid iti pila. Dagiti agpapada ti marisda a balbalay ket maigiddiat kadagiti adda iti asideg a ginasut a nakusnaw a likkaong a pagaramidan iti asin. Dagiti lallaki, babbai, ken ubbing okupadoda amin nga agtartrabaho.
Nagpaiduma a Pamay-an ti Panagaramid iti Asin
Bayat a sumalsalogkami, inlawlawag ti giyami ti nagkauna a pamay-an dagiti bumario nga agaramid iti asin. Kinunana: “Kinapudnona, adda laeng dua a kita ti likkaong. Dagiti daddadakkel nga agarup dua a metro ti diametroda ti maus-usar a pagikargaan iti naapgad a danum. Dagiti babbabassit ket pagpaalingasawan. Naapgad ti danum ti 20 nga ubbog iti dayta a lugar. Ngem ti daga ti kangrunaan a gubuayan ti asin, saan a ti danum, isu a naisalsalumina ti asin ditoy.” Ngem kasano a talaga ti panagaramidda iti asin manipud iti daga?
Pinaliiwmi ti maysa a lalaki a mangibumbunton iti daga iti dakkel a likkaong a napno iti danum a naggapu iti ubbog. Binaddebaddekanna dayta, a kas man la mangpespespes kadagiti ubas babaen kadagiti sakana. Idi napaglaoknan a naimbag ti daga ken danum, pinagarinsaedna dayta iti sumagmamano nga oras. Nalutlot met laeng dagiti dadakkel a likkaong iti aglawlawna. Ti linaon ti tunggal maysa kadagita ket nadumaduma a maris kayumanggi agsipud ta agbaliw ti maris dagiti likkaong bayat nga agarinsaed ti pitak.
Iti asideg, adda sabali pay a lalaki a nangtako iti naapgad a danum manipud iti likkaong babaen ti nakungkongan a natangkenan a tabungaw sana inkarga dayta kadagiti babbabassit a likkaong. Kadawyanna a dagiti lallaki ti mangaramid iti dayta ken isuda pay ti mangmantener kadagiti likkaong. Gagangay nga abut ti dadduma kadagiti likkaong idinto ta ti dadduma ket nakungkongan a dadakkel a bato. No saan a makungkongan, dagiti lallaki tambakanda iti pila ti aglikmut ti dakkel a bato. Manomano a pinasenda dagiti pila a pannakadidingna sada maluen iti kayo agingga a tumangken dayta. Nasken a matarimaan wenno mabaliwan dagita a likkaong iti kada tawen.
Ania ngay ti trabaho dagiti babbai? Isuda ti parabunag, tapno masierto a kanayon nga adda latta mausar a naapgad a daga. Ikkatenda met dagiti nagtutukel nga asin manipud kadagiti pagpaalingasawan a likkaong. Kalpasanna, dalusanda a naimbag dagiti likkaong tapno nakasagananto manen dagita a mausar.
Kabayatanna, tumanaray dagiti ubbing iti nagbabaetan dagiti babbabassit a likkaong. Isuda ti parasiput iti panagpamaga. Bayat nga agalingasaw ti danum manipud kadagiti likkaong, tumpaw dagiti asin. No mabaybay-an dagita, malapdan ti agtultuloy a panagalingasaw. Isu a mangiwarsi dagiti ubbing iti danum tapno saan nga agtitipkel dagiti timpaw nga asin, ket iti kasta lumnedda. Agtultuloy ti kasta a panagpaalingasaw agingga a ti laengen napateg nga asin ti mabati.
Apay nga agduduma ti agkakapintas a maris dagiti likkaong? Inlawlawag ti giyami: “Adda tallo a kita ti pila, wenno pitak iti daytoy a lugar a tunggal maysa ket adda bukodna a maris no mailaok iti danum. Kasta met nga agsasabali ti maris depende iti kaapgad ti nailaok a danum. Aglumot met ti dadduma a likkaong isu a sabalinton ti maris dagita no madanuman.” Nadlawmi met nga agbaliwbaliw ti maris dagiti likkaong depende iti direksion ti nabara a silnag ti init.
Ti Asin kas Kuarta
No subliantayo ti bario, dagiti babbai sukogenda a sinan tinapay dagiti kaar-aramid nga asin sada ibilag. Saandan nga iproseso wenno repinaren dagiti sukog tinapay nga asin isu a maris kayumanggi latta dagita. Nadlawmi a ti asin ket suksukogen dagiti babbai iti tallo a porma—arinduyog, nagtimbukel, ken trianggulo. Inlawlawag ti maysa kadagiti babbai a ti arinduyog ken nagtimbukel ket mailako idinto ta dagiti trianggulo ket maireserba a pangregalo.
Siasino ti gumatang iti asin? Dagiti agalla-alla ken negosiante nga agdaldaliasat iti Teguidda-n-Tessoumt. Isukatda iti asin ti taraon ken dadduma pay a bambanag. Kaaduan nga asin ti mailako kadagiti tiendaan iti daddadakkel nga ili wenno iti pungto ti desierto. Kadawyanna a saan nga us-usaren dagiti tattao ti kaar-aramid nga asin iti daytoy a bario. Imbes ketdi, mailaok dayta iti taraon dagiti taraken nga animal.
Idi agsublikamin iti luganmi, nakitami ti maysa a lalaki a mangkalkali iti natedda a pila iti naatianan a likkaong. Binunagna dayta sana imbunton iti maysa kadagiti munturod isu a ngimmato manen dayta. Bayat a pumampanawkamin, pinampanunotmi a pampaneknekan dagita a turod ti kaadda idi ti kinapkaputotan dagiti agar-aramid iti asin a nagbiag, nagtrabaho, ken natayen iti Teguidda-n-Tessoumt.—Naipatulod.
[Blurb iti panid 22]
“Ti daga ti kangrunaan a gubuayan ti asin, saan a ti danum, isu a naisalsalumina ti asin ditoy”
[Mapa iti panid 21]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
SAHARA
NIGER
Agadez
Teguidda-n-Tessoumt
[Credit Line]
Naibasar iti NASA/Visible Earth imagery
[Ladawan iti panid 23]
Panagala iti napateg nga asin manipud iti pila ti Sahara
[Credit Line]
© Victor Englebert
[Ladawan iti panid 23]
Agduduma ti maris dagiti pagpaalingasawan a likkaong
[Credit Line]
© Ioseba Egibar/age fotostock
[Ladawan iti panid 23]
Dagiti maibilbilag nga asin a nasukog kas sinan tinapay