Dagiti Nalipatanen a Tagabo Kadagiti Abagatan a Baybay
BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FIJI
MAGAGARAN dagiti umariwekwek bayat a sumungsungad ti dua a barko iti luek ti adayo nga isla iti Pacifico. Adun a tawen ti napalabas, maysa a nakalasat iti narba a barko ti nangted iti tunggal pamilia sadiay iti sumagmamano a panid a naisina iti Bibliana. Dagita a nanumo nga umili sigagagar a binasada dagita a panid ket sipud idin, padpadaananda ti isasangbay ti maysa a Kristiano a mannursuro.
Ita, ikarkari dagitoy a sumarsarungkar a marino nga ipanda ida iti lugar a pagadalanda iti ad-adu maipapan iti Dios. Agarup 250 a managtalek a lallaki ken babbai ti limmugan kadagita a barko, a petpetpetan ti adu kadakuada dagiti ipatpategda a panid ti Biblia.
Ngem nagbalinda a biktima ti nasikap a panangallilaw. Apaman a nakalugandan, napungoda a naipan iti kubierta sada naglayag iti napaut nga agturong iti sangladan ti Callao iti Abagatan nga America. Gapu iti kinarugit dayta a paset ti barko, adu ti natay bayat ti biahe. Gagangay met ti seksual a pananggundaway. Dagiti nakalasat iti biahe ket nailako kas tagabo tapno agobra kadagiti plantasion ken pagminasan wenno balbalay. Pulos a didan nakaawid iti nakayanakanda nga isla.
Panangrugi ti Panaglako Kadagiti Tagabo
Napasamak ti panangkidnap kadagiti taga-isla iti Abagatan a Pacifico idi maika-19 ken rugrugi ti maika-20 a siglo. Idi rugrugi ti dekada 1860, rinibu a taga-isla ti naipan idiay Abagatan nga America. Ngem iti simmaruno a dekada, nagpalaud ti turongda ta iti metten Australia ti nakaipananda. Idi 1867, ni Ross Lewin, dati a kameng iti Royal Navy, intukonanna dagiti addaan iti asukarera ken plantasion iti kapas kadagiti “kasayaatan ken kagagetan a katutubo iti isla iti presio a 7 [a pound wenno dandani ₱600] iti tunggal maysa.”
Napaay dagiti panagregget ti Opisina ti Kolonia ti Britania a mangpasardeng iti panaglako kadagiti tagabo. Ti maysa a makagapu ket narigat nga ipaannurot ti linteg ti Britania kadagiti umili dagiti ganggannaet a turay. Kasta met nga iti linteg ti Britania, awan ti kompleto a kayulogan ti makuna a panangtagabo. Isu nga iti korte, sibaballigi nga inkalintegan dagiti agilaklako iti tagabo a nupay naallilaw ken nakidnap dagita a taga-isla, saanda a talaga a tagabo no di ket trabahador a naikontrata kano a masuelduan sadanto mapagawid met laeng. Adda pay ketdi dagiti nakaitured a mangibaga nga agar-aramidda laeng iti naimbag kadagita a dati a pagano babaen ti panangipasidongda kadakuada iti linteg ti Britania ken panangisuroda kadakuada nga agtrabaho! Dayta ti gapuna nga iti sumagmamano a tiempo, nagtultuloy ti panaglako kadagiti tagabo.
Agbalbaliw Dagiti Kasasaad
Idi situtured nga impakaammo dagiti nalinteg ti panagpampanunotda nga umili ti panangbusorda iti panaglako kadagiti tagabo, nangrugin nga agbalbaliw dagiti kasasaad. Nupay situtulok a nagpatagabo ti dadduma a taga-isla, saanen a maipalubos ti panangkidnap agraman dagiti panangabuso, kas iti panangbasnut ken panangsinit tapno mamarkaan dagiti tagabo, wenno dagiti makapakullayaw a kasasaad a nagnaedan ken nagtrabahuan ti dadduma a trabahador.
Ad-adda pay a naitandudo ti panagbalbaliw idi a ti obispo nga Anglicano a ni J. C. Patteson—maysa a natured a kumonkontra iti panaglako kadagiti tagabo—ket pinatay a mismo dagiti taga-isla a nagreggetanna a salakniban. Dagiti aglaklako kadagiti tagabo ket masansan a nagusar iti maysa a kita ti panangallilaw. Inun-unaanda ni Patteson a simmangpet iti isla babaen iti barko a kaarngi ti barkona. Idi kuan, inawisda dagiti umili iti uneg ti barko tapno makasaritada kano ti obispo. Ngem nakidnapda gayamen. Isu nga idi simmangpet ti agpaypayso a Patteson, natural laeng nga isu ket sinabat ti makapungpungtot a bunggoy a determinado nga agibales. Kas resultana, napagkamalianda a pinatay ni Patteson. Maigapu iti dayta nga insidente—ken iti kumarkaro a protesta ti publiko—adda dagiti barko ti marina ti Britania ken Francia a nagpuesto iti Pacifico a nabilin a mangpasardeng kadagiti panangabuso.
Nagtinnulong dagiti gobierno ti New South Wales ken Queensland idiay Australia agraman ti Opisina ti Kolonia babaen ti panangipaulogda kadagiti baro a linteg a mangpasardeng kadagiti panangabuso ken mangkontrol iti negosio a panagala kadagiti trabahador a naikontrata kano a masuelduan. Adda dagiti nadutokan nga inspektor, ken naibaon dagiti pannakabagi ti gobierno kadagiti barko nga agal-ala kadagiti trabahador. Nagballigi dagita a napinget a panangikagumaan ta adda dagiti nayuli a darum maigapu iti panangkidnap ken panangpapatay, imbes nga iti di epektibo a paset dagiti linteg kontra iti panangtagabo. Iti naudi a dekada ti maika-19 a siglo, nagbalbaliwen ti kasasaad kadagiti Abagatan a Baybay. Dandani interamenten a napasardeng ti panangkidnap kadagiti tagabo, ket manmanon dagiti baro a nakidnap idi mangrugi ti maika-20 a siglo.
Idi 1901, ti Commonwealth of Australia, a baro a parliamento ti pagilian, kinontrolna ti imigrasion para iti intero a nasion. Dagiti pagannurotanna ti nangipasimudaag iti kapanunotan ti publiko, nga idi ket mangrugrugin a mangbusor iti panagala kadagiti ganggannaet a trabahador, tangay amken ti adu a maagawan iti trabaho dagiti Australiano. Naikontratada man wenno saan, din maakseptar dagiti trabahador a naggapu kadagiti isla iti Abagatan a Baybay. Rinibu ti kapilitan a napagawid a nagresulta iti lalo a nakalkaldaang a kasasaad, tangay ti dadduma a napagawid ket nabayagen nga agin-indeg idiay Australia isu a naisinada kadagiti ay-ayatenda sadiay.
Pananglaglagip Kadagiti Nalipatanen a Tagabo
Idi Setiembre 2000, ti gobierno iti estado ti Queensland ket nangiruar iti deklarasion a permanenten a nakadispley. Dayta ti nangbigbig iti akem dagiti taga-isla kadagiti Abagatan a Baybay iti irarang-ay ti ekonomia, kultura, ken nadumaduma a paset ti Queensland. Naipasimudaag met iti dayta ti panagladingit iti naulpit a pannakatrato idi dagita a taga-isla.
Iti intero a pakasaritaan ti sangatauan, ginundawayan ti adu a tattao ti nagpabaknang uray no ti kasukat dayta ket biag ken wayawaya ti sabsabali. Ikarkari ti Biblia nga iti sidong ti panagturay ti Pagarian ti Dios, awanton dagita a kinaawan hustisia. Kinapudnona, dagidiay naindagaan nga iturayan dayta a nailangitan a gobierno ket “pudno nga agtugawdanto, tunggal maysa iti sirok ti puon ti ubasna ken iti sirok ti kayona a higos, ket awanto ti asinoman a mamagpigerger kadakuada.”—Mikias 4:4.
[Diagram/Mapa iti panid 24, 25]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Ti ruta dagiti tagabo a nagturong iti Australia ken Abagatan nga America
TAAW PACIFICO
MICRONESIA
MARSHALL ISLANDS
New Guinea
SOLOMON ISLANDS
TUVALU
AUSTRALIA KIRIBATI
QUEENSLAND VANUATU
NEW SOUTH WALES NEW CALEDONIA ABAGATAN NGA AMERICA
Sydney ← FIJI → Callao
SAMOA
TONGA
COOK ISLANDS
FRENCH POLYNESIA
Easter Island
[Picture Credit Line iti panid 24]
National Library of Australia, nla.pic-an11279871