Ti Sobra a Kinalukmeg Dagiti Ubbing—Ania ti Maaramidan?

NAKAAD-ADUN dagiti ubbing a sobra ti kinalukmegda iti adu a pagilian. Kuna ti World Health Organization nga iti intero a lubong, mapattapatta a 22 a milion nga ubbing nga awan pay lima ti tawenda ti sobra ti kinalukmegda.

Iti maysa a surbey iti intero a pagilian ti Spain, naammuan a 1 iti kada 3 nga ubbing ket sobra ti kinadagsen wenno kinalukmegna. Iti sangapulo laeng a tawen (1985-1995), nagtriple ti bilang dagiti ubbing a sobra ti kinalukmegda idiay Australia. Iti napalabas a tallo a dekada iti United States, nasursurok pay ngem triple ti immaduan dagiti sobra ti kinalukmegda nga ubbing nga agtawen iti 6 agingga iti 11.

Uray kadagiti napanglaw a pagilian, parikut met ti sobra a kinalukmeg kadagiti ubbing. Sigun iti International Obesity Task Force, iti dadduma a paset ti Africa, ad-adu nga ubbing ti addaan iti parikut mainaig iti sobra a kinalukmeg ngem iti malnutrision. Idi 2007, ti Mexico ti sumaruno iti United States no iti kinaadu ti ubbing a sobra ti kinalukmegna. Naipadamag nga iti laengen Mexico City, 70 a porsiento kadagiti ubbing ken agtutubo ti sobra ti kadagsen wenno kalukmegda. Namakdaar ti siruhano dagiti ubbing a ni Dr. Francisco González, a nalabit a daytoy “ti damo a henerasion dagiti ubbing nga umun-una a matay ngem kadagiti dadakkelda gapu kadagiti komplikasion nga iyeg ti sobra a kinalukmeg.”

Ania dagita a komplikasion? Tallo kadagita ket diabetes, alta presion, ken sakit ti puso. Dagitoy ket sigud a mamatmatan a sakit laeng ti kaaduan a nataengan. Sigun iti U.S. Institute of Medicine, 30 a porsiento kadagiti lallaki ken 40 a porsiento kadagiti babbai a nayanak iti United States idi tawen 2000 ti posible a maaddaan iti kita ti diabetes a mainaig iti sobra a kinalukmeg bayat a sibibiagda.

Ipakita dagiti surbey ti nakadadanag a kasasaad dagiti ubbing. Ti umad-adu a bilang dagiti sobra ti kinalukmegna ket agbanag iti umad-adu a bilang dagiti addaan iti alta presion. “No saan a malapdan daytoy a panagadu, mabalin a kellaat nga umadu dagiti agtutubo ken adulto nga addaan iti baro a sakit iti puso,” impakdaar ni Dr. Rebecca Din-Dzietham manipud iti Morehouse School of Medicine idiay Atlanta, Georgia.

Kanayonan a Makagapu

Ania ti makagapu iti daytoy a sangalubongan nga epidemia maipapan iti sobra a kinalukmeg dagiti ubbing? Nupay ti maysa a makagapu ket mainaig iti gene, ti napartak nga iyaaduna kadagiti naglabas a dekada ipakitana a saan laeng a ti gene ti makagapu. Ni Stephen O’Rahilly, propesor iti medisina ken iti maysa a tay-ak ti kemistria iti Cambridge University idiay England, kinunana: “Saan a ti gene ti makagapu iti panagadu dagiti sobra ti kinalukmegna. Ditay ngamin mabalbaliwan ti gene-tayo iti las-ud laeng ti nasurok a 30 a tawen.”

No maipapan kadagiti makagapu, kuna ti Mayo Clinic, iti United States: “Nupay ti sobra a kinalukmeg dagiti ubbing adda pakainaiganna iti gene ken hormone, kaaduan a pakaigapuanna ket ti sobra a pannangan ken manmano a panagehersisioda.” Adda dua a pagarigan a mangipakita iti agbalbaliw a kaugalian ti pannangan ita.

Umuna, yantangay dagiti mangmangged a nagannak ket nabannog ken basbassit ti tiempoda a mangisagana kadagiti taraon, umad-adun ti mangmangan kadagiti restawran a napartak ti pannakaisagana dagiti taraon. Gapuna, kasla uong ti panagadu dagiti kasta a restawran iti intero a lubong. Impadamag ti maysa a panagadal a dandani kakatlo iti amin nga ubbing nga agtawen iti 4 agingga iti 19 iti United States ti inaldaw a mangmangan kadagiti taraon nga alisto a maisagana. Dagiti kasta a taraon ket nangato ti linaonda nga asukar ken taba ken maidasar iti makaawis a kadakkel.

Maikadua, kaykayat ita dagiti tattao ti uminum kadagiti soft drink ngem iti gatas ken danum. Kas pagarigan, dakdakkel ti gastuen dagiti Mexicano iti kada tawen para kadagiti soft drink no idilig iti dagup a gastuenda para iti sangapulo a kapatgan a taraon. Sigun iti libro nga Overcoming Childhood Obesity, no makainumka iti 20 nga onsa ti soft drink iti kada aldaw, dumagsenka iti agarup 11 a kilo iti maysa a tawen!

No maipapan iti kurang a pisikal nga aktibidad, ti panagadal nga inaramid ti University of Glasgow idiay Scotland ipakitana a 20 la a minuto iti kada aldaw ti busbusbosen ti tallo ti tawenna nga ubing kadagiti “kalkalainganna agingga kadagiti narigat nga aktibidad.” No maipapan iti dayta a panagadal, kuna ni Dr. James Hill, propesor mainaig iti panangagas kadagiti ubbing ken medisina iti University of Colorado: “Saan laeng nga idiay U.K. [United Kingdom] a manmano ti pisikal nga aktibidad dagiti ubbing no di ket iti kaaduan a pagilian iti intero a lubong.”

Ania ti Solusion?

Saan nga irekomenda dagiti nutrisionista nga agdieta dagiti ubbing, ta mabalin a maapektaran ti panagdakkel ken salun-atda. Imbes ketdi, kuna ti Mayo Clinic: “Ti maysa kadagiti kasayaatan a solusion a manglapped iti sobra a panagdagsen dagiti annakyo ket babaen ti panangidasar kadagiti nasustansia a taraon ken masansan a panagehersisio ti intero a pamiliayo.”—Kitaenyo ti naipakuyog a kahon.

Ikeddeng koma ti pamiliayo nga iyugali ti panagehersisio ken pannangan kadagiti nasustansia a taraon. No kasta ti aramidenyo, mayugalinto dayta dagiti annakyo agingga iti panagmataenganda.

[Kahon/Ladawan iti panid 28]

ANIA TI MAARAMIDAN DAGITI NAGANNAK?

1 Ad-adda koma a prutas ken nateng ti gatangen ken idasaryo imbes a dagiti napartak nga isagana a taraon.

2 Limitaranyo ti uminum iti soft drink, artipisial a juice, ken nalanit ken adu ti asukarna a merienda. Imbes ketdi, mangidasarkayo iti danum wenno saan a makapalukmeg a gatas ken nasustansia a merienda.

3 Aglutokayo koma iti pamay-an a saan nga agkasapulan iti adu a manteka kas iti panangyurno, panangituno, ken panangsalapusop, imbes nga iprito.

4 Saankay koma nga agidasar iti nakaad-adu.

5 Diyo koma usaren ti taraon kas gunggona wenno pasuksok.

6 Diyo baybay-an a saan a mamigat dagiti annakyo di la ket ta adunto ti kanenda iti sumaruno a pannangan.

7 Mangankayo iti lamisaan a panganan. Ad-adu ngamin ti makanyo no addakayo iti sango ti telebision wenno kompiuter ken saanyo unay a marikna a nabsogkayon.

8 Iparegtayo ti pisikal nga aktibidad kas iti panagbisikleta, panagay-ayam iti bola, ken linnagtuan.

9 Kissayanyo ti panagbuyayo iti telebision, panagkompiuter, ken panagay-ayam iti video game.

10 Adda koma panawen ti pamiliayo kadagiti aktibidad a kas iti panagpasiar iti zoo, panaglalangoy, wenno panagay-ayam iti parke.

11 Adda koma ipaobrayo kadagiti annakyo.

12 Dakayo koma ti ulidan no iti pannangan iti nasustansia a taraon ken panagehersisio.

[Credit Line]

Sources: Ti National Institutes of Health ken ti Mayo Clinic