Siasino ti Mangarayat Kenka?

No agandaren ti ambulansiami, mangrugin nga aggilapgilap dagiti pang-emerhensia a silawna ket aganninag metten dagita kadagiti malabsanna a lugan ken pasdek. Gapu iti makatitileng a sirenana, aglisi dagiti lugan ken tattao isu nga al-alistokami a makadanon iti ayan ti agpapaarayat.

NASUROK a 20 a tawenen nga agserserbiak kas paramediko a mangas-asikaso a dagus kadagiti agpaarayat a masakit ken nadunor bayat a maitarayda iti ospital.a Iti kada aldaw, diak ammo no ania nga oras a mangarayatak ken no ania a kasasaad dayta. Agduduma ti situasion a pakaipaspasanguak. Adda gagangay ken adda met grabe. Agduduma ti resultana ta adda naragsak ken adda met nasaem unay.

Ti Napateg nga Akem Dagiti Paramediko iti Komunidad

Ditoy Canada, nagpateg ti akem dagiti paramediko iti panangasikaso iti salun-at dagiti umili. Ti nagsayaat a panangasikasoda iti maysa sakbay a makadanon iti ospital ket mangsalbar iti biag wenno makatulong uray kaskasano, tapno maliklikan ti nakarkaro a pagbanagan ti sakit wenno aksidente.b

Iti adu a lugar, adda dagiti paramediko a pagpaarayatan 24 nga oras kada aldaw iti intero a makatawen. Mabalin a susuelduan ida ti medikal nga ahensia ti gobierno, ospital, wenno pribado a sektor. Agtrabaho ti dadduma a kadua dagiti bombero wenno kadagiti umarayat nga ambulansia.

Dagita a naisangsangayan ti pannakasanayda a lallaki ken babbai ket alistoda nga agtignay apaman nga adda agpaarayat. Dumteng dayta a di mapakpakadaan iti aniaman a kanito. Usigem no ania ti trabaho ti maysa a paramediko.

Nasanay a Mangsalbar iti Biag

Nupay agduduma ti pannakasanay dagiti paramediko ken dagiti termino a nausar a pangdeskribir iti dayta iti nadumaduma a probinsia ti Canada, kaaduanna a naklasipikar dayta iti uppat a kategoria—emergency medical responder, primary care paramedic, advanced care paramedic, ken critical care provider. Ti nadumaduma nga ahensia ti gobierno ken dagiti ospital kalikagumanda nga adda sertipiko nga ipakita ti maysa a mangpaneknek nga isu ket nakalpas iti kurso a kinaparamediko.

Nakapagturposak kas paramediko ditoy Canada kalpasan ti adu nga oras a panagadal ken pannakasanayko iti eskuelaan, iti ospital, ken iti ambulansia. Nasursuromi nga ammuen dagiti pagilasinan no sibibiag pay ti maysa ken no kasano kakaro ti kasasaadna. Naammuanmi no kasano ti mangikabil iti alikamen a makatulong iti panagangesna ken no kasano nga i-CPR (cardiopulmonary resuscitation). Kasta met a naadalmi no kasano ti mangikabil iti benda, pasikkil, ken alikamen a mangtiped iti pannakagaraw ti duri.

Malaksid kadagita, 300 nga oras pay ti binusbosko a nangpaliiw iti aktual a pannakaasikaso dagiti pasiente kadagiti emergency room, intensive care unit, ken kadagiti siled a pagpasngayan iti nadumaduma nga ospital. Diak pulos malipatan ti immuna a tinulongak a naganak. Kasla karamanak iti maysa a milagro! Nakatulong dayta ken ti dadduma pay a kapadasak para iti sumaruno a pannakasanayko—ti 300 nga oras a panagtrabahok iti ambulansia kas katulongan ti dua nga aduanen kapadasan a paramediko. Idi nakapasaakon iti naisurat nga eksamenasion ken iti aktual a panangtingitingda kaniak, sertipikadoakon kas emergency medical care assistant, a maaw-awagan itan kas primary care paramedic.

Sumagmamano a tawen a nagtrabahoak kadagiti bario ken siudad. Dagus a nariknak ti kinapateg ti baro a paglaingak a mangsalbar iti biag idi adda trabahador iti konstruksion nga immay iti emergency room ti ospital gapu ta agsakit ti barukongna. Apaman a nakasangpet dayta a lalaki, naatake ti pusona. Nakitinnulongak kadagiti doktor ken nars a mang-CPR, mangusar iti alikamen a mamagpitik manen iti pusona (defibrillator), ken mangipaay kadagiti agas. Iti las-ud ti sumagmamano a minuto, nagpitik manen ti pusona ken kabaelannan ti umanges a bukbukodna. Kalpasan dayta, isu ket nayakar iti critical care unit (CCU). Kabigatanna, naibaonak iti CCU. Inyam-ammonak ti doktor iti lalaki a nakatugaw iti kama a makisarsarita ken baketna. Diak nailasin agingga a kinunana: “Malagipnak? Sinalbarmo ti biagko idi kalman!” Napalalo ti ragsakko idi nangngegko dayta.

Karaman iti naudi a paset ti panagsanayko ket ti pannakipagtrabahok iti maysa a doktor a nangkadua kaniak iti 12 nga oras a reliebo tapno mapaliiwna ti panangaywanko iti pasiente. Kamaudiananna, nakapasaak kadagiti naisurat nga eksamenasion ken aktual a panangtingiting isu a sertipikadoakon kas advanced care paramedic.

Agtartrabaho dagiti paramediko iti panangaywan ti maysa a medikal a direktor. Kadawyanna, makipagtartrabaho dayta a direktor iti komite a buklen dagiti mamalbalakad a doktor tapno maaramid dagiti naisurat a detalyado a pamay-an wenno plano ti panangagas. Dagita ti nakaibasaran ti aramiden dagiti paramediko, wenno makipagtrabahoda iti grupo dagiti espesialista babaen iti radio wenno telepono. Gapu iti dayta, dagiti paramediko ket nadeskribir kas pannakamata, pannakalapayag, ken pannakaima ti doktor. Ti panangagas a maipaay iti pasiente iti pribado a pagtaengan, kadagiti pangpubliko a pasdek, wenno iti nakapasamakan ti aksidente iti lugan ramanenna ti panangikabil iti oksihena, panangineksion wenno panangpatomar iti agas, panangusar iti alikamen a mamagpitik manen iti puso, panangikabil iti tubo iti bagi, ken panangopera.—Kitaem ti kahon a “Dagiti Paglaingan ti Paramediko,” iti panid 15.

Dagiti Risgo ken Rigat

Dagiti risgo ken rigat ket paseten ti inaldaw a trabaho ti paramediko. Isu ket agtrabaho aniaman ti paniempo, ken pasaray kadagiti napeggad a lugar wenno kasasaad. Mabalin a napeggad uray pay ti panagmaneho a mapan mangarayat.

Adda kakuykuyog a risgo ti pannakaipasango iti dara, pluido ti bagi, ken makaakar a saksakit. Tapno masalaknibanmi ti bagimi, agusarkami kadagiti aruaten kas kadagiti guantes, maskara, antipara wenno sarapa ti rupa, ken espesial a kawes no kasapulan.

Ti panangasikaso kadagiti pasiente ramanenna ti pannakilangen kadagiti kapamilia ken gagayyemda, wenno uray kadagiti estranghero, nga agduduma ti kakaro ti emosionda wenno di mapakpakadaan ti reaksionda. Nakalkaldaang no ti agassawa a dinekdekadan nga agkatakunaynay ket pagsinaen ni patay. Saan a kaskarina nga ipakaammo dayta iti nabalo. Naminsan, kasapulan nga ipakaammok iti maysa a babai a pimmusayen ni lakayna. Dinanognak metten sa rimmuar a nagtartaray a napan iti kalsada nga agik-ikkis ken agsangsangit. Nakamakamko met laeng ket idi sumango kaniak, ginammatannak, inarakupnak, ken din mapaspasardeng ti panagsangitna iti abagak.

Kasapulan ti empatia, kinataktika, ken kinaasi iti pannakilangen kadagiti mariribukan unay, nabartek, wenno nakadroga. Di mapakpakadaan ti reaksion dagiti kasta a tattao. Bayat ti panagar-arayatko, addan dagiti tiempo a kinagat, tinupraan, ken dinangrandak dagiti pasiente a dida makontrol ti bagida.

Makabannog met ti trabahok ta kanayonak nga agbagkat iti nadagsen ket no dadduma, agpakarigatak a mangaramid iti kasta. Masansan nga agparintumeng ken agrukobak a mangasikaso kadagiti pasiente. Kadakami a paramediko, gagangayen a madangran ti bagimi bayat nga agtartrabahokami ket kaaduanna nga agresulta dayta iti panagsakit ti bukot, abaga, ken tumengmi. Nakaro unay ti pannakadangran ti dadduma nga uray la didan makapagtrabaho kas paramediko. Makapaksuy met ti agbaliwbaliw nga oras ti panagtrabahomi.

Makaburibor ken makapaladingit unay ti panangasikaso kadagiti tattao nga agngangabiten ken patay gapu iti sakit wenno pannakadangran. Ngem nasken latta a mangaramidkami kadagiti nainsiriban a desision ken agtalinaedkami a kalmado ken natanang. Kas paramediko, kanayon a maim-imatanganmi ti nadumaduma a trahedia ken panagsagaba dagiti tattao. As-asikasuenmi dagidiay nakaro ti pannakadangranda. Presko pay laeng iti panunotko ti maysa nga agkabannuag a lalaki a naipit gapu iti aksidente iti pagtrabahuanna. Nupay grabe unay ti pannakadangran ti bagina manipud tian agingga kadagiti sakana, impakpakaasina kadakami a salbarenmi ti biagna. Ngem nakalkaldaang ta nupay inaramidmi ti amin a kabaelanmi kas paramediko ken uray ti grupo dagiti doktor ken nars a nangasikaso kenkuana, kaskasdi a natay kalpasan ti sumagmamano a minuto.

Talaga a nasaem ti dadduma a kasasaad. Maysa nga agsapa, adda nagpaarayat kadakami gapu ta maur-uram ti balayda. Sangsangpet ti asawa a lalaki a naggapu iti pagtrabahuanna idi nga itartarayan ni baketna ken ti tallo ti tawenna nga anakda a babai ti maur-uram a balayda. Tallo pay nga annakda, nga agtawen iti lima nga agpababa ken ti apongda a lakay ti napupok iti uneg sakbay a nairuar ida dagiti bombero. Maysaak iti grupo dagiti paramediko a nangikagumaan a mangsalbar iti biagda ngem nakalkaldaang ta natayda amin.

Nalabit a pampanunotem itan no apay a kayat pay laeng ti maysa ti agbalin a paramediko. No dadduma, iyim-imtuodko met dayta iti bagik. Malagipko no kuan ti pangngarig ni Jesus maipapan iti naasi a Samaritano a sidadaan a timmulong iti maysa a nadangran a lalaki. (Lucas 10:30-37) Ti kinaparamediko ramanenna ti panangisakripisio iti bagi ken emosion tapno matulongan ti asinoman nga agpapaarayat. Ti panagbalinko a paramediko ket ibilangko a makagunggona a propesion, ngem segseggaak ti tiempo inton awanen ti kastoy a trabahok. Apay? Ngamin, inkari ti Dios nga asidegen ti tiempo nga awanton ti asinoman a mangibaga iti: “Masakitak,” ken ‘awanto metten ni patay ken ut-ot.’ (Isaias 33:24; Apocalipsis 21:4)—Kas insalaysay ti maysa a paramediko idiay Canada.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 13]

Diak nailasin agingga a kinunana: “Malagipnak? Sinalbarmo ti biagko idi kalman!” Napalalo ti ragsakko idi nangngegko dayta

[Blurb iti panid 14]

Bayat ti panagar-arayatko, addan dagiti tiempo a kinagat, tinupraan, ken dinangrandak dagiti pasiente a dida makontrol ti bagida

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 15]

DAGITI PAGLAINGAN TI PARAMEDIKO

Ti maysa a paramediko ket nasanay a mangsierto a makaanges a naimbag ti pasiente. Mabalin a ramanen dayta ti panangusar iti laryngoscope tapno maikabil ti nalap-it a tubo a plastik iti ngiwatna a lumasat iti karabukob agingga iti ang-anguyobna. Wenno mabalin a mausar ti maysa a dagum, bassit a catheter, guide wire, ken pagiwa nga scalpel tapno direkta a maiserrek ti dakdakkel a catheter iti tengnged ti pasiente agingga iti ang-anguyobna. Ti panangitudok iti dagum ken catheter iti barukong ket maus-usar a pangagas iti mamagpeggad-biag a komplikasion ti kimmapuy unayen a bara.

Nasanay met ti paramediko a mangineksion wenno mangsuero. Adda dagum a mausar a mangiserrek iti catheter iti urat. Daytoy ti pangipadalanan kadagiti likido a kas iti kadawyan a suero. Mabalin met a mausar ti alikamen a direkta a mangitudok iti pluido iti pata ti tulang.

Ti paramediko ket mabalin nga agusar iti cardiac monitor/defibrillator tapno maammuanna ti kasasaad ti puso ti maysa a pasiente. Mabalin met a mausar dayta tapno maisubli ti normal a pitik ken andar ti puso ti naatake wenno tapno mapabannayat ti napartak unay a pitik ti pusona. Ti monitor/defibrillator ket mabalin met nga usaren kas temporario a makinruar a pacemaker tapno mapapartak ti nabannayat unay a pitik ti puso.

[Credit Line]

Naretrato ti amin a ladawan iti pammalubos ti City of Toronto EMS

[Picture Credit Line iti panid 12]

Naretrato babaen iti pammalubos ti City of Toronto EMS