Albarracín—Nagpaiduma nga “Umok ti Agila”
“No kayatmo a pasiaren ti maysa kadagiti kapintasan nga ili ti Espania, mapanka idiay Albarracín.”—José Martínez Ruiz, Espaniol a mannurat a pagaammo met kas Azorín, 1873-1967.
TI Albarracín ket naisangsangayan nga ili. Apay? Umuna, maigapu dayta iti geograpiana, sa ti pakasaritaanna, ken kamaudiananna ti napintas nga aglawlawna. Gapu kadagitoy, idi 1961, ti gobierno ti Espania indeklarana daytoy a bassit nga ili ti Teruel kas nailian a pakalaglagipan. Idi 2005, maysa a mangibagi a grupo dagiti turista ti nangpili iti Albarracín kas “ti kapintasan nga ili ti Espania.”
Masarakan ti Albarracín kadagiti kabambantayan iti sentral nga Espania. Addaan dayta a nagkauna nga ili iti agarup 1,000 a populasion. Napalawlawan kadagiti naraber a kapatagan a madandanuman manipud kadagiti sumagmamano a karayan ken iti kabambantayan a maawagan iti Sierra de Albarracín.
Gubuayan ti Taraon ken Danum
Idi nagkauna a panawen, adu ti maanup idiay Albarracín isu a naallukoy dagiti tattao nga umakar iti dayta a lugar. Ipakita dagiti drowing kadagiti kueba a dagita nga agindeg ket nasigo nga artesano ken managpaliiwda iti nakaparsuaan. Nagdrowingda iti adu a dadakkel a toro ken dadduma pay nga animal, a kinoloranda iti puraw a makita laeng sadiay a lugar. Sigun kadagiti eskolar, dagita a kueba a pakasarakan kadagiti drowing a mangipakita iti inaldaw nga aktibidadda ket nagserbi a pakaangayan dagiti taripnong mainaig iti relihion ken kagimongan.
Uray ita, adu pay ti ugsa, alingo, ken babbabassit nga animal iti asideg ti masalsalakniban a Montes Universales. Ken ti Guadalaviar (Arabe a sao para iti “White River”) ti maysa kadagiti kasayaatan a karayan a pakasarakan iti dalag idiay Espania.
Idi 133 K.K.P., dagiti Romano pinarmekda dagiti tribu ti Celtiberia ken nangipasdekda iti sumagmamano a purok iti rehion ti Albarracín. Idi umuna a siglo K.P., dagiti Romano nga inheniero nagaramidda iti 18 a kilometro a pagayusan ti danum (1). Maibilang daytoy kas maysa kadagiti karikutan a proyekto ti Roma idiay Espania. Adda met narelihiosuan a patawid ti Roma. Ipakita ti maysa a kitikit iti Romano a lapida a masarakan iti ili ti Albarracín a maan-annurot idi ti panagdayaw iti emperador.
Kinarang-ay iti Sidong ti Turay Dagiti Muslim
Dagiti Moor inturayanda daytoy a rehion idi maikasiam a siglo, ken patienda a ti nagan nga Albarracín ket naggapu iti nagan dagiti Muslim a nagindeg sadiay, dagiti Banu Razin a puli ti Berber. Idi Edad Media, dagiti Moor, Judio, ken agkunkuna a Kristiano sangsangkamaysa a nagbiagda buyogen ti panagraem ken kinaanus. Kas resultana, dayta ti karang-ayan a panawen iti pakasaritaan ti Albarracín.
Dagiti artesano ti Albarracín nakapataudda kadagiti napintas a produkto, ken agparang a narang-ay met ti tay-ak ti medisina sadiay. Nakakabakabda kadagiti alikamen a mausar iti operasion a mangipakita a dagiti lumugar a siruhano agop-operada iti katarata. Dagiti Muslim nagtultuloy nga inturayanda ti Albarracín agingga idi arinunos ti maika-12 a siglo, idi nayawat iti turay ti Iglesia Katolika. Makapainteres ta agparang nga iti dayta laeng a gundaway nga adda natalna a panagsukat ti napolitikaan a turay iti pakasaritaan ti Espania.
Komusta ti Albarracín ita? Mabalin latta a pasiaren ti maysa a turista dayta a nagkauna nga ili yantangay awan ti pasetna a napagbalin a moderno.
Makapaamanga a Buya
Ti pilosopo nga Espaniol a ni José Ortega y Gasset (1883-1955) iladawanna ti Albarracín kas “maysa a siudad a makapaamanga ti buyana iti alimpatok ti bambantay.” Maitutop daytoy a deskripsion yantangay masarakan daytoy nga ili iti tuktok ti bantay nga agtayag iti agarup 1,200 a metro manipud iti patar ti baybay ken napalawlawan iti nauneg a teppang nga agserbi a sarikedkedna. Daytoy a natural a sarikedked ti nangsalaknib iti ili iti adu a siglo ken ti makagapu a naawagan ti Albarracín kas Umok ti Agila.
Bayat ti pannagna iti akikid, dadakkel ti batona a lansangan iti ili, nakadkadlaw dagiti makapaamanga a nagkauna a patakder. Ti dadduma a pagarigan ket ti Corner Balcony, ti Blue House (2), ken ti Julianeta House (3). Ti Julianeta House ket kasla agtaltalaytay iti nagsapalan ti dua a kalsada.
Dagiti daan a balbalay ket naaramid iti kayo ken semento, materiales a nalaglag-an nga amang ngem iti bato—napateg dagita no agibangon iti tuktok ti turod. Makaatrakar met kadagiti turista dagiti babassit a tawa a nakurtinaan ken addaan iti landok a rehas (4). Ad-adda a naisangsangayanda gapu kadagiti nagririnnutap a sagumaymay, nakitikitan a kayo a balkonahe, ken nagpaiduma a pagtuktok iti ridaw, a masansan a korte ti animal.
Asinoman a managul-ulaw masapul nga agannad a saan a tuman-aw no sumrek iti maysa kadagiti nakabitin a balay. Gapu ta nagsaad daytoy nga ili iti dakkel a bato ken limitado ti kalawana, nagibangon dagiti umili iti balayda kadagiti bakras.
Ti kastilio dagiti Moor ket nagserbi a pannakakorona ti turod nga adda iti ngatuen ti ili, ti sentro idi ti Albarracín. Ti Torre del Andador ket paset ti orihinal a pader nga imbangon dagiti Arabo idi maikasangapulo a siglo. Mangrugi idi maika-16 a siglo, nabangon dagiti katedral dagiti Goth ken ti sukog-sapatos ti kabalio a munisipio, nga addaan iti nagarko a beranda.
Natural a Gameng ti Ili
Dagiti managayat iti nakaparsuaan adu pay ti mapasiarda iti Albarracín. Dagiti kabambantayan iti aglikmut ket aduan iti nagduduma a kita ti biag, aglaplapusanan a mula ken animal. Dagiti ubbog, waig, ken dissuor papintasenda ti kakaykayuan. Ken dagiti agkamping matagiragsakda dagiti nabituen a rabii.
Adda sumagmamano a pamilia dagiti Saksi ni Jehova iti dayta a lugar. Ti nangayed nga aglawlaw a pagnanaedanda ipalagipna kadakuada ti kari ti Biblia nga iti sidong ti Pagarian ti Dios, agbiagto iti sangalubongan a paraiso ti natulnog a sangatauan. Daytoy ti naimbag a damag nga ikagkagumaanda nga iranud kadagiti kaarrubada.—Salmo 98:7-9; Mateo 24:14.
Iti kada tawen, nasurok a sangagasut a ribu a turista ti agpasiar kadagiti akikid a kalsada ti Albarracín. No mapankay idiay Espania, apay a diyo pasiaren daytoy a naisangsangayan nga “umok ti agila” a nakalemmeng iti kabambantayan?
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 18]
ARTISTIKO A GAMENG A NATAKUATAN ITI ALBARRACÍN
Pirak a putik a pagikkan iti pagsapsapo. Impaaramid daytoy ti ari ti Moor a ni Abdelmelic para iti baketna a ni Zahr, a kaipapananna “Sabong” iti Arabe. Kastoy ti dadduma a paset ti balitok a naikitikit iti putik: “Manayon a bendision . . . , tulong ti Dios, ken panangiwanwan agpaay iti kinaimbag ken kinahustisia.” Maibilang dayta kas maysa kadagiti kasayaatan a pirak a gameng iti tay-ak ti arte ti Espania ken Arabia.
Kitikit nga ikan iti bato a kristal. Naarkosan ti ikan kadagiti siksik ken addaan dayta iti pirak a ngiwat ken balitok a pigar. Addaan met kadagiti perlas ken rubi. Nakarikrikut ti kitikit isu a patien dagiti eksperto a saan nga umdas ti unos ti panagbiag ti maysa a kumikitikit tapno mairingpasna dayta.
[Credit Lines]
Putik: Museo de Teruel. Foto Jorge Escudero; kristal: Sta. Ma de Albarracín Foundation
[Mapa iti panid 16]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
PORTUGAL
ESPANIA
MADRID
Albarracín
[Ladawan iti panid 17]
1 Pagayusan ti danum
[Dagiti Ladawan iti panid 18]
2 Blue House
3 Julianeta House
4 Landok a rehas
[Picture Credit Line iti panid 17]
© Ioseba Egibar/age fotostock