Panangrisut iti Parikut Maipapan iti Longitude

Idi Oktubre 22, 1707, naglayag ti bunggoy dagiti barko ti Britania nga agturong iti English Channel. Ngem nagkamalida iti panangtantiarda iti ayanda. Ania ti resultana? Uppat a barko ti limned iti Isles of Scilly, maysa a grupo dagiti babassit nga isla iti Taaw Atlantico, abagatan a laud ti Land’s End, England. Dandani 2,000 a tattao ti natay.

DAGITI marino kadagidi a tiempo nalakada laeng a maammuan ti latitude, ti distansiada iti amianan wenno abagatan ti equator. Ngem awan ti eksakto a pamay-anda a mangammo iti longitude, ti kaadayo ti nalayagdan nga agpadaya wenno agpalaud. Idi rugrugi ti maika-18 a siglo, tinawen a ginasut a barko ti aglaylayag iti Taaw Atlantico, isu a masansan nga adda lumned kadagita. Ngem ti trahedia idi 1707 a nadakamat iti ngato ti nakagutugotan dagiti masirib a Briton a mangikagumaan a mangrisut iti parikut maipapan iti longitude.

Idi 1714, ti Parliamento ti Britania nangitukon iti premio a £20,000 iti siasinoman a siuumiso a makakalkular iti longitude no adda iti taaw. Sumagmamano a milion a doliar ti Estados Unidos ti katupag itan dayta a premio.

Narigat Ngem Makapagagar

Nakarigrigat nga ammuen ti longitude ta agkasapulan dayta iti eksakto a panangkalkular iti oras. Kas panangyilustrar: Ipapanmon nga agnanaedka idiay London. Iti agmatuon, adda nagtelepono kenka. Agpada ti latitude nga ayanyo ngem ti oras ti ayan ti umaw-awag ket alas-6 iti bigat iti isu met la nga aldaw. Kaipapananna a naladladaw iti innem nga oras iti lugar nga ayanna. Yantangay kabesadom ti mapa ti lubong, siuumiso a maikunam a ti umaw-awag ket adda idiay Amianan nga America, ken sumingsingising pay la ti init sadiay. Ita, ipapanmo nga ammom ti eksakto nga oras—ultimo segundo—iti dayta a lugar, saan a gapu iti detalyado a time zone, no di ket sigun iti mismo a disso nga ayanna mainaig iti init. Makalkularmo ngarud a siuumiso ti ayanna a longitude.

Ginasut a tawenen ti napalabas, ti aglaylayag iti sadinoman a paset ti daga ammona no agmatuonen iti ayanna babaen laeng ti panangtangadna iti init. No ammona met ti eksakto nga oras iti naggappuanna a lugar, makalkularna ti ayanna a longitude a saan nga agkamali iti nasursurok ngem 50 a kilometro. Kinapudnona, dayta a kinaeksakto ti kasapulan iti ngudo ti innem a lawas a panaglayag tapno magun-odan ti nadakamat a premio.

Nupay kasta, narigat nga ammuen ti eksakto nga oras iti lugar a naggapuan. Ti nabigador mabalinna ti mangitugot iti relo a paandaren ti pendulum, ngem saan a nasayaat ti panagandar dayta iti barko a gunggunggonen ti nadawel a baybay. Dagiti met relo nga addaan spring ken agtaytayyek a piesa ket saan pay a pulido isu a saan a mapagtalkan a pagorasan. Maysa pay, maapektaran dagiti relo iti agbaliwbaliw a temperatura. Ngem ti ngay dakkel a relo iti tangatang—a buklen ti init, bulan, ken bitbituen?

Komplikado a Trabaho

Dagiti astronomo nakapanunotda iti pamay-an ti panangrukod a maawagan iti lunar distance method. Karaman iti daytoy a kapanunotan ket ti panangisagana kadagiti tsart a tumulong kadagiti aglaylayag a mangammo iti ayanda a longitude sigun iti lokasion ti bulan mainaig iti sumagmamano a bituen.

Iti nasurok a 100 a tawen, dagiti astronomo, matematiko, ken aglaylayag inkagumaanda a risuten ti parikut, ngem narigatanda gapu iti kinakomplikado dayta.

Karpintero ti Nangrisut iti Parikut

Ti karpintero a ni John Harrison iti bario ti Lincolnshire iti Barrow Upon Humber inkeddengna a risuten ti parikut maipapan iti longitude. Idi 1713, sakbay nga ag-20 ti tawenna, isu ket nagaramid iti dandani kayo amin ti pasetna a relo a paandaren ti pendulum. Kalpasanna, nangimbento kadagiti mekanismo a mangpabassit iti friction ken saan a maapektaran iti agbaliwbaliw a temperatura. Kadagidi a tiempo, dagiti kasayaatan a relo ket agkamali iti 1 a minuto kada aldaw, idinto ta ti relo nga inaramid ni Harrison ket agkamali laeng iti 1 a segundo iti kada bulan.a

Impamaysan ni Harrison a pinanunot no kasano a makaaramid iti relo a saan nga agpalia uray mausar iti baybay. Kalpasan ti uppat a tawen a panangut-utobna iti dayta, nagpa-London tapno isumitena ti rekomendasionna iti Board of Longitude, ti grupo a mangipaay iti premio. Sadiay a nayam-ammo ni Harrison ken George Graham a kangrunaan idi nga agar-aramid iti relo. Pinautanganna ni Harrison iti dakkel a kantidad ken awan interesna tapno makaaramid iti relo. Idi 1735, iti imatang ti maragragsakan a Royal Society—ti gunglo dagiti kalalatakan a sientista ti Britania—impakita ni Harrison ti kaunaan iti lubong a marine chronometer nga eksakto ti orasna. Agdagsen dayta iti 34 a kilo ken naaramid iti sumilsileng a suer.

Nagsayaat ti panagandar ti relona idi nasubok dayta bayat ti panaglayag ni Harrison nga agturong idiay Lisbon—saan nga iti West Indies, a makalikaguman iti pananggun-od iti premio. Mabalinna koman a kiddawen ti panangballasiwna iti Atlantico tapno mapaneknekanna a maikari ti relona iti premio. Kinapudnona, iti umuna a miting ti Board of Longitude, maysa laeng ti nangkritikar iti relo, ni Harrison a mismo! Gapu ta perpeksionista, kinunana a kabaelanna pay a pasayaaten ti disenio dayta. Ngarud, dimmawat laeng iti sangkabassit a kuarta ken kanayonan a tiempo tapno makaaramid iti nasaysayaat a relo.

Kalpasan ti innem a tawen, nalpas ni Harrison ti maikadua a chronometer. Agdagsen dayta iti 39 a kilo ken nasaysayaat ngem iti immuna isu a nagun-odanna ti anamong ti Royal Society. Ngem saan latta a napnek ni Harrison nga agtawen idin iti 48. Nagawid ken binusbosna ti simmaganad a 19 a tawen tapno makaaramid iti maikatlo a relo a medio naiduma ti diseniona.

Bayat nga ar-aramiden ni Harrison ti dakkel a maikatlo a relo, adda di inggagara a nadiskobrena. Ti padana a relohero ket nakaaramid iti bassit ken maibulsa a relo a naibasar iti disenio ni Harrison. Maipagarup idi a dagiti dadakkel a relo ket mas eksakto ti orasda ngem kadagiti babassit, isu a nasdaaw ni Harrison iti kinaeksakto ti oras dayta a bassit a relo. Gapuna, idi nayurnosen ti panangballasiw iti Atlantico idi 1761, saan a ti maikatlo a diseniona ti inusarna no di ket ti maikapat, ti 1 a kilo a chronometer a naibasar iti disenio ti maibulsa a relo. Kinuna kano ni Harrison: “Agyamanak unay iti Mannakabalin-amin a Dios ta nagbiagak iti napaut tapno mairingpasko dayta.”

Saan a Patas a Desision

Iti dayta a tiempo, dandanin agballigi dagiti astronomo iti panangikagumaanda a mangrukod iti longitude. Kanayonanna, ti mangidadaulon iti grupo dagiti hurado a napusgan a mangipaay iti premio ket maysa nga astronomo a ni Nevil Maskelyne. Nasubok ti relo ni Harrison babaen ti 81 nga aldaw a panangballasiwna iti Atlantico. Komusta ngay ti panagandar ti relo? Bimmannayat dayta iti 5 a segundo laeng! Nupay kasta, intantan dagiti hurado ti panangtedda iti premio ken Harrison ta adda kano sumagmamano a paglintegan a di nasurot ken naiparna kano laeng ti kinaeksakto ti oras iti relo. Gapuna, bassit laeng a paset ti premio ti naawatna. Kabayatanna, idi 1766, nangipablaak ni Maskelyne iti tsart ti natantiar a posision ti bulan tapno iti las-ud laeng ti 30 a minuto, makalkular dagiti nabigador ti ayanda a longitude. Nagdanag ni Harrison amangan no ni Maskelyne ti makagun-od iti premio.

Idi 1772, simrek iti eksena ni Kapitan James Cook. Iti maikadua a nakallalagip a panaglayagna, inusarna ti relo a kaasping ti relo ni Harrison, ket kinunana idi agangay a linab-awan dayta ti amin a ninamnamada. Kabayatanna, agtawenen ni Harrison iti 79 ken maup-upay unayen iti Board of Longitude isu a nagapelar iti ari ti England. Kas resultana, naawat ni Harrison ti nabati pay iti premio idi 1773 ngem di pulos opisial a naideklara kas ti nangabak. Tallo a tawen kalpasanna, natay ni John Harrison iti edad a 83.

Sumagmamano la a tawen kalpasanna, magatangen dagiti umiso ti orasna a marine chronometer iti gatad a £65. Wen, pimmayson ti imposible idi, kangrunaanna gapu iti tulong ti nalaing ken dedikado a taga-bario a karpintero.

[Footnote]

[Diagram/Ladawan iti panid 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Panagusar iti oras tapno maammuam ti ayanmo a “longitude”

6:00 TI BIGAT 12 TI ALDAW

AMIANAN NGA AMERICA BRITANIA

[Ladawan iti panid 22]

Ti relohero a ni John Harrison

[Credit Line]

SSPL/Getty Images

[Ladawan iti panid 22]

Ti 34 kilo a “chronometer” a kaunaan a disenio ni Harrison

[Credit Line]

National Maritime Museum, Greenwich, London, Ministry of Defence Art Collection

[Ladawan iti panid 22]

Ti maysa kilo a “chronometer” a maikapat a disenio ni Harrison (saan nga aktual a kadakkel)

[Credit Line]

SSPL/Getty Images

[Picture Credit Lines iti panid 20]

Dagiti lumlumned a barko: © Tate, London/Art Resource, NY; kompas: © 1996 Visual Language