Didak Napagbalbaliw Dagiti Nazi

Kas Insalaysay ni Hermine Liska

KELLAAT a nagpatingga ti naragsak a kinaagtutubok idi 1938 ta sinakup ni Adolf Hitler ken ti partidona a Nazi ti pagilianmi nga Austria. Di nagbayag, dakami nga agkakaeskuelaan ket napilit a mangipukkaw iti saludo a “Heil Hitler,” mangkanta iti kansion dagiti Nazi, ken makimiembro iti Hitler Youth movement. Diak pulos kayat nga aramiden dagita. Ilawlawagko no apay.

Siak ti buridek ken kakaisuna a babai iti lima nga agkakabsat. Dimmakkelkami iti talon ti St. Walburgen idiay Carinthia, Austria. Ti nagannakko ket da Johann ken Elisabeth Obweger. Idi 1925, ni Tatang ket nagbalin a Bibelforscher, wenno Estudiante ti Biblia, kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Nabautisaran met ni Nanang idi 1937. Sipud kinaubingko, sinuruandak kadagiti pagalagadan ti Biblia. Tinulongandak met a mangpatanor iti panagayat iti Dios ken kadagiti pinarsuana. Kas pagarigan, insuroda kaniak a di umiso ti panagdaydayaw iti siasinoman a tao. Kinuna ni Jesu-Kristo: “Ni Jehova a Diosmo ti masapul a daydayawem, ket kenkuana laeng ti masapul a pangipaayam ti sagrado a panagserbi.”—Lucas 4:8.

Nalaing nga agsangaili da Tatang ken Nanang. Adu ti bumisbisita kadakami ken adu a katulonganmi iti talon ti makipagnanaed kadakami a sangapamiliaan. Masansan nga agkantakami—kaugalian a nalatak pay laeng ditoy Carinthia—ken kanayon ti makapainteres a saritaanmi maipapan iti Biblia. Maragragsakanak pay laeng a manglagip iti sangapamiliaan a panagtataripnongmi iti aglawlaw ti lamisaan iti salami kada agsapa ti Domingo tapno agadal iti Biblia.

Napukaw a Wayawaya

Dandani walo ti tawenko idi sinakup ti Germany ti Austria. Sipud idin, lalo nga immistrikto ti partido a Nazi. Di nagbayag, amin nga umili ket masapulen nga agkikinnablaaw iti saludo a “Heil Hitler.” Diak kayat nga aramiden dayta agsipud ta “pannakaisalakan” ti kaipapanan ti German a sao a “heil.” Diak kayat nga ipabiang ken Hitler ti pannakaisalakanko! Ammok a ni Jesu-Kristo ti Manangisalakanko. (Aramid 4:12) Gapu iti dayta, masansan nga uy-uyawendak dagiti mannursuro ken kaklasek. Idi agtawenak iti 11, kinuna ti prinsipal iti eskuelaan: “Hermine, isublika iti Grade I. Diak kayat ti nasukir nga ubing iti klasek!”

Gapu ta determinadokami nga agkakabsat a di agsaludo iti heil Hitler, nabilin ni Tatang a sumaklang iti korte tapno agpirma iti dokumento a mangidekdeklara a tallikudannan ti pammatina. Nailanad met iti dayta a rumbeng nga isurona iti annakna ti ideolohia dagiti Nazi. Gapu ta dina kayat ti agpirma, impanawdakami amin nga annak iti poder ti nagannakmi. Naipanak iti pasilidad a mangbalbaliw iti isipko. Agarup 40 a kilometro dayta manipud balaymi.

Mailiwakon idiay balay isu nga agkarasangitak. Kabayatanna, pinilitnak ti mayordoma a makimiembro iti Hitler Youth ngem nagkedkedak. Pinadas ti dadduma nga ubbing nga ingato ti kannawan a takkiagko bayat ti panagsaludo iti bandera dagiti Nazi ngem napaayda. Nariknak ti kinuna ti adipen ti Dios idi ugma: “Narigat a pagarupen, iti biangmi, a panawanmi ni Jehova tapno agserbikami kadagiti sabali a didios.”—Josue 24:16.

Naparitan ti nagannakko a mangsarungkar kaniak. Ngem naipamuspusanda a sililimed a makisinnarak kaniak iti dalanko a mapan ageskuela ken idiay eskuelaan. Uray apagbiit laeng dagiti panagkikitami, naparegtaak unay nga agtalinaed a matalek ken Jehova. Iti maysa a gundaway, inikkannak ni Tatang iti bassit a Biblia nga inlemmengko a naimbag iti iddak. Anian a ragsakko a nangbasa iti dayta uray sililimed! Ngem maysa aldaw, dandanidak nasukalan. Imbag laengen ta nailemmengko a dagus dayta iti ulesko.

Naipanak iti Kombento

Gapu ta didak napagbalbaliw, inatap dagiti autoridad nga im-impluensiaandak pay laeng dagiti dadakkelko. Isu nga idi Setiembre 1942, impandak idiay Munich, Germany babaen iti tren. Sadiay nga inserrekdak iti Adelgunden nga eskuelaan dagiti Katoliko ken maysa met a kombento. Idi mayak-akarak, nakita dagiti madre ti Bibliak ket kinumpiskarda dayta.

Nupay kasta, determinadoak nga agtalinaed a matalek iti pammatik ken di makimisa. Idi imbagak iti maysa a madre a Dinomingo nga imbasbasaandak iti Biblia dagiti nagannakko, naklaatak iti reaksionna. Insublina ti Bibliak! Nalawag a natukay ti pusona iti imbagak. Kinapudnona, kayatna pay nga ibasaak iti Biblia.

Naminsan, kinuna ti maestrak: “Hermine, duyaw dayta buokmo ken asul dagiti matam. Aleman-ka, saanka a Judio. Ni Jehova ket Dios dagiti Judio.”

“Ngem,” kinunak, “ni Jehova ti nangaramid iti amin. Isu ti Namarsua kadatayo amin!”

Inkagumaannak met a piliten ti prinsipalmi. Naminsan, kinunana: “Hermine, nagsoldadon ti maysa a manongmo. Nagsayaat ketdin no surotem ti inaramidna!” Ammok a nagsoldadon ti maysa a manongko ngem diak pulos kayat a tuladen.

“Saanak a pasurot ni manongko,” kinunak. “Maysaak a pasurot ni Jesu-Kristo.” Binutbutengnak ti prinsipal nga ipannak iti ospital a pakaipupokan dagiti bagtit. Binagaanna payen ti maysa a madre nga agsaganan a mangipan kaniak sadiay. Ngem dina met pinaypayso dayta.

Idi kalgaw ti 1943, nabomba ti Munich. Dagiti ubbing iti Adelgunden ket nayakar iti probinsia. Bayat dagidi a tiempo, masansan a pinampanunotko ti imbaga ni Nanang kaniak: “No bilang aginnaddayota ket dimo maawat dagiti suratko, laglagipem nga adda ni Jehova ken Jesus iti dennam. Didaka pulos baybay-an. Isu a kanayon nga agkararagka.”

Napalubosanak nga Agawid

Idi Marso 1944, naisubliak idiay Adelgunden. Sadiay a nabusbosmi ti dandani amin a tiempomi—aldaw ken rabii—iti pagkamangan iti uneg ti daga gapu iti nakaro a pannakabomba ti Munich. Kabayatanna, kanayon a kiniddaw dagiti nagannakko nga isublidakon iti poderda. Kamaudiananna, napatgan dayta ket nakaawidak idiay balay idi agtapus ti Abril 1944.

Idi agpakadaakon iti prinsipalmi, kinunana: “Suratannakaminto inton makaawidka, Hermine. Ken dika koma agbalbaliw.” Nagdakkel ti nagbalbaliwanna! Nadamagko a kalpasan ti ipapanawko idiay Adelgunden, siam nga ubbing ken tallo a madre ti natay bayat ti panagbomba dagiti kabusor. Talaga a nakaul-ulpit ti gubat!

Maragsakanak ta nakasubliakon iti denna ti pamiliak. Idi Mayo 1944, bayat a kumarkaro ti gubat, nabautisaranak iti bathtub kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova. Idi nagpatingga ti gubat idi 1945, rinugiak ti amin-tiempo a ministeriok. Magagaranak a mangiranud iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios, ti kakaisuna a namnama ti sangatauan agpaay iti manayon a talna ken kinatalged.—Mateo 6:9, 10.

Idi 1950, naam-ammok ni Erich Liska, maysa nga agkabannuag nga agdaldaliasat a ministro dagiti Saksi ni Jehova manipud Vienna, Austria. Nagkasarkami idi 1952, ket di nagbayag, kimmuyogak kenkuana a nangbisita kadagiti kongregasion tapno paregtaen ti espiritualidadda.

Naipasngay ti inaunami idi 1953, ket dua pay ti nainayon. Gapu iti nainayon a responsabilidadmi, simmardengkami iti amin-tiempo a ministerio tapno maaywananmi ti pamiliami. Napaneknekak a no agtalinaedka a matalek iti Dios, pulos a dinaka baybay-an no di ket pabilgennaka. Dinak pulos binaybay-an nangruna idi 2002 nga ipupusay ti patpatgek a katakunaynay. Ni Jehova ti kanayon a nangliwliwa ken nangpabpabileg kaniak.

No lagipek ti napalabas, agyamanak unay iti nagannakko a nangimula iti naganus pay idi a pusok nga ayatek ti Dios ken ti naisurat a Saona, ti gubuayan ti pudno a sirib. (2 Timoteo 3:16, 17) Ngem kangrunaan iti amin, agyamanak ken Jehova a mangpabpabileg kaniak a mangdaer kadagiti pakasuotan iti biag.

[Blurb iti panid 19]

“Saanak a pasurot ni manongko . . . Maysaak a pasurot ni Jesu-Kristo”

[Ladawan iti panid 19]

Dakami a sangapamiliaan iti talonmi idiay St. Walburgen

[Dagiti Ladawan iti panid 19]

Ti nagannakko a da Elisabeth ken Johann Obweger

[Credit Line]

Dagiti retrato: Foto Hammerschlag

[Ladawan iti panid 20]

Siak ken ni lakayko nga Erich