Dagiti Komperensia Maipapan iti Klima—Tungtongan La Kadi?

“Nasken nga agtitinnulong ti amin a gobierno a mangsolbar iti problema maipapan iti panagbalbaliw ti klima. Sigun iti adu a sientista, no ditay agtignay, kumaro ti tikag ken bisin, sa umadu ti kapilitan nga umakar iti sabali a lugar. Iti sumaganad a pinullo a tawen, agresulta dagita iti ad-adu a riri.”—Barack Obama, Presidente ti U.S.

PARA iti dadduma a sientista, agsakit ti planeta a Daga—aggurigor. Dandani kanon dumanon dayta iti kapeligruan a temperatura. Iti dayta a kasasaad, no bumara pay bassit ti temperatura, mabalin nga “agresulta iti nakaro a panagbalbaliw ti aglawlaw nga ad-adda a mangpakaro iti temperatura ti lubong,” kuna ti diario a The Guardian iti Britain.

Kasano a nakagtengtayo iti kastoy a kasasaad? Maisubli pay kadi ti dati? Kabaelan kadi ti sangatauan a solbaren ti problema maipapan iti panagbara ti globo—malaksid pay iti adu a dadakkel a problema a mapaspasaran ti sangatauan?

Patien ti adu a sientista a dakkel ti epekto dagiti ar-aramid ti tattao, manipud idi immadun dagiti paktoria ken nagtultuloy ti nasaknap a panagusar iti fossil fuel a kas iti karbon ken langis. Ti maysa a makagapu ket ti awan sarday a pannakakalbo dagiti kabakiran, a dagita ti kangrunaan a makatulong iti panagtalinaed a nadalus ti aglawlawtayo. Dagiti kayo agsependa ti dadduma a greenhouse gas a mangpabpabara iti daga. Ngem gapu iti pannakakalbo ti adu a kabakiran, umad-adu a greenhouse gas ti mabatbati iti atmosperatayo. Tapno masolbar dagita, nagkomperensia dagiti lider ti lubong tapno pagsasaritaanda ti panangpasayaat iti klima ti daga.

Ti Kyoto Protocol

Ti Kyoto Protocol wenno tulagan idi 1997 ket nangipasdek kadagiti baro a kalat no kasano a maksayan dagiti maipugso a carbon dioxide. Babaen ti panagpirmada iti dayta, dagiti pagilian iti European Union ken ti 37 pay nga industrialisado a nasion ket nagkari a kissayanda iti average a 5% ti kaadu ti naipugsoda idi 1990, ken aramidenda dayta iti lima a tawen manipud 2008 agingga iti 2012.

Ngem adda dakkel a problema daytoy a tulagan. Kas pagarigan, di pulos simmuporta ti United States iti dayta. Dagiti met daddadakkel a napanglaw a pagilian, a kas iti China ken India, dida met nagkari a tungpalenda dagiti espesipiko a limitasion iti ipugsoda. Ngem ti United States ken China ti pagtataudan ti agarup 40% ti maipugpugso a carbon dioxide iti lubong.

Ti Copenhagen Summit

Ti komperensia idiay Copenhagen, a maawagan iti COP 15, panggepna a sukatan ti Kyoto Protocol ken mangaramid kadagiti baro a kalat a rumbeng a masurot inton 2012 ken kalpasanna.a Tapno masolbar ti panagbara ti globo, dagiti pannakabagi ti 192 a nasion, agraman ti 119 a panguluen ti Gobierno, ket nagtataripnong idiay Copenhagen, Denmark, idi Disiembre 2009. Naipasango ti COP 15 iti tallo a kangrunaan a karit:

1. Panagaramid kadagiti legal a tulagan. Suroten ngata dagiti nabaknang a pagilian dagiti maikeddeng a limitasion iti gas a maipugso ken limitaran met ngata dagiti dadakkel a napanglaw a pagilian ti umad-adu nga ipugpugsoda?

2. Panangpondo iti manayon a solusion. Iti adu a tawen, binilion a doliar ti kasapulan dagiti napanglaw a pagilian tapno malabananda ti kumarkaro a resulta ti panagbara ti globo ken tapno makapataudda iti teknolohia a di mangdangran iti aglawlaw.

3. Panagkaykaysa iti pamay-an a mangmonitor iti gas a maipugpugso. Ti kasta a pamay-an ket makatulong iti tunggal pagilian a di lumbes iti naikeddeng a limitasionda. Makatulong met dayta tapno masierto nga umiso ti panangusar dagiti napanglaw a pagilian kadagiti naidonar a pondo.

Nasolbarda kadi ti tallo a karit? Rimsua dagiti nakaro a problema kadagiti negosasion. Awan pay ketdi ti nagaanamonganda uray kadagiti babassit a banag. Kadagiti maudi nga oras ti komperensia, nangpanday dagiti lider ti 28 a pagilian iti dokumento a naawagan iti Copenhagen Accord. Dayta a katulagan ket pormal a naawat babaen kadagitoy a mapagduaduaan a sasao: “Ti komperensia . . . inkabilanganna ti Copenhagen Accord,” kuna ti Reuters. Iti sabali a pannao, makaammon ti tunggal nasion no surotenna dayta wenno saan.

Ania ti Sumaruno?

Adun a komperensia ti naangay wenno maiplanplano, ngem adu met ti agduadua no agballigi dagita. “Bumarbara ti daga,” kinuna ni Paul Krugman a kolumnista ti New York Times. Masansan nga ad-adda a maipangpangruna dagiti apagbiit a pagimbagan ti politika ken ekonomia imbes a dagiti agpaut a pagimbagan ti aglawlaw isu nga awan madlaw a namalbaliwan ti kasasaad. “No kayatmo a maawatan ti rason no apay nga adda dagiti kumonkontra iti pannakasolbar ti problema iti klima, panunotem ti kuarta,” kuna ni Krugman. Insuratna pay a ti kangrunaan a manglaplapped iti panagregget ti pagilianna ket “dagiti kadawyan a rason: kinaagum ken kinatakrot [dagiti politiko].”

Ti panagbara ti globo ket kasla bagyo. Kabaelan dagiti meteorologo a rukoden ti pigsa ken matantiarda ti posible a direksion ti bagyo ket magunggonaan ti tattao nga adda iti dalan dayta. Ngem awan ti sientista, politiko, ken negosiante iti lubong a makapasardeng iti bagyo. Kasla kasta met laeng ti kasasaad no iti panagbara ti globo. Ipalagip dayta ti kuna ti Biblia iti Jeremias 10:23: “Saan a kukua ti naindagaan a tao ti dalanna. Saan a kukua ti tao a magmagna uray ti panangiturong iti addangna.”

Dios ti Mangsolbar

Kuna ti Biblia a “ti Nangporma iti daga ken ti Nangaramid iti dayta . . . saanna a pinarsua a maipaay laeng iti awan kapapay-anna.” (Isaias 45:18) Kuna pay ti Biblia: “Ti daga agtalinaed uray agingga iti tiempo a di nakedngan.”—Eclesiastes 1:4.

Wen, di ipalubos ti Dios a madadael ti daga. Imbes ketdi, bumallaetto iti ar-aramid ti tattao ket pagpatinggaenna ti di naballigi a panagturay ti tao ken dagidiay di mangisakit iti daga. Isalakannanto met dagidiay nadalus ken nalinteg ti panagbiagda ken mangar-aramid iti makaay-ayo kenkuana. Kuna ti Proverbio 2:21, 22: “Dagiti napalungdo isuda ti agtaengto iti daga, ket dagiti awan pakababalawanna isuda ti mateddanto iti dayta. No maipapan kadagiti nadangkes, magessatdanto iti mismo a daga; ket no maipapan kadagiti nagulib, maalat-atdanto iti dayta.”

[Footnote]

[Kahon iti panid 13]

Ti greenhouse gas ket paset ti atmospera a mangkubkubong iti radiasion nga aggapu iti rabaw ti daga. Greenhouse gas ti adu kadagiti ipugpugso dagiti moderno a paktoria. Karaman kadagita ti carbon dioxide, chlorofluorocarbon, methane, ken nitrous oxide. No maipapan laengen iti carbon dioxide, nasurok a 25 bilion a tonelada ti maipatpatangatang kada tawen. Sigun kadagiti report, sipud idi immadu ti paktoria, ngimmato iti 40% ti kaadu ti carbon dioxide iti atmospera.

[Picture Credit Lines iti panid 12]

Daga: NASA/The Visible Earth (http://visibleearth.nasa.gov/); Barack Obama: ATTILA KISBENEDEK/AFP/Getty Images