Ania ti Masapul a Mabalbaliwan?
“Saan a ti gobierno ti solusion iti problematayo; gobierno ti problema.”—Ronald W. Reagan, iti palawagna idi naisaad kas maika-40 a presidente ti United States.
NASUROK a 30 a tawenen ti napalabas sipud idi imbaga dayta ni Ronald Reagan. Naipasango idi ti United States iti nagdakkel a parikut—“ti nakaro a problema iti ekonomia,” kas kinuna ni Reagan. “Iti pakasaritaan ti pagiliantayo, mapaspasarantayon ti kabayagan ken maysa kadagiti kakaruan nga agtultuloy nga ingingina ti presio dagiti gagatangen,” inlawlawagna. “Dinekdekadan a namuntuon ti utangtayo, nga isalsaldatayon ti masakbayantayo ken ti masakbayan ti annaktayo tapno laeng temporario nga agnam-aytayo ita. No agtultuloy dayta, sigurado a mapasarantayo ti nakaro a riribuk iti kagimongan, kultura, politika, ken ekonomia.”
Nupay kasla negatibo unay ti panangmatmat ni Reagan, di naawanan iti namnama. Kinunana: “Dagiti sagsagabaentayo a problema iti ekonomia ket dimteng kadatayo iti napalabas a sumagmamano a dekada. Saan a mapukaw dagita iti sumagmamano nga aldaw, lawas, wenno bulan, ngem mapukawdanto.”—Dakami ti nangyitaliko.
Ania ti kasasaad ita? Kuna ti maysa a report ti U.S. Department of Housing and Urban Development idi 2009: “Umad-adu a tattao ti . . . posible a maapektaran kadagiti rumukrukopen nga imprastraktura, di umdas a pagtaengan, ken daanen a sistema ti panangaywan iti salun-at. Kinapudnona, namnamaen ti UN-HABITAT [nga ahensia ti United Nations] nga iti las-ud ti 30 a tawen, nakapimpimanto ti biag ti 1 iti kada 3 a tao gapu iti kurang a sanitasion ken nadalus a danum, di maliklikan nga epekto ti panagbalbaliw ti klima, nga agresulta iti panagraira ti sakit ken posible nga epidemia.”
Problema iti Intero a Lubong
Sadinoman ti pagnanaedam, panunotem dagitoy:
● Nataltalgedka kadi ita iti pinansial no idilig iti napalabas a 10 a tawen?
● Nasaysayaat kadin ti pannakaaywan ti salun-atyo a sangapamiliaan?
● Nadaldalus ken nasaysayaat kadin ti kasasaad ti aglawlawmo ita?
● Panagkunam, sumayaat kadi ti bambanag kalpasan ti 10, 20, wenno 30 a tawen?
Kontrata iti Kagimongan
Adu a gobierno ti addaan iti makuna a kontrata iti kagimongan—maysa a naisurat wenno di naisurat a katulagan dagiti agtuturay ken umili a nangidetalye kadagiti kalintegan ken pagrebbengan ti dua a partido. Kas pagarigan, kaaduanna a mainanama a dagiti umili ket agtulnog kadagiti linteg ti pagilian, agbayad iti buis, ken makitinnulong tapno natalged ti publiko. Gagangay met nga ikari dagiti agtuturay ti nasayaat a pannakaaywan ti salun-at, patas a pannakatrato, ken natalged nga ekonomia.
Maipapaay kadi dagiti gobierno dagita a tallo a banag? Usigem dagiti ebidensia iti sumaganad a tallo a panid.
Nasayaat a Pannakaaywan ti Salun-at
Ti kayat a makita ti tattao: Nalaka ken epektibo a pannakaagas.
Ti aktual a mapaspasamak:
● Sigun iti inreport ti World Bank maipapan iti sanitasion ken kinadalus, “6,000 nga ubbing ti matmatay kada aldaw gapu kadagiti sakit a nainaig iti kurang a sanitasion, kinadugyot, ken narugit a danum. Iti kada 20 a segundo, 1 nga ubing ti matay gapu laeng iti panagtakki.”
● Idi 2008, sisasaknap nga inimbestigaran ti World Health Organization (WHO) ti sistema ti pannakaaywan ti salun-at “kadagiti nabaknang ken napanglaw a pagilian.” Naammuan a “saan a pulos a patas” dayta ken “saan a makatungpal iti umad-adu nga inanamaen ti tattao a ti koma pannakaaywan ti salun-at ket patas, nalaka, episiente ken naipamaysa kadagiti kasapulan ti tattao.”
Kalpasan ti dua a tawen, natakuatan ti WHO a “marigatan dagiti gobierno iti intero a lubong nga agbayad para iti pannakaaywan ti salun-at. Dumakdakkel ti magasto bayat a tumataengan dagiti umili, bayat nga umad-adu ti agsakit iti grabe, bayat nga umad-adu ti baro ken nanginngina a pamay-an ti panangagas.”
● Iti pannakaaywan ti salun-at, adda di ninamnama a napasamak a mamagpeggad iti biag: Mabalin a saanen nga epektibo dagiti makuna a miracle drug. Dagiti impeksion a dati a nangpatay iti minilion a tao iti napalabas a tawtawen, kas iti kukutel ken sarut, ket nakontrol dagiti antibiotiko a damo a nausar idi dekada ti 1940. Ngem ita, sigun iti World Health Day 2011 a report ti WHO, “umad-adu ken sipapartak nga agwarwaras dagiti virus a di mapaksiat ti agas. Umad-adu nga agas ti saanen nasamay. Bumasbassit ti agas a pangontra iti sakit.”
Ti masapul a mabalbaliwan: Nasken a makitatayo ti kaitungpalan ti impakpakauna ti Biblia maipapan iti tiempo nga “awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak.’”—Isaias 33:24.
Hustisia ken Patas a Pannakatrato
Ti kayat a makita ti tattao: Agpatingga ti diskriminasion kadagiti grupo ti minoria ken pannakamaltrato ti babbai; patas a panagbiag ti amin.
Ti aktual a mapaspasamak:
● Kuna ti report ti Leadership Conference on Civil Rights Education Fund: “Nagadu ken agtultuloy a nakaro a problema ti America ti kinaranggas a naiturong kadagiti indibidual, pasdek a pagdaydayawan, ken institusion iti komunidad gapu iti diskriminasion a naibasar iti puli, relihion, seksualidad, wenno naggapuan a nasion.”
● “Minilion a babbai iti intero a lubong ti agtultuloy a makapasar iti kinaawan hustisia, kinaranggas ken saan a patas a pannakatrato iti pagtaenganda, pagtrabahuan ken iti publiko,” impadamag ti United Nations a naibatay iti report a Progress of the World’s Women: In Pursuit of Justice. Kas pagarigan, idiay Afghanistan, awan ti maipapaay a medikal a tulong iti agarup 85% kadagiti babbai no agpasngayda. Idiay Yemen, awan ti linteg kontra iti kinaranggas iti pamilia. Idiay Democratic Republic of the Congo, nasurok a 1,000 a babbai ti average a bilang ti maramrames kada aldaw.
● Idi Oktubre 2011, kinuna ti Secretary-General ti U.N. a ni Ban Ki-moon: “Adu ti karkarna iti lubongtayo. Adu ti taraon ngem 1 a bilion a tattao ti mabisbisin. Nanam-ay ti biag ti sumagmamano ngem nagadu ti pobre. Dakkel ti rimmang-ayan ti medisina ngem kada aldaw, adda dagiti inna a matmatay iti panaganakda . . . Binilion ti magasto kadagiti armas a mangpapatay iti tattao imbes a masalakniban koma ida.”
Ti masapul a mabalbaliwan: Nasken a makitatayo ti patas a panangtrato kadagiti grupo ti minoria ken babbai ken ti panagpatingga dagidiay ‘mangrabrabnot iti hustisia manipud kadagidiay naparigatan.’—Isaias 10:1, 2.
Natalged nga Ekonomia
Ti kayat a makita ti tattao: Adda pagtrabahuan ti amin; pinansial a seguridad.
Ti aktual a mapaspasamak:
● Impadamag ti Worldwatch Institute: “Umad-adu ti trabahador a mangparang-ay iti ekonomia, ngem kurang ti trabaho. Gapu iti panagsuek ti ekonomia ita, tinantiar ti International Labor Organization (ILO) a 205 a milion a tattao idi 2010 ti awanan iti trabaho.”
● “Impakdaar ti International Labour Organization (ILO) a dandani manen mapasaran ti ekonomia ti lubong ti pannakasesante ti ad-adu a trabahador a mabalin nga agresulta iti riribuk ti kagimongan,” impadamag ti BBC. “Iti napalabas a tawtawen, nabuntog ti irarang-ay ti ekonomia. Ipakita dayta a 50% laeng ti mapataud kadagiti kasapulan a trabaho. . . . Inusig met ti grupo [ti ILO] ti kaadu ti reklamo gapu iti kurang a trabaho ken kakaro ti pungtot gapu ta kasla di makitintinnulong ti dadduma a mangsolbar iti krisis. Posible kano a kumaro ti riribuk iti adu a pagilian, nangruna kadagiti paset ti EU ken rehion dagiti Arabo.”
● Idiay United States, “nasurok a $11,000 ti average nga utang ti kaaduan iti credit card, mamitlo a dakdakkel ngem idi 1990,” kuna ti libro a The Narcissism Epidemic a naipablaak idi 2009. Kuna dagiti autor nga adu ti mailumlom iti utang tapno laeng agpammarangda a baknang. “No makakita dagiti Americano kadagiti addaan iti agkakangina a kotse ken kawes, panunotenda a nabaknang la ketdi dagita,” kuna ti libro. “Ngem masansan a nasaysayaat a panunoten nga aduanda iti utang.”
Ti masapul a mabalbaliwan: Nasken nga adda pagtrabahuan ti amin ken naannadda nga aggasto. Kuna ti Biblia a “ti kuarta agpaay a salaknib” ngem mamakdaar met a “ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag.”—Eclesiastes 7:12; 1 Timoteo 6:10.
Manipud iti impormasion iti panid 4 agingga iti 8, kasla nalidem ti masakbayantayo. Ngem adda namnama. Sigurado a sumayaatto ti lubongtayo—ngem saan a babaen kadagiti panagregget dagiti gobierno ti tao.
[Kahon/Graph iti panid 5]
Ania ti kayat dagiti ubbing ken agtutubo a balbaliwan iti lubong? Sigun iti Web site a 4children.org, nasurbey idiay Britain ti agarup 2,000 nga agtawen iti 4 agingga iti 14 ket naammuan a kayatda nga aramiden dagiti sumaganad:
[Graph]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
100%
IKKATEN TI BISIN
PAGPATINGGAEN TI GUBAT
PUKAWEN TI KINAPANGLAW
75%
PAGBALINEN A PATAS TI PANNAKATRATO TI AMIN A TAO
PASARDENGEN TI PANAGBARA TI GLOBO
50%
25%
0%
[Kahon/Graph iti panid 5]
Idi 2009, sinurbey ti Bertelsmann Foundation idiay Germany dagiti kangrunaan a pakaseknan ti agarup 500 nga agtutubo nga agtawen iti 14 agingga iti 18.
Karaman ti terorismo ken iyaadu ti populasion kadagiti problema a saan unay a pakaseknan dagiti agtutubo. Uray ti krisis iti ekonomia ket dida ibilang a nadagsen a problema. Sigun iti Bertelsmann Foundation, mabalin a gapu ta saan pay a mismo a napadasan dagiti nasurbey nga agtutubo dagiti kasta a problema.
[Graph]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
100%
75%
KINAPANGLAW
PANAGBALBALIW TI KLIMA KEN PANNAKADADAEL TI AGLAWLAW
KINAKIRANG TI TARAON KEN MAINUM A DANUM
DAGITI SANGALUBONGAN NGA EPIDEMIA KEN SAKIT
50%
25%
0%