Caucasus—Kabambantayan nga Aduan iti Lenguahe

IPAPANMO nga addaka iti kabambantayan a rehion a dandani kadkadakkel ti Espania. Nasdaawka ta nagadu gayam ti nagduduma a nasion sadiay, a tunggal maysa ket adda bukodna a lenguahe. Iti dadduma a lugar, dagiti agnanaed iti agaassideg a bario ket saan pay ketdi nga agkikinnaawatan iti pagsasao! Sigurado a nasdaaw met dagiti nagkauna nga eksperto iti geograpia ta dineskribir ti maysa kadakuada ti kasta a rehion—ti Caucasus—kas kabambantayan nga aduan iti lenguahe.

Ti Caucasus Mountains ket adda iti nagbaetan ti Black Sea ken Caspian Sea. Daytoy a rehion ti pagsasabtan dagiti kontinente ken sibilisasion isu a nabayagen ti pakasaritaanna ken nabaknang ti kulturana. Agdinamag dagiti agnanaed sadiay a nadayaw kadagiti natataengan, pagay-ayatda ti agsala, ken managpadagusda. Ngem ti pagsidsiddaawan unay ti adu nga agpaspasiar iti Caucasus ket ti nagadu nga agduduma a tribu ken lenguahe—kinaagpaysuanna, ad-adu ti lenguahe sadiay ngem iti aniaman a kadkadakkelna a rehion iti Europa.

Nakaskasdaaw a Kinanadumaduma

Idi maikalima a siglo B.C.E., impadamag ti Griego a historiador a ni Herodotus: “Adu ken nadumaduma a kita ti nasion ti agnanaed iti Caucasus.” Idi agarup rugrugi ti umuna a siglo C.E., insurat ti sabali pay a Griego a historiador a ni Strabo nga adda 70 a tribu iti dayta a rehion. Adda bukod a lenguahe ti tunggal tribu ken nagnegosioda idiay Dioscurias, nga ayan itan ti moderno a siudad ti Sukhumi, iti Black Sea. Kalpasan ti sumagmamano a dekada, insurat ti maysa a Romano nga eskolar a ni Pliny a Laklakay a kasapulan dagiti Romano ti 130 a managipatarus tapno makapagnegosioda idiay Dioscurias.

Nasurok a 50 a tribu ti agnanaed pay laeng iti Caucasus. Tunggal maysa ket adda bukodna a kostumbre ken masansan nga adda pakabigbiganda a kawes, arte, ken arkitektura. Di kumurang a 37 a lokal a lenguahe ti adda sadiay—dadduma ti us-usaren ti minilion, idinto ta ti dadduma ket maus-usar laeng kadagiti partikular a bario. Ti Republic of Dagestan iti Russia, nga addaan iti 30 a lokal a tribu, ti lugar a kaaduan iti lenguahe iti dayta a rehion. Agingga ita, di pay nalawag kadagiti eksperto no kasano ti panagkakanaig amin dagita a lenguahe ken no kasanoda a timmaud.

Kayatmo kadi a makita no ania ti itsura dagiti lenguahe iti Caucasus? Ti www.jw.org, nga opisial a Web site dagiti Saksi ni Jehova ket mangipabpablaak iti nasurok nga 400 a lenguahe. Karaman kadagita ti dadduma a maus-usar iti Caucasus, ti nakaskasdaaw a rehion a maitutop a madeskribir kas kabambantayan nga aduan iti lenguahe.

AGDUDUMA NGA UNI KEN LETRA

Maus-usar kadagiti lenguahe iti Caucasus ti nadumaduma a sistema wenno estilo ti panagsurat. Ti Armenian ken Georgian ket adda bukodda a naidumduma nga alpabeto. Maar-aramat met ti dadduma a sistema ti panagsurat a naibasar kadagiti letra a Cyrillic wenno medio nabaliwan nga alpabeto ti Latin.

Dagiti lenguahe iti amianan a laud a Caucasus ti kaaduan iti pauni wenno konsonante iti intero a lubong, ngem manmano ti paaweng wenno bokalesda. Sigun iti maysa nga ensiklopedia, dagita a lenguahe ket addaan kadagiti konsonante nga “iyesngaw ti dandani amin a paset ti ngiwat ken karabukob.” Ti Ubykh, a maysa a lenguahe ti Caucasus ket addaan iti di kumurang a 80 a konsonante ken nalabit 2 laeng a bokales. Natay idi 1992 ti kaudian a lumugar nga agsasao iti dayta.

Sigun iti maysa a sarsarita, adda sultan ti Turkey a nangibaon iti maysa nga eskolar idiay Caucasus tapno sursuruenna ti Ubykh. Idi nakaawiden ti eskolar, nangala iti bassit a supot nga addaan iti babassit a batbato sana imbukbok iti marmol a suelo iti sango ti sultan tapno ilawlawagna no apay a dina nasursuro ti Ubykh. “Denggenyo ti uni dagitoy,” kinuna ti eskolar. “Para kadagiti ganggannaet, kasta karigat a tarusan ti pagsasao nga Ubykh.”