PANANGTALDIAP ITI NAPALABAS
Herodotus
ANIA ngata ti kasasaad ti biag dagiti tattao rinibu a tawenen ti napalabas? Ania dagiti kaugalianda? Masungbatan ti arkeolohia ti dadduma kadagita. Tapno matarusan ti panagpampanunot dagiti nagkauna a tattao, makatulong dagiti insurat ti maysa a lalaki a nangirekord iti historia ti lubong idi panawenna. Nagbiag isuna 2,400 a tawenen ti napalabas. Herodotus ti naganna. Maysa a Griego a historiador idi 400’s B.C.E. Ti paulo ti librona? The Histories.
Inrekord ni Herodotus dagiti pakaigapuan ti pannakigubat dagiti Griego ken nangnangruna ti makagapu iti panangsakup ti Persia kadagiti nasion idi 490 B.C.E., ken idi 480 B.C.E. a napasamak idi ubing pay ni Herodotus. Malaksid kadagita, adu pay ti insuratna kas ti amin a naammuanna maipapan iti tunggal nasion a sinakup ti Persia.
SAAN LAENG A BASTA HISTORIA
Nalaing nga agisalaysay ni Herodotus. Detalyado dagiti insuratna ket inramanna uray dagiti babassit nga impormasion nga ammona a kasapulan tapno makompleto ti salaysayna. Talaga a naisangsangayan ti gapuananna. Awan ngamin ti mabalin a nangibasaranna nga opisial a dokumento a naisurat tapno mairekord dagiti paspasamak ta manmano idi dagiti kasta a dokumento.
Kadagidi a tiempo, manmano ti aginteres a mangirekord iti historia, malaksid no dayta ket maisurat kadagiti monumento a kas panangipannakkel kadagiti naidumduma a naaramidanda. Nagdepende ni Herodotus iti obserbasionna, sarsarita, ken testimonia dagiti tattao maipapan kadagiti pasamak a kayatna nga isurat. Tapno makaala iti adu nga impormasion, adu a lugar ti napananna. Dimmakkel ni Herodotus iti Halicarnassus (Bodrum itan iti makin-abagatan a Turkey) a kolonia idi ti Greece ken pinasiarna ti adu a lugar ti Greece.
Tapno makaala ni Herodotus iti adu nga impormasion, adu a lugar ti napananna
Nagpaamianan ni Herodotus a nagturong iti Black Sea ken Scythia, a paset itan ti Ukraine, ken nagpaabagatan nga agturong iti Palestine ken Upper Egypt. Nagpadaya met a mabalin a dimmanon pay iti Babilonia. Kalpasanna, nagpalaud a napan iti kolonia idi ti Greece iti makin-abagatan a paset itan ti Italy ket mabalin a sadiay a natay. Sadinoman a napananna, nagpaliiw ken nagdamag, isu a nakaala iti adu nga impormasion kadagiti impagarupna a talaga a mapagtalkan.
UMISO KADI TI INSURATNA?
Papiro a pirsay ti The Histories
Umiso kadi dagiti impormasion nga inrekord ni Herodotus? No maipapan kadagiti lugar a napananna ken kadagiti bambanag a nakitana, makuna nga umiso ti pannakaammona. Ti panangiladawanna kadagiti kaugalian a saan nga ammo dagiti Griego—kas kadagiti kaugalian iti pumpon ti naarian a pamilia ti Scythia wenno iti panangpreserba dagiti Egipcio kadagiti bangkay—ket adda pagpadaanda kadagiti nadiskobre dagiti arkeologo. Kunada a ti nagadu nga impormasion nga insuratna maipapan iti Egipto ket “adayo a napatpateg ngem iti amin a naisurat idi nagkauna a panawen maipapan iti dayta a nasion.”
Ngem kaaduanna a mapilitan ni Herodotus nga agpannuray iti mapagduaduaan a testimonia. Ken patien dagiti tattao idi panawenna a makibibiang dagiti didiosen iti ar-aramid dagiti tattao. Isu a saan nga amin nga insuratna ket patien dagiti moderno a historiador. Nupay kasta, pinadas ni Herodotus a paglasinen ti agpayso ken ti sarsarita. Imbagana a dina patien ti amin a naibaga kenkuana. Sa laeng agkonklusion no naadalnan a naimbag dagiti nakaalaan dagiti impormasion ken napagkokomparanan dagita.
Mabalin a ti libro ni Herodotus a The Histories ti kapatgan a naaramidanna iti biagna. No ikabilangantayo ti kinalimitado idi ti pangalaanna iti impormasion, talaga a naisangsangayan ti nagapuananna.