Panangiliwliwag​—Ti Maaramidam Ita

No agbirbirokka iti balakad maipapan iti panangiliwliwag iti ladingit, adu ti agduduma a kapanunotan​—mas epektibo ti dadduma ngem iti sabali. Nalabit ti makagapu ket kas iti nadakamaten nga agduduma ti panagladingit ti tunggal maysa. Ti epektibo iti maysa ket mabalin a saan nga epektibo iti sabali.

Nupay kasta, adda sumagmamano a napateg a giya a nakatulongen iti adu. Masansan a dakdakamaten dagitoy dagiti mamalbalakad kadagiti agladladingit, ken maitunosda kadagiti prinsipio a masarakan iti nagkauna a libro a naglaon iti sirib, ti Biblia.

1: AWATEM TI TULONG TI PAMILIA KEN GAGAYYEM

• 

  Kuna ti dadduma nga eksperto a daytoy ti kasayaatan a pamay-an tapno mailiwliwag ti ladingit. Ngem no dadduma, mabalin a kaykayatmo ti agmaymaysa. Mabalin a masuronka pay ketdi kadagidiay mayat a tumulong kenka. Normal dayta.

• Saanmo a panunoten a masapul a kanayon nga adda kaduam, ngem saanmo met a liklikan ida a naan-anay. Ngamin, mabalin a kasapulamto ti tulongda. Sidadayaw nga ibagam no ania ti kasapulam ken ti saanmo a kasapulan iti agdama.

• Balansiem ti panawenmo a makikadua iti sabali ken ti panawenmo nga agmaymaysa depende iti kasapulam.

PRINSIPIO: “Nasaysayaat ti dua ngem ti maysa, . . . Ta no matuang ti maysa, mabalin a bangonen ti kaduana.”​—Eclesiastes 4:9, 10.

2 MANGANKA ITI NASUSTANSIA, KEN AGEHERSISIOKA

• Makatulong ti balanse a taraon tapno maksayan ti stress nga iyeg ti panagladingitmo. Padasem ti mangan iti agduduma a prutas, nateng, ken kadagiti nabaknang iti protina ngem saan a nataba.

• Uminumka iti adu a danum ken dadduma pay a nasustansia nga inumen.

• No awan ganasmo a mangan, mangisuboka iti saggabassit ngem masansan. Mabalinmo met ti agsaludsod iti doktormo maipapan kadagiti kanayonan a mangipaay iti sustansia iti bagi (nutrition supplement).a

• Ti napaspas a pannagna ken ti dadduma pay a kita ti ehersisio kissayanna ti negatibo a rikrikna. Ti ehersisio mabalin nga ikkannaka iti panawen a mangpanunot iti nagbalbaliw a kasasaadmo wenno mangyaw-awan iti ladingitmo.

PRINSIPIO: “Awan ti tao a manggura iti bukodna a bagi. Taraonanna ketdi ken taripatoenna.”​—Efeso 5:29, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

3: MATUROGKA A NAIMBAG

• 

  Kanayon a napateg ti turog, nangruna kadagidiay agladladingit, ta mabalin nga ad-adda a mabannogda.

• Kontrolem ti kaadu ti inumem nga addaan iti caffeine ken alkohol ta mabalin a didaka paturogen.

PRINSIPIO: “Nasaysayaat ti sangarakem nga inana ngem ti dua a rakem a napasnek a panagtrabaho ken panangkamat iti angin.”​—Eclesiastes 4:6.

4: AMMUEM TI MAITUTOP KENKA

• 

  Bigbigem a nagduduma ti pamay-an a panagladingit ti tunggal maysa. Ngem sika ti mangikeddeng no ania ti kasayaatan a panangiliwliwagmo.

• Para iti adu, makatulong no iyebkasda ti ladingitda iti dadduma, ngem adda met dagidiay dida kayat nga iyebkas ti riknada. Agduduma ti opinion dagiti eksperto no talaga a makatulong ti panangyebkas iti ladingit tapno mailiwliwag dayta. No kayatmo nga iyebkas ti rikriknam iti sabali ngem mabainka, mabalin a nalaklaka nga aramidem dayta no in-inut nga iyebkasmo iti nasinged a gayyemmo.

• Nakatulong met iti dadduma ti panagsangit tapno mailiwliwagda ti ladingitda, ngem adda met dagidiay makailiwliwag uray saanda unay nga agsangsangit.

PRINSIPIO: “Ti puso ammona ti bucudna a kinapait.”​—Proverbio 14:10, Ti Biblia.

5: LIKLIKAM DAGITI MAKADANGRAN NGA ARAMID

• 

  Adda dagiti natayan a mangiliwliwag iti nasaem a ladingitda babaen ti nalabes a panaginum iti arak wenno panagdroga. Makadangran dayta. Aniaman a bang-ar a marikna ti maysa ket temporario laeng, ngem kalpasanna, nakarkaro dagiti tumaud a problema. Padasem dagiti di makadangran a pamay-an a mangpakalma iti riknam.

PRINSIPIO: “Dalusantayo ngarud ti bagitayo iti amin a mangrugit.”​—2 Corinto 7:1.

6: BALANSIEM TI TIEMPOM

• Napaneknekan ti adu a makatulong no adda dagiti aramidenda nga aktibidad tapno malipatanda pay laeng ti ladingitda imbes a sangkapanunotda dayta.

• Mabalin a maliwliwaka no makigayyem wenno patibkerem ti relasionmo iti gagayyemmo, agsursuroka kadagiti baro a paglaingan, wenno aglinglingayka.

• Bayat ti panaglabas ti panawen, mabalin nga agbaliwto met laeng ti riknam ket ad-adunton ti panawen a saanka unayen a naladingit. Normal dayta a paset ti panagiliwliwag.

PRINSIPIO: “Adda tiempo ti tunggal banag, . . . tiempo ti panagsangit ken tiempo ti panagkatawa; tiempo ti panagdung-aw ken tiempo ti panagsala.”​—Eclesiastes 3:1, 4.

7: ITULOYMO DAGITI DATI NGA AR-ARAMIDEM

• 

  Ituloymo dagiti dati nga ar-aramidem inton posible daytan.

• Mabalin nga agsubli iti normal ti kasasaadmo no adda sursurotem a rutina ti pannaturog, panagtrabaho, ken dadduma pay nga aktibidad.

• Mabalin a maep-ep dagiti nasaem a marikriknam no adu ti aramidem a makagunggona nga aktibidad.

PRINSIPIO: “Saanna a mapupuotan ti panaglabas dagiti aldaw ti biagna, ta pinagbalin ti pudno a Dios a makumikom iti panagragsak ti pusona.” ​—Eclesiastes 5:20.

8: DIMO DARDARASEN TI AGARAMID KADAGITI NAPATEG A DESISION

• Adu a natayan ti dagus a nagaramid kadagiti napateg a desision ket nagbabawyanda met laeng dagita idi agangay.

• No posible, mangpalabaska iti umdas a tiempo sakbay nga umakarka iti pagyanam, agsukatka iti trabaho, wenno ibelleng wenno ipadawatmo dagiti alikamen ti patpatgem.

PRINSIPIO: “Sigurado nga agballigi dagiti plano ti nagaget, ngem sigurado a pumanglaw ti amin a nadarasudos.”​—Proverbio 21:5.

9: LAGIPEM TI PATPATGEM

• 

  Para iti adu a natayan, makatulong no agaramidda kadagiti banag a kanayon a mangipalagip iti patpatgenda.

• Mabalin a maliwliwaka no urnongem dagiti retrato wenno sobenir wenno mangaramidka iti pangisuratam kadagiti pasamak ken estoria a kayatmo a malaglagip.

• Mangidulinka kadagiti banag a mangipalagip kadagiti naragsak a pasamak sa kitaemto dagita inton nakasaganakan.

PRINSIPIO: “Lagipenyo ti immuna nga al-aldaw.”​—Deuteronomio 32:7.

10: AGPASIARKA

• Baka mabalinmo ti agbakasion.

• No saanka a makapagbakasion iti napaut, baka mabalinmo ti agaliwaksay iti maysa wenno dua nga aldaw, kas iti panagpasiar iti parke, igid ti baybay, wenno agpasiarka iti agmalem a kaduam dagiti gagayyemmo.

• Mabalin a makatulong pay kenka nga agiliwliwag ti panangaramid kadagiti banag a saan a gagangay nga ar-aramidem.

PRINSIPIO: “Intayo iti awan matataona a lugar ta aginanatayo biit.”​—Marcos 6:31.

11: TUMULONGKA

• 

  Laglagipem a no adda dagiti matulongam, mabalin a sumayaat ti riknam.

• Mabalin a ti pangrugiam ket ti panangtulongmo kadagiti naapektaran iti ipapatay ti patpatgem, kas iti gagayyem wenno kakabagian nga agladladingit a kas kenka.

• No suportaram ken liwliwaem ti sabsabali, posible nga agbalinka manen a naragsak ken mariknam a napategka latta.

PRINSIPIO: “Naragragsak ti mangted ngem ti umawat.”​—Aramid 20:35.

12: USIGEM MANEN DAGITI PRIORIDADMO

• Ti panagladingit ket makatulong tapno lallalo a maawatam ti talaga a napateg.

• Usarem daytoy a gundaway a mangusig no kasanom nga us-usaren ti biagmo.

• Baliwam dagiti prioridadmo no kasapulan.

PRINSIPIO: “Nasaysayaat ti mapan iti balay ti natayan ngem iti balay ti ragragsak, ta dayta ti pagtungpalan ti tunggal tao, ket rumbeng nga ipapuso dayta dagiti sibibiag.”​—Eclesiastes 7:2.

Pudno nga awan ti naan-anay a makaikkat iti saem a marikriknam. Ngem napaneknekan ti adu a natayan a nakatulong iti panangiliwliwagda ti panangaramid kadagiti nasayaat nga addang, kas kadagiti nadakamat iti daytoy nga artikulo. Siempre, daytoy ket saan a kompleto a listaan dagiti mabalin nga aramiden tapno maep-ep ti ladingit. Ngem no padasem ti dadduma kadagitoy, mabalin a maliwliwaka.