Maitutop a Panangigunamgunam iti Nasken a Sasao

NO AGSAO wenno agbasaka iti napigsa, napateg a saanmo laeng nga iyebkas a siuumiso ti tunggal sao, no di pay ket ipaganetgetmo dagiti kangrunaan a sasao ken dagiti mamagpanunot nga ebkas tapno mayallatiwmo a sibabatad dagiti ideya.

Saan laeng a ti panangidagdagsen iti pannakaisao ti sumagmamano a sasao wenno uray ti adu a sasao ti kaipapanan ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao. Masapul a maipaganetget ti umiso a sasao. No dagiti saan nga umiso a sao ti maigunamgunam, mabalin a di nalawag kadagiti agdengdengngeg kenka ti kayulogan ti ibagbagam ket, pagangayanna, maiturong ti panunotda iti sabali a bambanag. Uray pay napnuan iti impormasion ti material, saan nga epektibo a manggutugot kadagiti agdengdengngeg no nakapuy ti pannakaigunamgunam ti nasken a sasao.

Maipakat ti nasaysayaat a panangipaganetget babaen ti nadumaduma a wagas, ket masansan a mausar dagitoy nga agkokombinasion: babaen ti napigpigsa a timek, napaspasnek a rikna, nabambannayat ken naan-anat a panagsao, panagsarimadeng sakbay wenno kalpasan ti sentensia (wenno agpada), ken panagkompas ken ekspresion ti rupa. Kadagiti dadduma a lenguahe, maipakat met ti panangipaganetget babaen ti panangibabbaba iti tono wenno panangingato iti boses. Adalem ti material ken dagiti kasasaad tapno maammuam no ania ti maitutop unay.

Tapno maikeddengmo no ania dagiti maipaganetget, usigem dagiti sumaganad. (1) Iti aniaman a sentensia, ti sasao nga ad-adda a maigunamgunam ket maikeddeng a saan laeng a babaen iti dadduma a paset ti sentensia no di pay ket babaen iti konteksto. (2) Mabalin a mausar ti panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maipaganetgetmo ti rugi ti maysa a baro a kapanunotan, kangrunaan man a punto wenno panagbaliw laeng ti argumento. Mabalin nga iyawisna met ti atension iti konklusion dayta nga argumento. (3) Mabalin nga agaramat ti agpalpalawag iti panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maipakitana no kasano ti panagriknana iti maysa a banag. (4) Mausar met ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno maitampok dagiti kangrunaan a punto iti palawag.

Tapno mausar ti panangigunamgunam iti nasken a sasao kadagitoy a pamay-an, masapul a ti pumapalawag wenno agbasa iti publiko silalawag a matarusanna ti materialna ken sipapasnek nga ipasagepsepna dayta kadagiti agdengdengngeg. No maipapan iti instruksion a naited idi kaaldawan ni Esdras, kuna ti Nehemias 8:8: “Intuloyda ti nagbasa a sipipigsa manipud iti libro, manipud iti linteg ti pudno a Dios, a naibinsabinsa dayta, ken adda panangipaay iti kaipapananna; ket intuloyda ti nangipaay iti pannakaawat iti panangbasa.” Nabatad a dagidiay nangbasa ken nangilawlawag iti Linteg ti Dios iti dayta nga okasion ket nabigbigda ti kinapateg ti panangtulong kadagiti agdengdengngeg tapno matarusanda ti kaipapanan ti naibasa, matandaananda, ken tapno mayaplikarda dayta.

No Ania ti Mabalin a Pakaigapuan ti Problema. Maibatad ti kaaduan a tattao ti kayatda a sawen iti gagangay, inaldaw a panagsasarita. Ngem, no mangibasadan iti material nga insurat ti sabali, parikutda no ania a sasao wenno ebkas ti masapul nga igunamgunamda. Ti solusion ket agpannuray iti nalawag a pannakatarus iti material. Kasapulan dayta ti naannad a panangadal iti adda a naisurat. Isu a no madutokanka a mangibasa iti maysa a material iti gimong ti kongregasion, masapul a sayaatem ti agsagana.

Adda dagidiay mangusar iti makunkuna a “kadarato a panangigunamgunam” (periodic stress) imbes a panangigunamgunam iti nasken a sasao. Agipaganetgetda kada makaisaoda iti sumagmamano a sasao, adda man kaipapanan dayta wenno awan. Dagiti katulongan a sasao (function words) ti ipaganetget met dagiti dadduma, ket sobraanda pay ketdi nga igunamgunam dagiti sao a maipakuyog iti nombre (preposition) ken sasao a mamagsisilpo (conjunction). No ti maipaganetget ket saan a makatulong iti pannakailawlawag ti kapanunotan, nalaka nga agbalin dayta a makasinga a manerismo.

Iti panangigunamgunamda iti nasken a sasao, addada pumapalawag a papigsaenda ti timekda agingga nga ipapan dagiti agdengdengngeg a pagung-ungtanda ida. Siempre, manmano nga agbunga dayta iti nasayaat. No saan a natural ti panangigunamgunam iti nasken a sasao, kasla tagtagibassiten ti agpalpalawag dagiti agdengdengngeg. Anian a nasaysayaat ti makisarita kadakuada buyogen ti ayat ken tumulong a manganag a ti maipalpalawag ket agpada a Nainkasuratan ken rasonable!

No Kasano a Parang-ayen. Masansan a saan nga ammo ti maysa a tao nga isu ket addaan ti problema maipapan iti panangigunamgunam iti nasken a sasao. Masapul nga adda mangibaga kenkuana iti dayta. No kasapulan a parang-ayem daytoy a banag, tulongannaka ti manangaywan ti eskuelaanyo. Kasta met, dika bumdeng nga agpatulong iti asinoman a nalaing nga agpalawag. Kiddawem a denggenna a naimbag ti panagbasam ken panagpalawagmo, ket kalpasanna, mangted kadagiti singasing tapno rumang-ayka.

Kas pangrugian, mabalin nga isingasing ti mangbalakad kenka nga usarem a pagsanayan ti maysa nga artikulo iti Ti Pagwanawanan. Sigurado nga ibagana kenka nga anagem ti tunggal sentensia tapno maikeddengmo no aniada a sasao wenno grupo ti sasao ti masapul a maipaganetget tapno nalaka a matarusan ti kayuloganna. Mabalin nga ipalagipna kenka nga intonaram a nalaing ti sasao a nakairay ti pannakaisuratna. Laglagipem nga agaallot ti sasao nga adda iti maysa a sentensia. Masansan a maysa a grupo ti sasao ti masapul a maipaganetget, saan a ti naiputputong a sao laeng. Kadagiti dadduma a lenguahe, maparegta dagiti estudiante nga usigenda a siaannad ti ipasimudaag dagiti diakritiko agpaay iti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao.

Kas ti sumaganad nga addang iti panangadal no ania ti maipaganetget, mabalin nga idagadag ti mangbalakad kenka nga usigem ti konteksto iti aglawlaw ti mismo a sentensia. Ania a kangrunaan a punto ti parparuaren ti intero a parapo? Kasano nga impluensiaan dayta ti ipagpaganetgetmo iti kada sentensia? Kitaem ti paulo ti artikulo ken dagiti napatak ti pannakaisuratna a subtitulo a pagparangan ti materialmo. Ania ti koneksion dagitoy iti panagpilim kadagiti ebkas nga ipaganetgetmo? Masapul nga amirisem amin dagitoy a banag. Ngem, annadam di la ket ta adu unay a sasao ti maipaganetgetmo.

Ekstemporanio man ti panagpalawagmo wenno agbasaka, paregtaennaka met ti mangbalakad kenka a laglagipem a ti turong ti argumento impluensiaanna ti panangigunamgunammo iti nasken a sasao. Masapul a siputam no sadino ti pagnguduan ti argumento wenno no sadino a paset ti presentasionmo ti agbaliw manipud iti maysa a napateg a kapanunotan a mapan iti sabali. Apresiarento dagiti agdengdengngeg no ti palawagmo ket ipadlawna kadakuada dagitoy a paset. Mabalin a maaramid daytoy babaen ti panangitampokmo kadagiti sasao a kas iti umuna iti amin, sumaganad, kamaudiananna, no kasta, ken nainkalintegan ngarud.

Iturong pay ti mangbalakad kenka ti atensionmo kadagiti kapanunotan a kayatmo nga ikkan iti naisangsangayan a rikna. Tapno maaramidmo daytoy masapul nga ipaganetgetmo dagiti sasao a kas iti unay, sigurado, saan a pulos, uray kaanoman, nasken, ken kanayon. No aramidem ti kasta, impluensiaanna ti panagrikna dagiti agdengdengngeg iti ibagbagam. Ad-adu pay ti madakamat iti daytoy iti Adalen 11, “Kinabara ken Addaan Rikna.”

Tapno maparang-aymo ti panangigunamgunammo iti nasken a sasao, nalawag met koma iti isipmo dagiti kangrunaan a punto a kayatmo a tandaanan dagiti agdengdengngeg. Ad-addanto pay ti pannakausig daytoy mainaig iti panagbasa iti publiko iti Adalen 7, “Naipaganetget Dagiti Kangrunaan nga Ideya,” ken mainaig iti panagpalawag iti Adalen 37, “Panangitampok Kadagiti Kangrunaan a Punto.”

No ikagkagumaam a parang-ayen ti ministeriom iti tay-ak, intonaram a nalaing no kasano ti panagbasam iti kasuratan. Iyugalim a damagen iti bagim, ‘Apay a basbasaek daytoy a teksto?’ Para iti maysa a mannursuro, saan a kanayon nga umdas ti panangibalikas laeng a siuumiso kadagiti sao. Mabalin a di pay makaanay ti basta panangbasa iti teksto nga addaan rikna. No sungbatam ti saludsod ti maysa a tao wenno isursurom ti pamunganayan a kinapudno, nasayaat nga ipaganetgetmo dagiti sao wenno ebkas iti kasuratan a mangsuporta iti maisalsalaysay. Ta no saan, ti punto ket di maala ti tao nga ibasbasaam.

Yantangay ti panangigunamgunam iti nasken a sasao ramanenna ti nadagdagsen a panangyebkas kadagiti dadduma a sao ken grupo ti sasao, mabalin a ti di nasanay a pumapalawag masobraanna nga ipaganetget dagita a sao ken grupo ti sasao. Ti pagbanaganna ket umaspingto kadagiti nota a tokaren ti agsursuro pay laeng iti instrumento ti musika. Ngem babaen ti kanayonan a panagensayo, dagiti indibidual a “nota” agbalindanto a paset ti “musika” a nagimnas ti ayugna.

Kalpasan a naadalmon ti sumagmamano a pamunganayan a giya, ad-addanto a magunggonaanka iti panangpaliiwmo kadagiti nasanay a pumapalawag. Mabigbigmonto ti magapuanan no pagdudumaen ti dagsen ti panagipaganetget. Ken maapresiarmonto ti pateg ti panangipakat iti nadumaduma a wagas ti panagipaganetget tapno mapagminar ti kaipapanan ti ibagam. Ti maitutop a panangigunamgunam iti nasken a sasao pasayaatenna unay ti kinaepektibo ti mismo a panagbasam ken panagpalawagmo.

Saan laeng a sangkabassit ti sursuruem a panangigunamgunam iti nasken a sasao tapno laeng makuna nga agipagpaganetgetka. Tapno epektibo ti panagpalawagmo, itultuloymo ti agensayo agingga a masanayka a mangigunamgunam iti nasken a sasao, ket usarem dayta tapno agbalin a natural iti panagdengngeg dagiti sabali.