KAPITULO 22

Apay a Nakaad-adu ti Maiparit?

Isuratmo ti sumagmamano a banag nga iparit dagiti nagannak kenka. ․․․․․

Iti panagkunam, kanayon kadi a nainkalintegan dagitoy?

□ Wen □ Saan

Ania kadagitoy ti karigatan para kenka a suroten? ․․․․․

MABALIN a nangikeddeng dagiti dadakkelmo kadagiti bambanag a mabalin wenno saanmo a mabalin nga aramiden. Nalabit karaman kadagita dagiti nasken nga aramidem maipapan iti asaynment, trabaho iti uneg ti balay, oras ti panagawid, ken no agingga iti ania a mabalinka nga agusar iti telepono wenno kompiuter ken agbuya iti telebision. Baka adda pay pagannurotan a nasken a surotem no kasano ti umiso a tigtignaymo idiay eskuelaan ken no siasino ti rumbeng a piliem a gagayyem.

Mariknam kadi a kaska la mabekbekkel iti kaadu dagiti maiparit? No kasta, nalabit a maawatam ti rikna dagitoy nga agtutubo:

“Masimronak ta masapul nga adda oras ti panagawidko, idinto ta mapalpalubosan met dagiti dadduma a gagayyemko nga agawid a naladladaw pay ngem siak.”​—Allen.

“Makapasuron no masipsiputan la a kanayon no siasino ti umaw-awag kaniak iti cell phone. Kaslaak la ubing iti pampamay-anda!”​—Elizabeth.

“Panagriknak, kasla daddadaelen dagiti nagannak kaniak ti biagko ta kasla dida kayat a makipulapolak ken maaddaanak kadagiti gagayyem!”​—Nicole.

Nupay masansan nga aramiden dagiti agtutubo ti iparparit dagiti dadakkelda, bigbigen ti kaaduan kadakuada a kasapulan ti sumagmamano a paglintegan tapno naurnos ti bambanag. Ngem no kasapulan dagiti pagannurotan iti balay, apay a makapasuron ti dadduma kadagitoy?

“Saanakon nga Ubing!”

Nalabit masuronka no adu ti iparit dagiti nagannak kenka agsipud ta mariknam a kasla bassit nga ubing ti pangibilanganda kenka. Kasla kayatmo nga ipukkaw a saankan nga ubing! Siempre, mabalin a marikna dagiti dadakkelmo a napateg a surotem no ania dagiti iparitda tapno saanka a maisagmak ken tapno agbalinkanto a responsable nga adulto.

Kaskasdi, mariknam a kasla saanen a maibagay iti edadmo ti iparparit dagiti dadakkelmo. Mabalin a mariknam a maes-estriktuanka a kas iti narikna ni Brielle, a nagkuna maipapan kadagiti dadakkelna: “Kas man la pulos dida naglabasan ti kastoy nga edad. Dida man la denggen no ania ti opinionko, ken kasano koma nga agmataenganak no saandak man la a palubosan nga agdesision a bukbukod.” Kasta met laeng ti rikna ni Allison. Kunana: “Kasla saan a maawatan dagiti dadakkelko a 18 ti tawenkon ket saanakon nga ubing. Ad-adda ketdi koma nga agtalekda kaniak itan.”

Narigrigat manen a suroten no ania ti iparit dagiti dadakkelmo no makitam a kasla saan a maes-estriktuan unay dagiti kakabsatmo. Alaentayo a pagarigan ni Matthew. Idi linagipna ti kinaagtutubona, kinunana maipapan kadagiti addina ken kakasinsinna a babbai: “Dida pay madusa uray ania ti ar-aramidenda!”

Ania Ngata no Awan ti Pagannurotan?

Di pakasdaawan a mabalin nga il-iliwem ti makaruk-at iti autoridad dagiti dadakkelmo. Ngem talaga ngata a nasaysayaatto ti banagmo no awan dagiti maiparit? Nalabit ammom ti maipapan kadagiti kapatadam a mapalpalubosan nga agawid iti nakarabrabii, agbado iti uray ania, ken makikadua kadagiti barkadada uray kaano ken uray sadino. Mabalin nga okupado unay dagiti nagannak kadakuada isu a dida madmadlaw ti ar-aramiden dagiti annakda. Aniaman ti rason dagita a nagannak, ipakita ti Biblia a saan a naballigi ti kasta a pamay-an a panangpadakkel kadagiti annak. (Proverbio 29:15) Ti kinaawan ayat nga agraraira iti lubong ket nangnangruna a maigapu iti kinamanagimbubukod dagiti tattao, nga adu kadakuada ti napadakkel iti pamilia nga awanan kadagiti pagannurotan.​—2 Timoteo 3:1-5.

Imbes nga apalam dagiti agtutubo a saan a maes-estriktuan, padasem nga imula iti panunotmo nga adda dagiti iparit kenka dagiti dadakkelmo agsipud ta ipatpategdaka ken maseknanda kenka. Babaen ti panangipatungpalda kadagiti nainkalintegan a limitasion, tultuladenda ni Jehova a Dios, a nagkuna iti ilina: “Pagbalinenkanto nga addaan iti pannakatarus ket isuroka iti dalan a rebbeng a papanam. Mangipaayakto iti balakad a ti matak situturong kenka.”​—Salmo 32:8.

Nupay kasta, nalabit adda dagiti gundaway a mariknam a kasla nakaad-adu unay ti iparparit dagiti dadakkelmo. Adda ngata maaramidam tapno mabang-aranka?

Epektibo a Komunikasion

Nasken ti nasayaat a komunikasion no kayatmo ti maaddaan iti ad-adu a wayawaya wenno no kayatmo laeng a maksayan ti pannakapaaymo gapu kadagiti limitasion nga ipapaannurot dagiti nagannak kenka. ‘Ngem pinadasko metten ti nakitungtong kadagiti dadakkelko ngem awan met ti nagnaanna!’ nalabit kuna ti dadduma. No kasta ti marikriknam, isaludsodmo iti bagim, ‘Kasano ngata a maparang-ayko ti pannakikomunikarko? Nagpateg ti komunikasion agsipud ta makatulong daytoy kenka a (1) mangipakaawat iti kaririknam kadagiti sabsabali wenno (2) mangtarus no apay a saan a mapatgan ti kayatmo. Kinapudnona, no kayatmo a maitalek kenka dagiti karbengan a para kadagiti adulto, maiparbeng laeng a sursuruem no kasano ti umiso a pannakikomunikar ti maysa nga adulto. Kasanom a maaramid dayta?

Sursuruem a pengdan ti riknam. Tapno sumayaat ti pannakikomunikarmo, masapul a managteppelka. Kuna ti Biblia: “Isuamin nga espirituna ti iyesngaw ti maysa a maag, ngem daydiay masirib patalnaenna dayta agingga iti kamaudianan.” (Proverbio 29:11) Isu a liklikam ti agdayamudom, agpasugnod, ken agalburoto a kasla ubing. Mabalin a kasla kayatmo a panalbaagen ti ridaw saka agwagteng no kasdiay nga es-estriktuandaka dagiti dadakkelmo. Ngem no kasta ti kababalinmo, lallalo laeng nga ingetandaka imbes nga ikkandaka iti ad-adu a wayawaya.

Padasem a kitaen ti bambanag sigun iti panangmatmat dagiti dadakkelmo. Kuna ni Tracy, maysa nga agtutubo nga addaan iti agsolsolo a nagannak: “Saludsodak no kua ti bagik, ‘Apay ngata a nagadu ti iparit ni nanang? Ania ngata ti kayatna nga isuro kaniak?’” Kastoy ti natakuatanna a sungbat: “Ikagkagumaannak laeng gayam a tulongan nga agbalin a nasaysayaat a tao.” (Proverbio 3:1, 2) No maawatam ti kasta a pannakaseknan dagiti dadakkelmo, nalaklaka met ti makikomunikar kadakuada.

Kas pagarigan, no ngay didaka palubosan dagiti nagannak kenka a mapan iti maysa a pasken? Imbes a makisubangka, mabalin nga isingasingmo: “No ngay agpakaduaak iti maysa a nataengan ken mapagtalkan a gayyem?” Mabalin a didaka latta palubosan ngem no maawatam dagiti pakadanaganda, ad-adda a makapanunotka iti singasing a mabalin nga anamonganda.

Gun-odem ti panagtalek kenka dagiti dadakkelmo. Panunotem ti maysa a tao a nakautang iti kuarta iti banko. No kanayon a bayadanna ti utangna, maalana ti talek ti banko ken mabalin a pautanganto manen ti banko. Kasta met laeng iti pagtaengan. Maiparbeng laeng a namnamaen dagiti dadakkelmo nga agtulnogka. No paneknekam a mapagtalkanka uray kadagiti babassit a banag, mabalin a dumakkel ti panagtalek kenka dagiti dadakkelmo iti masanguanan. Siempre, no masansan a supringem ida, dika masdaaw no maksayan ti talekda kenka wenno naan-anay pay ketdi a mapukaw dayta.

No Adda Nalabsingmo a Paglintegan

Inton agangay, adda nga addanto latta ti malabsingmo a paglintegan​—nalabit malibtawam nga aramiden ti obram, mayatiddogmo unay ti makitungtong iti telepono, wenno mabalin a maladawka a makaawid. (Salmo 130:3) No kasta, masapul nga ilawlawagmo kadagiti dadakkelmo ti makagapu! Ania ti aramidem tapno saan a kumaro ti situasion?

Ibagam ti agpayso. Saanka nga agparbo iti estoria. No aramidem dayta, mapukaw laeng ti nabatbati a panagtalek kenka dagiti dadakkelmo. Isu nga ipakitam a mapagpiaranka. Detalyado nga ibagam ti napasamak. (Proverbio 28:13) Dimo ikalintegan wenno tagilag-anen ti inaramidmo. Ken laglagipem a “ti maysa a sungbat, no naalumamay, pagbaw-ingenna ti pungtot.”​—Proverbio 15:1.

Agpadispensarka. Maiparbeng laeng nga ibagam kadagiti dadakkelmo a ladingitem unay ti pinataudmo a panagdanag, pannakapaay, wenno kanayonan a trabahoda gapu iti inaramidmo. Mabalin a daytoy ti mangpalag-an pay ketdi iti ipaayda a pannusa. Nupay kasta, nasken a naimpusuan ti panagladingitmo.

Sanguem ti aniaman nga ibunga ti aramidmo. (Galacia 6:7) Nalabit a ti umuna a reaksionmo ket kuestionaram ti ipaayda a pannusa, nangruna no saan a nainkalintegan dayta. Nupay kasta, ti panangsango iti resulta ti inaramidmo ket pakakitaan iti kinamataengan. Ti kasayaatan lattan nga aramidem ket isu ti panagreggetmo a mangisubli iti talek dagiti dadakkelmo.

Isuratmo ditoy no ania kadagiti tallo a nadakamat a punto ti nasken a parang-ayem a nangnangruna. ․․․․․

Laglagipem a karbengan dagiti nagannak kenka a bantayan ti garawmo iti nainkalintegan a pamay-an. Dayta ti gapuna a dakamaten ti Biblia “ti bilin ni amam” ken “ti linteg ni inam.” (Proverbio 6:20) Nupay kasta, dimo koma panunoten a dagiti pagannurotan iti pagtaenganyo ket mangdadael iti biagmo. Iti kasumbangirna, no agpasakupka iti autoridad dagiti dadakkelmo, inkari ni Jehova a dumtengto ti tiempo a “naimbag ti lak-ammo”!​—Efeso 6:1-3.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI ITI TOMO 1, KAPITULO 3

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Dayawem ni amam ken ni inam . . . tapno naimbag ti lak-ammo.”​—Efeso 6:2, 3.

BALAKAD

No kayatmo nga ikkandaka dagiti dadakkelmo iti ad-adu a wayawaya, ipakitam pay nga umuna a natulnogka kadagiti pagannurotanda. No makitada a natulnogka, dakdakkel ti posibilidadna a patganda dagiti kiddawmo.

AMMOM KADI . . . ?

Napaneknekan kadagiti panagsirarak a dagiti agtutubo a dimmakkel iti sidong dagiti nagannak a sidudungngo a mangipatpatungpal kadagiti pagannurotan ket nalalaingda idiay eskuelaan, ammoda ti makilangen kadagiti sabsabali, ken naragragsakda.

DAGITI ARAMIDEK!

No adda malabsingko a pagannurotan dagiti dadakkelko, kastoy ti ibagak ․․․․․

Maalak ti panagtalek dagiti dadakkelko babaen ti ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a kasla ing-ingetandaka unay no dadduma dagiti dadakkelmo?

● Apay a masuronka no dadduma kadagiti bambanag nga iparit dagiti dadakkelmo?

● Kasanom a mapasayaat ti pannakikomunikarmo kadagiti dadakkelmo?

[Blurb iti panid 183]

“No kaub-ubingam, ipagarupmo nga ammom amin a banag. Isu a naglakaka a masuron kadagiti dadakkelmo no es-estriktuandaka. Ngem pagsayaatam gayam dayta.”​—Megan

[Kahon iti panid 186]

Talaga Kadi a Panangidumduma?

Napampanunotmo kadin no apay a saan a padapada ti panangtrato kadakayo dagiti dadakkelyo? No kasta, usigem daytoy: Ti padapada a panangtrato ket saan a kanayon a nainkalintegan, kasta met a ti nainkalintegan a panangtrato ket saan a kanayon a padapada. Ngarud, ti saludsod ket, Saan kadi nga ipapaay dagiti nagannak kenka dagiti kasapulam? Kas pagarigan, no kasapulam ti balakad, tulong, wenno suportada, mapangnamnamaam kadi ida? No kasta, maikunam kadi ngarud a saan a nainkalintegan ti pannakatratom? Yantangay saan a parepareho ti kasapulanyo nga agkakabsat, saan a mabalin a kanayon a padapada ti panangtrato kadakayo dagiti dadakkelyo. Kasta ti nabigbig ni Beth nga agtawen itan iti 18. Kinunana: “Agdumakami iti kabsatko a lalaki isu a masapul nga agduma met ti pannakatratomi. No lagipek ti napalabas, kasla diak makappapati no apay a diak maawatan dayta idi ub-ubingak pay.”

[Kahon/Ladawan iti panid 189]

Worksheet

Makisaritaka Kadagiti Dadakkelmo!

Nausig kadagiti dua a napalabas a kapitulo no ania ti aramidem no babalawendaka dagiti dadakkelmo ken no adda dagiti banag nga iparitda. No ngay mariknam a saan a nainkalintegan ti pamay-anda iti daytoy dua a benneg? Kasanom nga ipeksa ti kaririknam?

● Piliem ti tiempo a saanka a tensionado ken saan met nga okupado dagiti dadakkelmo.

● Ibagam ti kaririknam, ngem dimo ipalubos nga agari ti emosionmo. Ipakitam ti panagraemmo kadagiti dadakkelmo.

No mariknam a manangbabalaw unay dagiti dadakkelmo, mabalinmo nga ibaga: “Ikagkagumaak nga aramiden no ania ti umiso, ngem no kanayon a mababbabalawak, ad-adda a marigatanak. Mabalinko kadi a pakitungtongan dayta a banag kadakayo?”

Isuratmo iti baba no kasanom nga irugi ti makisarita kadagiti dadakkelmo maipapan iti daytoy a banag.

․․․․․

✔BALAKAD: Usarem ti Kapitulo 21 kas giya tapno mairugim ti saritaan. Nalabit sidadaan dagiti dadakkelmo a makitungtong kenka maipapan iti linaon dayta a kapitulo.

No iti panagkunam ket saan nga umdas ti wayawaya nga ipapaay kenka dagiti dadakkelmo, mabalinmo nga ibaga: “Kayatko ti agbalin a responsable tapno inton agangay, maikkanakto iti ad-adu a wayawaya. Di la mabalin nga ibagayo kaniak no ania ti nasken a parang-ayek?”

Isuratmo iti baba no kasanom nga irugi ti makisarita kadagiti dadakkelmo maipapan iti daytoy a banag.

․․․․․

✔BALAKAD: Repasuem ti Kapitulo 3 iti Tomo 1. Napauluan dayta iti “Kasano a Maallukoyko Dagiti Dadakkelko nga Ikkandak ti Ad-adu Pay a Wayawaya?” Kalpasanna, isuratmo ti aniaman a saludsodmo maipapan iti binasam.

[Ladawan iti panid 184, 185]

Ti panagtulnog kadagiti pagannurotan dagiti dadakkelmo ket mayarig iti panagbayad iti utang iti banko​—no paneknekam a mapagtalkanka, ad-adda met nga ikkandaka ti gundaway nga umutangto manen.