KAPITULO 26

Kasanok a Makontrol ti Emosionko?

ITI panagkunam, ti kadi apuy ket nasayaat wenno saan? Nalabit ibagam nga agdepende dayta iti kasasaad. Iti rabii a makapaketter ti lamiisna, mangpaimeng la ketdi ti aginudo iti ayan ti napasgedan a kayo. Nasayaat dayta. Ngem no saan a kontrolado, mabalin nga agramaram ti apuy ket mauram nga interamente ti balay. Saan a nasayaat dayta.

Umasping dayta iti emosionmo. No kontrolado, makagunggona ta mangpataud iti nasinged a panaggagayyem. Ngem no saan a kontrolado, mabalin a pagdaksam dayta ken dagiti dadduma.

Kas maysa nga agtutubo, nalabit adda dagiti kanito a dimo masbaalan ti pungtotmo wenno malapunoska iti liday. Kasanom a makontrol dagita nga emosion? Saggaysaentayo nga usigen dagita.

Panangkontrol iti Pungtot

Saan a nalaka nga iwaksi ti sakit ti nakem no saan nga umiso ti pannakatratom. Saan a makapagteppel dagiti dadduma iti kasta a kasasaad. Kinapudnona, dinakamat ti Biblia ti maipapan kadagiti tattao a “managunget” ken “addaan kadagiti irarasuk ti pungtot.” (Proverbio 22:24; 29:22) Saan a bassit a banag dayta. Ti di mamedmedan a pungtot mabalin nga iduronnaka a mangaramid iti banag a pagbabawyamto met laeng. No kasta, kasanom a makontrol ti emosionmo no saan nga umiso ti pannakatratom?

Umuna, tingitingem a naimbag ti kasasaad ket kitaem no mapalabasmo dayta.a (Salmo 4:4) Laglagipem a kumaro laeng ti kasasaad no supapakam ti “panangdangran iti panangdangran.” (1 Tesalonica 5:15) Kalpasan ti panangtingitingmo iti bambanag ken ti panangikararagmo iti dayta, nalabit bumaawton ti pudot ti ulom. Lumag-an ti barukongmo apaman a maaramidmo dayta.​—Salmo 37:8.

No ngay dimo maiwaksi ti sakit ti nakemmo? Kuna ti Biblia nga adda “tiempo ti panagulimek ken tiempo ti panagsao.” (Eclesiastes 3:7) Apay a dimo asitgan ti tao a nakapasakit kenka? No saan a nainsiriban dayta, mabalin a makagunggona no makisaritaka kadagiti dadakkelmo wenno iti maysa a nataengan ti panagpampanunotna a gayyem tapno ipeksam ti marikriknam. No adda mangiranranta a mangriribuk kenka, ikagumaam ti agbalin a nasingpet iti dayta a tao. Ti tsart iti panid 221 matulongannaka a mangpanunot kadagiti kanayonan a pangsungbat no maipasangoka kadagiti kasasaad a makaparurod kenka agingga ita.

Aniaman ti mapasamak, agkararagka ken Jehova ket kiddawem a tulongannaka a saan nga agipempen iti sakit ti nakem iti tao a nakapasakit kenka. Laglagipem daytoy: Nupay saanmo a mabalbaliwan ti napasamak, kabaelam a baliwan ti reaksionmo iti napasamak. No bay-am a dominarannaka ti sakit ti nakem, mayarigka iti awan gawayna nga ikan a nabanniitan. Ipalpalubosmo nga adda sabali a mangkontrol iti panagpampanunot ken emosionmo. Saan kadi a nasaysayaat no sika ti mangkontrol kadagita?​—Roma 12:19.

Panangdaer iti Liday

“Iti nabiit pay, diak maawatan ti riknak ken nakanegnegatibo ti panangmatmatko iti bagik,” kuna ni Laura nga agtawen iti 16. “Awan ti ragragsak ti biagko. Uray la a maiturturogko ti panagsangsangitko.” Kas ken Laura, adu nga agtutubo ti malaplapunos kadagiti pakarikutan iti biag. Komustaka ngay met? Mabalin a mariknam a kasla miserable ti biagmo gapu kadagiti kidkiddawen dagiti nagannak, gagayyem, ken mannursuro kenka; kadagiti pisikal ken emosional a panagbalbaliw bayat ti panagbaro wenno panagbalasangmo; wenno iti panagriknam ket awan ti maar-aramidam a nasayaat gapu kadagiti babassit a kamalim.

Adda pay ketdi dagiti agtutubo a mangdangran iti bagbagida tapno maksayan ti saem a marikriknada.b No nayugalim dayta, ikagumaam nga ammuen ti makagapu. Kas pagarigan, ti panangdangran iti bagi ket masansan a pangdaer iti maysa a kita ti pakasikoran. Adda kadi kasasaad​—nalabit mainaig iti pamiliam wenno kadagiti gagayyemmo​—a pakadukdukotam?

Ti maysa kadagiti kasayaatan a pamay-an tapno sumayaat ti rikriknam ket ti pannakisarita iti maysa kadagiti dadakkelmo wenno iti nataengan ti panagpampanunotna a kameng ti kongregasion Kristiano, daydiay “kabsat a mayanak no adda rigat.” (Proverbio 17:17) Kasta ti inaramid ni Liliana nga agtawen iti 16. Isu ket nakisarita iti sumagmamano a natataengan a kakabsat a babbai iti kongregasion. Kinunana: “Yantangay in-inaunada ngem siak, nainsiriban ti balakadda. Nagbalinda a gagayyemko.”c Ni Dana nga agtawen iti 15, kinunana a nabang-aran idi ad-adu nga oras ti binusbosna a makiraman iti Nakristianuan a ministerio. “Dayta ti kasayaatan pay laeng nga inaramidko,” kinunana. “Kinapudnona, dayta ti kararagsakan a paset ti biagko!”

Kangrunaan iti amin, dimo liplipatan ti agkararag no malmalday wenno malmaldaanganka. Ni salmista David, a nakapasar iti pakarigatan, insuratna: “Ipalladawmo ti dadagsenmo ken Jehova a mismo, ket isu saranayennakanto.” (Salmo 55:22) Ammo ni Jehova ti sagsagabaem. Saan la a dayta no di ket ‘maseknan pay kenka.’ (1 Pedro 5:7) No kondenarennaka ti pusom, laglagipem a ti ‘Dios dakdakkel ngem iti pusom ket ammona ti amin a bambanag.’ (1 Juan 3:20) Ad-adda a matarusanna no apay a madukdukotanka, ken kabaelanna nga ikkaten dagiti dagensenmo.

No malmaldayka latta, mabalin nga adda parikut iti salun-atmo, kas iti depresion.d No kasta ti kasasaadmo, nasayaat no agpadoktorka. No dimo ikaskaso dayta, kasmo la pappapigsaan ti radio iti luganmo tapno saanmo a mangngeg ti adda depektona nga andar ti makina. Nasaysayaat nga amang no ikagumaam a tamingen dayta a banag. Kinapudnona, saan a rumbeng nga ibainmo ti kasasaadmo. Natulongan ti adu nga agtutubo nga agsagsagaba iti depresion ken dadduma pay a mainaig a parikut gapu ta nagpaagasda.

Laglagipem a ti emosionmo ket mayarig iti apuy. No kontrolado, makagunggona; ngem no saan a kontrolado, makadadael. Ikagumaam a kontrolen ti emosionmo. Pudno nga adda maisao wenno maaramidmo no dadduma a pagbabawyamto met laeng. Ngem agan-anuska. Inton agangay, masursuromto met laeng a kontrolen ti emosionmo tapno saan a ti emosionmo ti mangkontrol kenka.

[Footnotes]

KANGRUNAAN A TEKSTO

“Dika ipalubos a parmekennaka ti dakes, no di ket itultuloymo a parmeken ti dakes babaen ti naimbag.”​—Roma 12:21.

BALAKAD

Inaldaw a mangibagaka kadagiti dadakkelmo iti makaay-ayo a banag a napasamak kenka​—uray no bassit la a banag dayta. Iti kasta, no adda tumaud a serioso a parikut, nalaklakakanto a makisarita kadakuada ken ad-addanto a dumngegda.

AMMOM KADI . . . ?

Narigrigatmo a kontrolen ti riknam no agkurkurang ti bagim iti umdas nga inana ken nutrision.

DAGITI ARAMIDEK!

Ti negatibo nga emosion a karirigatan a kontrolek ket ․․․․․

Tamingek daytoy a negatibo nga emosion babaen ti ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a saan a makaay-ayo iti Dios ti di mamedmedan a pungtot?

● Kadagiti ania a wagas a masaktanka no saanmo a makontrol ti pungtotmo?

● Ania ti sumagmamano a pamay-an a makatulong kenka a mangdaer iti liday?

[Blurb iti panid 223]

“Ti kapatgan ket ti pannakaammok nga adda maysa a tao a talaga a maseknan kaniak, daydiay mabalinko a kasarita no malmaldaanganak.”​—Jennifer

[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 221]

Worksheet

Kontrolem ti pungtotmo

Suratam ti tsart

Pasamak

No umsiennak ti kaklasek

Nadarasudos a tignay

Insultuek met

Nasaysayaat a reaksion

Diak ikankano, ken ipakitak iti kaklasek a saanak a makapungtot

Pasamak

No usaren ti kabsatko a babai ti paboritok a sapatos a dina ipakada kaniak

Nadarasudos a tignay

Agibalesak babaeen ti panangusarko met iti alikamenna

Nasaysayaat a reaksion

․․․․․

Pasamak

No paritandak dagiti dadakkelko

Nadarasudos a tignay

․․․․․

Nasaysayaat a reaksion

․․․․․

[Ladawan iti panid 220]

Ti maysa a tao nga agipempempen iti sakit ti nakem ket mayarig iti ikan a nabanniitan​—agpada nga adda sabali a mangkonkontrol kadakuada