Kasano a Mangedngedanyo dagiti Emosionyo?

ADU itatta dagiti agtartarigagay iti emosional a pannakatignayda. Agsapsapulda iti ragsak babaen iti napartak a panagmammaneho, kadagiti napeggad nga ay-ayam, maiparit a sekso, ken dagiti makapasaranta a droga. Pudno unay, ti lubong ti komersio ken panaglinglingay ti mangipagpaganetget iti pannakasapul dagiti emosional a kapkapadasan. Gapuna, nagadu itan dagiti nagbaba ti pammalubosna a maipaay iti kinatalna ken kinaulimek, ta patienda a maikarida a makagun-od iti ad-adu pay nga emosional a kinaragsak manipud iti biag.

Siempre, addaantay amin kadagiti emosion. Kas pangarigan, no umisemtayo, agkatawa, wenno agsangit, ipampamatmattayo ti emosional a kasasaadtayo iti dayta a kanito. Ngem ammoyo kadin a dagiti emosion ket maapektaranda met uray ti bagiyo, kas iti panangbalbaliwna ti presion ti darayo, ti kapartak ti panagbitik ti pusoyo ken ti panagling-etyo? Mabalin a makapataudda met ti pisikal a pakarigatan, kas kadagiti sakit ti ulo, sakit ti tian, ken sakit ti likudan. Gapuna, sapsapulen ti kaaduan a tattao dagiti makaay-ayo nga emosion ken liklikan dagiti di makaay-ayo. Dadduma a tattao padpadasenda a liklikan dagiti di makaay-ayo a bambanag babaen iti panagar-arapaapda, nalabes a pampannanganda ken nalabes a panagin-inumda. Iti sabali a bangir, dagiti umiso nga emosional a kasasaad ti mangpataud iti nasaysayaat a salun-at. Kuna ti Proverbio 14:30: “Ti natalna a puso isu ti biag ti lasag.”

Makapainteres, ti Sao ti Dios dakdakamatenna amin a kita dagiti natauan a rikrikna kas ti ayat, gura, rag-o, ladingit, tured, ken buteng. Mabalin a malagipyo pay a naminsan “nagsangit ni Jesus,” a mangipakpakita ti emosionna iti ipapatay ti maysa a gayyem. (Juan 11:35) Nagreggetan ni Jose nga igawid dagiti luana “ta dagiti makin-uneg nga emosionna natignay gapu iti kabsatna,” a dina nakitkita iti adu a tawtawen.​—Genesis 43:30.

Apay a Ngedngedanyo dagiti Rikriknayo?

Yantangay agbibiagtayo kadagiti “panawen ti kinaganat” ken imperpektotayo, ad-adu a di makaay-ayo a rikna ti makastrek iti panagbiagtayo a nangnangruna ngem kadagidiay makaay-ayo. (2 Timoteo 3:1-5, Revised Standard) Kas kunaen ti Biblia, “ti panaggamsaw pagmaagenna ti masirib a tao.” (Eclesiastes 7:7) Gapuna no dikay padpadasen a ngedngedan dagiti di matartarigagayan a rikna, mabalin a madangrantay ti pannakirelasiontayo iti pamiliatayo, kakaeskuelaantayo, katrabahuantayo, ken kadagiti Kristiano a gagayyemtayo.

Natural, apektadotay amin iti emosional babaen iti daydiay aw-awagan ti Biblia a “panawen ken di mapakpakadaan a pasamak.” (Eclesiastes 9:11) Kas pangarigan, ti maysa a pagassawaan, nga adda iti amin-tiempo a ministerio, nagsublida idiay apartmentda tapno masarakan laeng a natakawanda iti kaaduan kadagiti sanikuada. Daytoy ti nakariribuk kadakuada, agingga iti punto a nagsakitda pay. Inabutna ti sumagmamano nga aldaw nga inda manen pannakatengngel iti rikriknada. Apaman a nakaungardan, intultuloyda ti trabahoda a ‘mangliwliwa iti amin nga agdung-aw.’​—Isaias 61:2.

Wenno mabalin nga adda met dagiti am-ammoyo a tattao a pinalubosanda ti bagbagida a matignay dagiti emosionda babaen ti panangbuybuyada kadagiti drama iti radio wenno telebision. Isuda ti agbalin a nadekket unay kadagiti agpappapel a masansan nga agsangsangitda pay uray iti daytoy sinsinan laeng nga estoria. Usigenyo pay met ti kaso ti maysa a balasang nga agbibiag a solsolona. Maysa a rabii rinugianna ti agbuya iti maysa a nakabutbuteng a pelikula. Numan pay isut’ “napabutngan iti kasta unay,” dina maisardeng ti agbuybuya. Kalpasanna isut’ marigatanen a maturog. Iti kamaudiananna idi maaddaan met laengen iti nargaan a turog, mabalin a maripiripyo no ania ti napagtagtagainepanna: dagiti vampira ken aswang. Ti punto ket: Datayo ti apektado iti emosional babaen kadagiti mapaspasamak iti aglawlawtayo. Ngarud, rebbengna nga agbalintayo koma a napili, a liklikantay koma daydiay banag a makadangran ken awan gapgapuna a mangriribuk iti emosional a kinatimbengtayo.

Panangipaganetget kadagiti Makaay-ayo nga Emosion

Iti kasumbangirna, ti Sao ti Dios irekrekomendarna a “managparbeng[tayo] koma,” nga us-usaren ti ‘pannakabalintayo nga agrason.’ (Tito 2:2; Roma 12:1) Dina kaipapanan dayta a rebbeng a ngedngedantay met dagiti bagbagitayo agingga iti punto nga agbalintayo nga aleng-alengtayo maipapan iti panagbiag. Ti maiyanatop ti pannakatimbengna a rikrikna ti mangnayon rekado iti panagbiag. Kuna ti Biblia, kas pangarigan: “Awan ti aniaman a naim-imbag ngem ti panagrag-o koma ti maysa a tao kadagiti gapuananna.”​—Eclesiastes 3:22.

Gapuna, tapno pagbalinen a pudpudno a naragragsak ti biag, maadaltayo no kasano ti panangsukay kadagiti positibo a rikrikna. Daytoy imbes a kadagiti negatibo a panagpampanunot, ti makatulong kadatayo nga agbalin a “magagaran nga agaramid iti naimbag.” (Tito 2:14, New International Version) Dagiti napigsa, nasalun-at a sentimiento ti mangpapigsa ti determinasion ken kinamanagtalinaed tapno maragpattayo daydiay maikari. Siempre, ammo dagiti Kristiano a saanda nga ar-aramiden dagiti bambanag iti serbisio ti Dios gapu laeng iti positibo a panagpampanunot. Imbes ketdi, bigbigenda ti pannakasapul ti panagpannuray a naan-anay iti espiritu ni Jehova tapno masangoda ti masanguanan. (Lucas 11:13; Proverbio 19:21) Ngarud, kasano ti intay panangmedmed kadagiti emosiontayo, nga ad-adda a padakkelen dagidiay makagunggona?

“Dikay Agag-agawa iti Aglablabes”

Gapu kadagiti makadangran nga epektoda, dagiti emosion a kas ti pungtot, imon, sakit ti nakem, ken ti buteng masapul a mangedngedanda. Tapno maiyilustrar no kasano ti intay panangaramid iti daytoy, usigenyo ti uray maysa laeng nga emosion: panagagawa.

Ti aktibo a puersa ti Dios pabpabilgenna dagiti situtulok ken matalek nga ad-adipenna idi ugma, kas met laeng itatta. Maiturturong babaen ti nasantuan nga espiritu, nataginayon ni Jesus ti positibo a panangmatmat babaen ti panangalana ti napasnek nga interes kadagiti naespirituan a bambanag. Pinaregtana dagiti paspasurotna a “dikay agag-agawa iti aglablabes.” (Lucas 12:29) Dina pulos nagduaduaan ti maipapan iti naayat a pannakaseknan ni Amana. (Juan 15:9, 10) Ti regtana ken ragsakna saanda a nalapdan gaput’ panagsiksikor ken pannakapaay. Kasta met, no kayatyo a ngedngedan ti aglablabes a panagagawa, punnuenyo ti is-isipyo kadagiti ‘bambanag a nadayaw.’ (Filipos 4:8) Wen, ti panagtalek ken ni Jehova parmekenna dagiti negatibo a pampanunot.

Kas pangarigan, maysa nga agtutubo a babai nga adda pagkapuyanna idiay São Paulo, Brazil, ti madandanagan gapu iti panagkurangna iti aniaman a laing ken ti masanguananna. Isut’ mangay-aywan kadagiti ub-ubbing nga annak idiay balay bayat a dagiti nagannak agtartrabahoda a dua. Gapu iti riknana a bassit ti pakaus-usaranna, isu ti nagsurat: “Maam-amakak nga agtungpalakto a mapukawkonto ti ulok, ket makapagaramidak iti maysa a minamaag a banag. Napampanunotko payen ti agsusaid. Marikriknak a diakto payen kabaelan ti makiasawa.” Kalpasan ti panangawatna iti maysa a surat a nangigunamgunam iti panangparang-ayna iti panagadalna iti Biblia isut’ nagsurat: “Mariknakon a ti kamaudiananna adda met laeng maysa nga interesado a mangusig kadagiti parikutko. Impakitam kaniak no kasanot’ kapateg ti panagbiag idiay baro a sistema ni Jehova.” Gapuna, imbes nga agdandanag laeng, apay a dikay mangikeddeng kadagiti masinunuo a kalat, nangnangruna kadagidiay naespirituan, kas ti ad-adu pay a panangisaknap ti naimbag a damag ti Pagarian wenno busbosen ti ad-adu pay a panawen nga agadal iti Sao ti Dios?

Pudno, mabalin nga adda met ti temporario a pakabang-aran manipud iti panaglinglingay, iti ipapan panagpasiar, ti panangbalbaliw kadagiti inaldaw-aldaw nga ar-aramid wenno iti aglawlaw, wenno panagdengngeg kadagiti makaliwliwa a musika. Nupay kasta, mabalin nga addada pagannayasantayo iti negatibo a panagpampanunot ken panagdanag, depende kadagiti bambanag a naisursuro wenno napaspasarantayon. Gapu itoy a rason, ti abilidad ti pannakaammo ken tured ti pakinakem ket saanda nga umdas a mangpataud ti talna ti isip wenno mangyeg iti maysa iti pabor ti Dios. Masapul a maadaltayo nga ‘itaklin ti amin a pagdanagantayo ken Jehova.’ Maaramidantayo daytoy “ta isu salwadannakayo.”​—1 Pedro 5:7.

Ti Personal nga Interes ti Dios Kadatayo

Saan nga inranta ti Namarsua a tunggal maysa ket agpapadada ken agtignay nga agpapada. Idiay Biblia, isut’ nangipaay kadagiti makaiwanwan a prinsipio a maibagay ken supisiente nga agpaay kadagiti isuamin. Inikkannatayo met kadagiti nababatad a pangarigan iti panangipakitana iti personal nga interes kadagiti pagimbagan dagiti ad-adipenna. “Ni Jehova adda iti asideg dagiti sitatarumpingay ti pusoda . . . Adu dagiti siksikor ti nasingpet, ngem ni Jehova ispalenna kadakuada amin.” (Salmo 34:18, 19) Kinapudnona, siaammo ni Jehova kadagiti kaunegan nga emosiontayo, uray dagiti pakariribukan ken luluatayo. Inyebkas ti Salmo 56:8 a kastoy: “Iboteliam dagiti luluak. Saanda aya nga adda iti librom?” Gapuna, addatayo iti pudpudno a pannakasapul, uray dagiti “nakakaasi ken makurkurangan,” ni Jehova agbalin a “saranayko ken Mangispal kaniak.” (Salmo 40:17) Ngem ania ti kasapulan kadakayo tapno awatenyo daytoy a tulong?

Ti panangapresiar kadagiti nagsayaatan unay a kualidad ti Dios, ti “nanumo nga asina,” tulongannatayo a mangliklik ti agsobsobra a panangipamaysa iti bagbagitayo. (2 Corinto 1:3, 4) Ditay mabalin a siimut a sursuroten a sibubulsek dagiti emosiontayo agsipud ta ti puso ti tao mabalinna ti “mangallilaw,” a mangiturong kadagiti di nainsiriban nga ar-aramid, agraman pay dagiti imoral a relasion. (Jeremias 17:9) Kas pangarigan, maysa a kasado a babai idiay Latin America ti naatrakar iti maysa a lalaki a kaarrubada. Babaen ti panangtignay dagiti emosionna, inkalkalinteganna ti tarigagayna a “mangtulong” kenkuana. Nasayaat ta, sinapulna ti naespirituan a balakad manipud kadagiti nataengan a Kristiano. Buyogen iti ngimmato a panangapresiarna kadagiti kualidad ti Dios, pinutedna dayta a relasion. Itan siraragsak a kinuna daytoy a babai: “Naisalbar ti panagasawak.” Pudno unay, naimbag no sukayentay amin ti situtulok a pasursuruan ken Jehova ken iti umadani kenkuana.​—Salmo 19:7-11.

Ti napigsa a pammati, kayatna a sawen, ti naipasiguro a panagur-uray ken matalek a pananginanama, makatulong iti pannakaadda iti positibo a kababalin, idinto a ti di pannakaammo tignayenna ti panagagawa ken panagbuteng. (Hebreo 11:6) Kinapudnona, ti negatibo a panagpampanunot wenno panagduadua ti mangpaay kadatayo idiay koma pagballigiantayon. Ti kinakurang ti pammati ipamatmatna ti pannakasapul a mangpatanor iti ad-adu pay a panagtalek iti abilidad ti Dios nga agtignay. (1 Juan 5:10) Ngarud, anian a nagpateg, ti agpannuray iti Dios, a masansan nga agkararag a maipaay iti tulong a mangngednged kadagiti emosiontayo!​—Santiago 1:5.

Uray met ti panagteppel ken kinarasonable, isuda dagiti kualidad a kasapulan a sukayantayo tapno maparang-ay dagiti makaay-ayo a pannakirelasion kadagiti dadduma. “Ti nalamiis ti nakemna a tao mannakaawat,” ammona a medmedan dagiti emosionna. (Proverbio 17:27) Malaksid iti daytoy, nagsurat ni apostol Pablo: “Maammuan koma dagiti isuamin a tattao ti kinarasonableyo,” iti kasta makatulong a maipaay iti naur-urnos ken nataltalna a panagbiag.​—Filipos 4:5.

Ti ayat kadagiti dadduma parang-ayenna met ti makaay-ayo unay kadagiti rikrikna a situtulok a mangparegta kadagiti dadduma ken mamagbalin a komportable ti riknada. “No maipapan iti ayat a nainkabsatan agdidinnungngokayo. No maipapan iti panagpipinnadayaw ipangpangrunayo ti sabali.” “Ti ayat managitured ken nalaing; awan apalna wenno saan a napasindayag wenno natangsit; ti ayat saan a naalas ti panagkukuana wenno naimut wenno nalaka nga agluksaw; ti ayat saanna nga ikankano ti maysa a pannakaranggas.”​—Roma 12:10; 1 Corinto 13:4, 5, Today’s English Version.

No itultuloyyo a sukayan dagitoy a kualidad, makasigurokayo iti tulong ni Jehova. Kas insurat ni Pablo: “Ket ti talna ti Dios a daeganna ti amin a pannakaawat aywanannanto dagiti puspusoyo ken dagiti panunotyo ken Kristo Jesus.”​—Filipos 4:7.

Ania ti Kayatyo nga Aramiden?

Nupay tunggal maysa kadatayo mabigbigna ti pannakasapul ti nasaysayaat a pannangngednged kadagiti dadduma nga emosionna, addaantay ti panagtalek a ti irarang-ay ken ti dakdakkel a ragsak mabalin a magun-odantayo. Gapu iti dayta, agannadtay koma a naimbag a ditay koma agar-arapaap wenno sumuko kadagiti di mangedngedan nga emosion kas iti di kasapulan a panagab-aburido. Imbes ketdi, pagreggetantay koma a sukayan dagiti positibo, nasalun-at nga emosion tapno addaantay talna iti bagbagitayo, kadagiti kalangenlangentayo, ken iti Dios.

Wen, maikari unay ti panagbalin a determinado a mangaramid iti dayta, a kumitkita iti aldaw inton ni Jehova ket ‘pennekenna ti tarigagay ti isuamin a nabiag.’ (Salmo 145:16) Gapuna, agtrabaho a sititibker iti inkay panangtagiragsak ti biag idiay natalna a baro a sistema dagiti bambanag ti Dios. Ti panangaramid iti dayta ti ad-adda pay a makatulong iti agdama a ragsakyo, a pudno a makaay-ayo unay a rikna.