SALUDSOD 5

Ania ti Aramidek no Ma-bully-ak iti Eskuelaan?

NO APAY A NAPATEG

Mabalin a sumayaat wenno kumaro ti situasion depende iti reaksionmo.

ANIA TI ARAMIDEM?

Panunotem daytoy nga eksena: Saan a kayat ni Thomas ti sumrek iti eskuelaan ita—wenno uray kaanoman. Tallo a bulanen ti napalabas, intsismis dagiti kaklasena. Idi kuan, ti la addan a nagnagan ti iyaw-awagda kenkuana. No maminsan, igagara ti dadduma a tippayen dagiti libro nga iggemna. Adda pay mangiduron kenkuana iti likudanna ket inton tumaliaw, saannan nga ammo no asino ti nangaramid iti dayta. Kimmaro pay ti pannaka-bully-na ta idi kalman, nakaawat iti pammutbuteng iti internet . . .

No sika ni Thomas, ania ti aramidem?

AGPANUNOT!

Adda maaramidam! Kinapudnona, maabakmo ti bully uray dika lumaban. Kasano?

BAYBAY-AM LATTAN. Kuna ti Biblia: “Bulosan ti maag ti pungtotna, ngem naanus ti masirib ket tenglenna ti riknana.” (Proverbio 29:11, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia) No agbalinka a kalmado agingga a posible—uray medio mabutengka—mabalin a maumanto met laeng dagiti mangbul-bully kenka.
DIKA AGIBALES. Kuna ti Biblia: “Dikay subadan ti dakes iti dakes iti asinoman.” (Roma 12:17) No agibaleska, kumaro laeng ti situasion.
LUMIKLIKKA. Kuna ti Biblia: “Nasaldet [wenno, manakem] daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng.” (Proverbio 22:3) Agingga a posible, liklikam dagiti bully ken dagiti situasion a mabalinka a ma-bully.
SUMUNGBATKA ITI PAMAY-AN A DIDA EKSPEKTAREN. Kuna ti Biblia: “Ti maysa a sungbat, no naalumamay, pagbaw-ingenna [wenno, pabaawenna] ti pungtot.” (Proverbio 15:1) Mabalinmo pay ketdi ti agpakatawa. Kas pagarigan, no ibaga ti maysa a bully a nakaluklukmegka, mabalinmo nga isungbat, “Wen ’nia? Nalukmegak sa a talagan.”
PUMANAWKA. “No saanka nga agun-uni, ipakpakitam a manakemka ken napigpigsaka ngem iti mangsursuron kenka,” kuna ti 19 ti tawenna a ni Nora. “Kayam ngamin a kontrolen ti bagim. Saan a maaramid dayta ti maysa a bully.”—2 Timoteo 2:24.
IPAKITAM NGA ADDA KOMPIANSAM ITI BAGIM. Masansan a madlaw dagiti bully dagidiay awan kompiansada iti bagida a kasla ket ’tay dida kaya ti lumaban. Isu a no makitada nga adda kompiansam iti bagim, didakan an-anuen.
AGIPULONGKA. Kuna ti maysa a dati a maestra: “Kanayonko nga ibagbaga kadagiti mabul-bully nga agipulongda. Dayta ti husto nga aramidenda, ken makatulong dayta tapno saanen a ma-bully ti dadduma.”

Natured ti maysa nga agtutubo a lalaki a mangsango iti bully — No adda kompiansam iti bagim, napigpigsaka ngem iti bully

**QUIZ MAIPAPAN ITI PANANG-BULLY**
WEN WENNO SAAN	SUNGBAT
1 Rinibun a tawen nga adda panang-bully.	1 Wen. Kas pagarigan, mabasa iti Biblia ti maipapan iti grupo a Nefilim—a ti kaipapanan ti naganda ket “Dagidiay Mangituang iti Sabsabali.”—Genesis 6:4.
2 Ti panang-bully ket ang-angaw laeng. Saan a serioso dayta.	2 Saan. Ti panang-bully ket maysa a rason no apay nga agpakpakamatay ti adu nga agtutubo.
3 Ti panagibales ti kasayaatan nga aramidem tapno agsardeng ti bully.	3 Saan. Kaaduanna a napigpigsa dagiti bully ngem kadagiti biktimada, isu nga awan serserbina no agibaleska.
4 No adda makitam a mabul-bully, nasaysayaat no baybay-am lattan.	4 Saan. No adda makitam a mabul-bully ket awan ti aramidem, saanka nga inosente. Kasla nakiramanka metten iti panang-bully.
5 Uray no napangas dagiti bully, kaaduanna nga awan kompiansada iti bagida.	5 Wen. Uray no lastog ti dadduma a bully, adu kadakuada ti nababa ti panangkitana iti bagina. Isu nga ipababada ti sabsabali tapno maipangatoda ti bagida.
6 Makapagbalbaliw dagiti bully.	6 Wen. No adda tumulong kadagiti bully, mabalbaliwanda ti panagpampanunot ken ar-aramidda.