ACAB
[Kabsat ti Ama].
1. Anak ni Omri ken maysa nga ari ti makin-amianan a pagarian ti Israel. Nagturay idiay Samaria iti 22 a tawen, manipud agarup 940 K.K.P.—1Ar 16:28, 29.
Panuynoyanna ti Ulbod a Panagdaydayaw. Ti rekord ni Acab ket maysa kadagiti kadadaksan no maipapan iti napateg a lugar ti pudno a panagdaydayaw. Saan laeng a nagtultuloy ti namulitan a panagdaydayaw ken Jehova babaen kadagiti nabalitokan a kigaw a baka ni Jeroboam no di pay ket pinalubosan ni Acab ti panagdaydayaw ken Baal a mangtulaw iti Israel iti awan kapadana a rukod maigapu iti nasapa a pannakiasawana ken Jezebel, ti anak a babai ni Etbaal, ari ti Sidon. Iti panangadawna iti nagkauna a historiador a ni Menander, ni Josephus tukoyenna ni Etbaal kas Ithobal, ket ti salaysay (Against Apion, I, 123 [18]) dakamatenna nga isu ti padi ni Astarte sakbay a simmagpat iti trono babaen ti panangpapatayna iti ari.
Impalubos ni Acab ti pagano nga asawana a ni Jezebel a mangiturong kenkuana iti panagdaydayaw ken Baal, mangibangon iti templo maipaay ken Baal, ken mangipatakder iti maysa a sagrado a teddek kas pammadayaw ken Asera. (1Ar 16:30-33) Di nagbayag adda 450 a mammadto ni Baal ken 400 a mammadto ti sagrado a teddek, nga aminda ket matartaraonan iti naarian a lamisaan ni Jezebel. (1Ar 18:19) Dagiti pudno a mammadto ni Jehova napapatayda iti kampilan, ngem gapu iti panagtignay ni Abdias, tao nga addaan pammati, ken agay-aywan iti balay ni Acab, nasaluadan ti biag ti 100 kadakuada babaen ti panangilemmengna kadakuada kadagiti rukib, a sadiay tinapay ken danum ti pagbibiagda idi.—1Ar 18:3, 4, 13; 19:10.
Kas nagbanagan ti panagturongna iti panagdaydayaw ken Baal, ni Acab ket pinakaammuan ni Elias maipapan iti um-umay a nakaro a tikag a nagpaut iti periodo a tallo a tawen ken innem a bulan, sigun iti Lucas 4:25 ken iti Santiago 5:17. (1Ar 17:1; 18:1) Agsubli laeng ti tudo no ibilin dayta ni Elias, ket nupay isu binirok ni Acab iti amin a nasnasion ken pagpagarian iti aglikmut, nagtalinaed ni Elias a di masarakan ni Acab agingga iti naikeddeng a tiempo. (1Ar 17:8, 9; 18:2, 10) Ni Acab pinadpadasna ita a pabasolen ni Elias gapu iti tikag ken bisin, ngem sinupiat ni Elias dayta a pammabasol, ket impakitana a ti pudpudno a makagapu iti daytoy isu ti panagdaydayaw ken Baal a sinuportaran ni Acab. Ti pannubok a naangay iti tapaw ti Bantay Carmelo pinaneknekanna a saan a sibibiag ni Baal ken imparangarangna ni Jehova kas ti pudno a Dios; napapatay dagiti mammadto ni Baal iti panagbilin ni Elias, ket di nagbayag kalpasan dayta maysa a mangrusep a bayakabak ti namagpatingga iti tikag. (1Ar 18:17-46) Nagsubli ni Acab idiay Jezrael ken iti asawana, ket impakaammona kenkuana dagiti tignay ni Elias maibusor iti Baalismo. Gapu iti dayta, impangta ni Jezebel a ranggasanna ni Elias, a nakaigapuan ti panagtalawna a mapan idiay Bantay Horeb.—1Ar 19:1-8.
Panangbangon iti Kabesera; Dagiti Panagballigi Maibusor iti Siria. Pagaammo a karaman kadagiti panagbangon ni Acab ti pannakairingpas dagiti sarikedked ti Samaria. Impakita ti arkeolohia a daytoy ket buklen ti tallo a nagdadakkel ken nakalaglagda a pader a nakasaysayaat ti pannakaaramidna. Kadagiti panagkabakab, adda natakuatan a maysa a rektanggulo a plataporma ti palasio nga agarup 90 m (295 pie) ti kaakabana ken 180 m (590 pie) ti kaatiddogna, nga addaan iti mangtikub a pader a naaramid iti nasayaat ti pannakakuadradona a bato a gapuanan ti kantero. Nasarakan ti nakaad-adu a marfil a tapi a pagarkos kadagiti muebles ken diding, nalabit nainaig iti “balay a marfil” ni Acab a nadakamat iti 1 Ar-ari 22:39.—LADAWAN, Tomo 1, p. 948; idiligyo met ti Am 3:15; 6:4.
Ti kinabaknang ti siudad ken ti kinatibker ti nagsaadanna ket dandani idin masubok babaen iti pananglakub maibusor iti Samaria, nga inyussuat ti Sirio a ni Ben-hadad II a nangidaulo iti nagkakappon a 32 nga ar-ari. Idi damo, sieemma a timmulok kadagiti kalikagum ti manangraut, ngem kalpasanna saan a sitatallugod ni Acab a nangipalubos iti arigna a pannakasamsam ti palasiona. Saan a nagballigi dagiti saritaan iti kappia, ket babaen iti panangiwanwan ti Dios, inaramat ni Acab ti maysa a nasikap a pamay-an ti pannakigubat a nangkellaat iti kabusor ken nagresulta iti pannakagudas dagitoy, nupay nakatalaw ni Ben-hadad.—1Ar 20:1-21.
Yantangay kombinsido a ni Jehova ket ‘dios ti bantay’ laeng, nagsubli ni Ben-hadad iti simmaganad a tawen buyogen ti puersa militar a pumadpada ti kadakkelna, ngem naguurnosda maipaay iti bakal iti gistay patad a tanap iti asideg ti Afek iti teritoria ti Manases, imbes nga umabanteda iti nakabambantay a rehion ti Samaria. (Kitaenyo ti AFEK Num. 5.) Immabante dagiti puersa dagiti Israelita iti pagbabakalan ngem kaslada “dua a babassit nga arban dagiti kalding” no idilig iti nagdakkelan a pakarso dagiti Sirio. Yantangay napabilegda gapu iti kari ni Jehova nga iparangarangna a ti pannakabalinna saan nga agpannuray iti geograpia, dagiti puersa ni Acab impaayanda dagiti kabusor iti nakaro a pannakaabak. (1Ar 20:26-30) Nupay kasta, umasping unay iti inaramid ni Ari Saul mainaig ken Agag nga Amalekita, binay-an ni Acab a makalasat ni Ben-hadad, ket namatalged iti tulag kenkuana a dagiti nakautibo a siudad maisubli iti Israel ket maitudingan ni Acab iti kalkalsada idiay Damasco, nalawag nga agpaay a pakaipasdekan dagiti pagtagilakuan, wenno dagiti tiendaan, tapno maidur-as dagiti nakomersialan a gannuat ni Acab iti dayta a Sirio a kabesera. (1Ar 20:31-34) Kas ken Saul, ni Acab ket kinondenar ni Jehova gapu iti daytoy, nabuyogan iti masanguanan a didigra a naipadto a dumteng kenkuana ken iti ilina.—1Ar 20:35-43.
Pannakapapatay ni Nabot, ken Dagiti Imbungana. Bayat ti naiballaet a tallo a tawen a kappia, inturong ni Acab ti atensionna iti pananggun-od iti kaubasan ni Nabot ti Jezrael, sangkadisso a daga a tinarigagayan unay ni Acab gapu ta adda iti beddeng iti arubayan ti pagtataenganna a palasio sadiay. Maibatay iti linteg ti Dios a dagiti pagtatawidan a sanikua ket di mabalin nga ilako, pinagkedkedan ni Nabot dayta a kiddaw. Gapuna, siaalidunget a nagawid ni Acab iti balayna, a sadiay nagidda iti sopana, a ti rupana situturong iti diding, ken saanna a kayat ti mangan. Idi naammuan ni pagano a Jezebel ti makagapu iti panagliday ni Acab, inyurnosna ti pannakapapatay ni Nabot babaen ti panangisayangkatna iti maysa a pammarang a bista gapu iti panagtabbaaw, a nagusar iti sursurat a naisurat iti nagan ni Acab. Idi napan ni Acab tapno tagikuaenna ti inagumanna a sangkadisso a daga, isu sinabet ni Elias, a sipapait a nangkondenar kenkuana kas manangpapatay ken kas maysa a nangilako iti bagina tapno agaramid iti kinadangkes maigapu iti patinayon a panangsugsugsog ti pagano nga asawana. Kas iti panangdildil dagiti aso iti dara ni Nabot, kastanto ti panangdildil dagiti aso iti dara ni Acab, ket ni met laeng Jezebel ken dagiti kaputotan ni Acab agbalindanto a taraon kadagiti aso ken kadagiti mananglamut a tumatayab. Nabigbigna a pudno dagitoy a sasao nupay nasaem, ket buyogen ti napalaus a panagladingit nagayunar ni Acab iti tinakpil, a siuupay a nagtugaw ken nagna iti suelo. Maibatay iti daytoy, naipaayan iti asi no maipapan iti tiempo a pannakaipagteng ti didigra iti balayna.—1Ar 21:1-29.
Napabileg dagiti relasion ni Acab iti Juda iti abagatan babaen ti pannakiasawa nga aliansa—ni Athalia nga anak a babai ni Acab nayasawa ken Jehoram nga anak ni Ari Jehosafat. (1Ar 22:44; 2Ar 8:18, 26; 2Cr 18:1) Bayat ti maysa a nainggayyeman nga isasarungkar ni Jehosafat iti Samaria, ni Acab inuyotanna ni Jehosafat a mangsuporta kenkuana iti panangikagumaan a mangala manen iti Ramot-galaad manipud kadagiti Sirio, ta nalawag a saanda a naan-anay nga impatungpal dagiti kondision ti tulag nga inaramid ni Ben-hadad. Ti maysa a grupo dagiti ulbod a mammadto sangsangkamaysa nga impasiguradoda ti panagballigi, ngem gapu iti panangipapilit ni Jehosafat, naayaban ni mammadto Mikaias, nupay kagurgura ni Acab, ket impadtona ti maysa a didigra. Ni Acab imbilinna a maaresto ni Mikaias, ket sisusungit a nagtultuloy iti idadarup, nupay nagan-annad babaen ti panangilimlimona iti bagina, ngem napuntaan iti naipaspasarak a pana, iti kasta in-inut a natay. Ti bagina naiyeg idiay Samaria tapno sadiay a maitabon, ket idi “rinugianda nga ugasan ti karuahe a pakigubat iti igid ti ban-aw ti Samaria . . . dinildilan dagiti aso ti darana.” Adda nalawa nga aramid-tao a labneng a nakali iti makin-amianan a laud a suli ti nalawa a paraangan ti palasio idiay Samaria, ket mabalin a daytoy ti disso a nakatungpalan daytoy a padto.—1Ar 22:1-38.
Dagiti Moabita ken Asirio a Kitikit. Nadakamat ti pannakaibangon manen ti Jerico bayat ti panagturay ni Acab, nalabit kas paset ti programa a panangpabileg iti panangituray ti Israel iti Moab. (1Ar 16:34; idiligyo ti 2Cr 28:15.) Ti Bato a Moabita ni Ari Mesa ti Moab saritaenna ti pannakadominar ti Moab babaen ken Ari Omri ken ti anakna.
Dagiti Asirio a kitikit a mangdesdeskribir iti bakal iti nagbaetan ni Salmaneser III ken ti nagkakappon a 12 nga ar-ari idiay Karkar ramanenna ti nagan nga A-ha-ab-bu kas maysa a kameng dagiti nagkakappon. Daytoy ket gagangay nga awaten ti kaaduan nga eskolar kas maysa a panangtukoy ken Ari Acab ti Israel; nupay kasta, maipaay iti pammaneknek a mangipakpakita a ti kasta a panangipapan ket mapagduaduaan, kitaenyo ti artikulo maipapan ken SALMANESER Num. 1.
2. Ulbod a mammadto a karaman kadagiti destiero idiay Babilonia; anak ni Colaias. Impadto ni Jeremias a daytoy nga imoral ken naulbod a mammadto ken ti katimtimpuyogna itunonto ni Nabucodonosor iti apuy.—Jer 29:21-23.