ARQUELAO
[Agturay Kadagiti Umili]. Anak ni Herodes a Dakkel iti maikapat nga asawana, ni Malthace. Ni Arquelao nagbalin nga ari iti Judea bayat nga adda idiay Egipto ti ubing a ni Jesus a kadua da Jose ken Maria. Imbes a sagabaenda ti naulpit a turay ni Arquelao iti isusublida, nagnaed ni Jose ken ti pamiliana iti ruar ti masaksakupan ni Arquelao, idiay Nazaret ti Galilea.—Mt 2:22, 23.
Ti ama ni Arquelao a ni Herodes a Dakkel impatawidna kenkuana ti panangituray iti Judea, Samaria, ken Idumea, a mamindua nga ad-adu ngem iti naipatawid iti tunggal maysa iti dua a sabali pay nga annak, ken nairaman iti dayta dagiti napateg a siudad ti Jerusalem, Samaria, Joppe, ken Cesarea. Kalpasan ti ipapatay ni Herodes, inkagumaan ni Arquelao nga ad-adda a pabilgen ti kinaturayna babaen ti panagparangna iti sanguanan ni Augusto idiay Roma; nupay adda dagiti nangkontra iti panangikunana nga isu ti rumbeng nga agturay, a pakairamanan ti kabsatna ken dagiti mangibagi a bunggoy dagiti Judio, napalubosan ni Arquelao a mangtaginayon iti panangiturayna, ngem saan a pinagbalin ni Augusto kas maysa nga ari no di ket maysa nga etnarka, prinsipe nga agbaybayad iti impuesto a nangatngato ti ranggona ngem iti maysa a tetrarka. Nupay kasta, umiso ti panangtukoy kenkuana ni Mateo kas ‘agturturay,’ gapu iti daydi panangiproklama kenkuana ti buyot iti dayta a lugar kas ari.—Jewish Antiquities, ni F. Josephus, XVII, 194, 195 (viii, 2).
Ni Arquelao ket naulpit nga agturay ken kagura unay idi dagiti Judio. Iti panangpasardengna iti maysa derraaw, naminsan nga awanan asi a pinapatayna ti 3,000 kadakuada kadagiti paraangan ti templo; namindua nga inikkatna ti nangato a padi; ket kas kanayonan, ti panangidiborsio ken panangasawana manen ket maikaniwas iti linteg dagiti Judio. Dagiti reklamo ken Augusto a naggapu kadagiti Judio ken Samaritano nagbanag kamaudiananna iti pannakausig ken pannakaidestiero ni Arquelao idi maikasiam wenno maikasangapulo a tawen ti panagturayna. Kalpasanna, ti Judea ket inturayanen dagiti Romano a gobernador.—Kitaenyo ti HERODES Num. 1 ken 2.