EZEQUIEL, LIBRO TI

Daytoy a naisangsangayan a libro ket naawagan iti nagan ti mammadto a nangisurat iti dayta. Ni Ezequiel nga anak ti padi a ni Buzi mabalin a nalpasna nga insurat daytoy a libro idi agarup tawen 591 K.K.P. idiay Babilonia. Saklawenna ti periodo nga aganay 22 a tawen, manipud 613 agingga iti agarup 591 K.K.P.​—Eze 1:1-3; 29:17.

Naidumduma ti libro ti Ezequiel gapu kadagiti linaonna a sirmata, pangyasping, ken pangisimbolo wenno parabulo, ken nangnangruna gapu iti pannakaidemostra dagiti simboliko a tignay, kas idi a ti Dios binagaanna ni Ezequiel a mangikitikit iti pannakaladawan ti Jerusalem iti maysa a ladrilio ket kalpasanna mangaramid iti sinsinan pananglakub iti dayta kas pagilasinan agpaay iti Israel. (Eze 4:1-17) Ti dadduma pay a simboliko a tignay isu ti pannakapagtipon ti dua a baston, a mangirepresentar kadagiti dua a balay ti Israel (37:15-23), ken ti panangbutbot ni Ezequiel iti pader ken ti iruruarna iti dayta agraman ti gargaretna, kas panangiladawan iti pannakakautibo ti Jerusalem. (12:3-13) Ti pangngarig maipapan kada Ohola ken Oholiba ket maysa kadagiti nabiag a pangisimbolo nga adda iti libro. (Kap 23) Ti sabali pay a naisangsangayan nga aspeto ti libro ti Ezequiel isu ti detalyado unay a panangpetsa ni Ezequiel kadagiti padtona, nga inlanadna saan laeng a ti tawen ti pannakaidestiero ni Ari Jehoiaquin no di ket kasta met ti bulan ken aldaw ti bulan.​—1:1, 2; 29:1; 30:20; 31:1; 32:1; 40:1.

Kinaumiso. Ti pammaneknek iti kinaumiso ti libro ket isu ti pannakatungpal dagiti linaonna a padto. (Maipaay kadagiti pagarigan, kitaenyo ti AMMONITA, DAGITI; EDOM, DAGITI EDOMITA; TIRO.) Patalgedan met ti arkeolohia ti kinaumiso daytoy a libro. Insurat ti nalatak nga Amerikano nga arkeologo a ni W. F. Albright: “Dagiti arkeolohikal a takuat . . . imparangarangda a di mapagduaduaan ti kina-orihinal dagiti Libro ti Jeremias ken Ezequiel, Esdras ken Nehemias; pinatalgedanda ti nabayagen a maikunkuna a kasasaad ti paspasamak, kasta met ti panagsasaganadda.”​—The Bible After Twenty Years of Archaeology (1932-1952), 1954, p. 547.

Ti kinaumiso ti libro ti Ezequiel ket suportaran ti pannakitunosna iti dadduma a libro ti Biblia. Nupay saan a direkta nga inadaw wenno dinakamat ti asinoman kadagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan, kaskasdi a masansan ti pannakatukoy ti sumagmamano kadagiti sasao ken umasping nga ebkas nga adda iti dayta a libro. Dakamaten da Ezequiel ken Jesus ti panaggango ti maysa a naata a kayo. (Eze 17:24; Lu 23:31) Dakamatenda met ti pannakaukom ti tattao kas karkarnero ken kalkalding. (Eze 34:17; Mt 25:32, 33) Ti libro ti Apocalipsis agaramat iti adu a pangngarig nga umasping kadagiti pangngarig iti Ezequiel.​—Idiligyo ti Eze 1:28 iti Apo 4:3; ti Eze 10:3, 4 iti Apo 15:8; ti Eze 12:25 iti Apo 10:6; ti Eze 37:10 iti Apo 11:11.

Mapaliiw a kadagiti papiro ti Griego a Biblia iti koleksion ni Chester Beatty, adda maysa a codex nga aglaon iti Ezequiel, Daniel, ken Ester, a karaman iti dadduma pay a paset ti Biblia. Masarakan amin dagitoy iti maymaysa a codex, a nalabit sigud a buklen ti 118 a binulong. Kopia dayta nga insurat ti dua nga eskriba, mabalbalin nga idi umuna a kagudua ti maikatlo a siglo, mangipasimudaag a nakasaysayaat ti nakadanon kadatayo a libro ti Ezequiel.

Yantangay agkapanawenan da Jeremias ken Ezequiel, adu ti pagpapadaan dagiti padtoda. (Idiligyo ti Eze 18:2 iti Jer 31:29; ti Eze 24:3 iti Jer 1:13; ti Eze 34:2 iti Jer 23:1.) No maipapan kada Daniel ken Ezequiel, nga agkapanawenan met, agkakaasping dagiti ebkas nga adda kadagiti suratda. Bayat a sipaparaut kadagiti singdan, ni Ezequiel nagipadto maipapan iti pagarian ti Juda ken nangituding iti “maysa nga aldaw maipaay iti maysa a tawen,” a ti tunggal aldaw iti padto katupagna ti maysa a tawen no iti kaitungpalanna. (Eze 4:4-8) Dinakamat ni Daniel ti nabedbedan a pungdol ti kayo, maysa a padto maipapan iti Pagarian, ket inyespesipikona ti periodo ti tiempo agingga iti pannakaikkat dagiti bedbed. (Da 4:23) Ti sabali pay a padto ni Daniel maipapan iti panawen isu ti 70 a lawas mainaig iti iyaay ti Mesias a Panguluen, nga inaramatna met ti maysa nga aldaw kas mangisimbolo iti maysa a tawen no iti kaitungpalanna.​—Da 9:24-27.

Urnos ti Linaon ti Libro. Iti kaaduan a paset, dagiti padto ken sirmata iti Ezequiel nayurnosda sigun iti kronolohia kasta met a sigun iti topiko. Ti pannakailanad ti uppat a bersikulo ti kapitulo 29:17-20 ket saan a sigun iti kronolohikal a panagsasaganadda (idiligyo ti Eze 29:1; 30:20), no di ket sigun iti topiko, naikabilda ditoy a karaman ti padto maibusor iti Egipto. Agingga iti maikasangapulo a bulan ti maikasiam a tawen ti umuna a pannakaidestiero, ti kangrunaan a punto a nakaisentruan dagiti padto ni Ezequiel isu ti naan-anay a pannakatnag ken pannakalangalang ti Jerusalem, nga ababa laeng dagiti pannakatukoy ti pannakaisubli. Kasta ti kababagas ti umuna a 24 a kapitulo. Bayat ti pannakalakub ti Jerusalem, ti mammadto inturongna ti asikasona kangrunaanna iti panangisawang kadagiti ay-ay iti pagano a nasnasion a nasaksakbay a nakita ni Jehova a Dios kas agragrag-o iti pannakatnag ti Jerusalem. Kalpasan ti idadateng ti damag a natnagen ti Jerusalem, ti mammadto iwaragawagna ti nadayag a pakaammo ti pannakaisubli, a kangrunaan a tema iti intero a nabatbati a paset ti libro.​—33:20, 21.

Ipalgak ti libro ti Ezequiel a ti ulbod a relihion ti Babilonia naiserrek kadagiti paraangan ti templo ni Jehova, nangnangruna iti porma ti panagdaydayaw ken Tammuz a dios ti Babilonia. (Eze 8:13, 14) Malaksid iti kasta a nakarimrimon nga ulbod a panagdaydayaw iti mismo a templo ni Jehova, dagiti apostata a Judio pinunnoda ti daga ti Juda iti kinaranggas. Saan ngarud a pakasdaawan nga iti sirmatana mangngeg ni Ezequiel ti ayab kadagiti manangdusa ni Jehova nga umayda a siiiggem kadagiti igamda a pangburak ket agtakderda iti sibay ti altar iti makin-uneg a paraangan ti templo. Kalpasanna bilinen ida ni Jehova a lumasatda iti tengnga ti di matalek a Jerusalem ket ikisapda ti isuamin a saan a namarkaan kas managdaydayaw ken Jehova: “Ti lakay, agtutubo a lalaki ken birhen ken bassit nga ubing ken babbai rebbeng nga ikisapyo​—agingga iti pannakadadael. Ngem iti asinoman a tao nga addaan ti marka dikay umasideg, ket rebbeng a mangrugikayo iti santuariok.” (9:6) Ipadamag ni Ezequiel a nangrugi dagiti manangdusa ni Jehova babaen ti panangpapatayda kadagiti 70 a lallakay nga agdaydayaw kadagiti idolatroso a kitikit iti diding iti maysa a siled iti makin-uneg a paraangan. Napapatay met dagiti amin a babbai a situtugaw iti ruangan, a mangsangsangit ken Tammuz a dios ti Babilonia, ken dagiti apostata nga agdaydayaw iti init iti beranda ti templo. (8:7–9:8) Ti sirmata ni Ezequiel ket pakauna laeng a buya iti dandanin mapagteng iti Jerusalem inton ipainum kenkuana ni Jehova ti kopa ti arak ti pungtotna manipud iti imana babaen iti mangdusa nga adipenna, ni Ari Nabucodonosor (Nabucodorosor), ken dagiti buyotna.​—Jer 25:9, 15-18.

Dagiti padto ni Ezequiel maipapan iti pannakaisubli makaliwliwa la ketdi idi kadagiti naidestiero a Judio. Iti maika-25 a tawen ti pannakaidestierona (593 K.K.P.) naaddaan ni Ezequiel iti naisangsangayan a sirmata maipapan iti maysa a baro a templo ni Jehova, a ti pagtuladan iti dayta naggapu ken Jehova a Dios a mismo, ken maipapan iti maysa a kaparanget a siudad a maawagan Jehova-Sammah, kayatna a sawen “Ni Jehova a Mismo Adda Sadiay.” (Eze 40:1–48:35) Iti tengnga ti daga ti pagano nga idolatria, dayta ti nangpabileg iti namnama dagiti agbabbabawi a Judio a destiero a makapagdaydayaw manen iti pudno a Dios, ni Jehova, iti templona.

Ti padto ni Ezequiel ipaganetgetna ti tema ti Biblia, ti pannakaalangon ti kinasoberano ni Jehova ken ti pannakasantipikar ti naganna babaen ti Mesianiko a Pagarian. Ipatuldona a nupay ipalubos ti Dios ti naunday a periodo a pannakabakante ti trono ni David, ti Dios saanna a binaybay-an ti tulagna ken David maipaay iti maysa a pagarian. Ti Pagarian maited iti Daydiay addaan iti legal a kalintegan. Iti kasta, ni Ezequiel, kas ken Daniel, impatuldona dagiti Judio iti panangnamnama iti Mesias. (Eze 21:27; 37:22, 24, 25) Nasurok nga 60 a daras nga impaisawang ni Jehova ken Ezequiel a dagiti tattao ‘kasapulanto a maammuanda a siak ni Jehova.’ Itan-ok ni Ezequiel ti pakalaglagipan a nagan ti Dios babaen ti panangaramatna iti sasao a “Soberano nga Apo Jehova” iti 217 a daras.​—Eze 2:4, Rbi8 ftn.

[Kahon iti panid 824]

DAGITI TAMPOK TI EZEQUIEL

Padpadto maipapan iti panangdadael ti Babilonia iti Jerusalem ken pannakaisubli ti matalek a natda. Ti maysa a kangrunaan a tema ket “kasapulanto a maammuan dagiti tattao a siak ni Jehova”

Naisurat idiay Babilonia​—ti kaaduan iti dayta naisurat bayat ti innem a tawen sakbay a nadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P., ket ti sumagmamano iti dayta idi agarup 591 K.K.P.

Ni Jehova parebbenganna ni Ezequiel (maysa idi a destiero idiay Babilonia) kas managwanawan (1:1–3:27)

Maipaayan iti nakaam-amak a sirmata iti dayag ni Jehova, agraman kadagiti kerubin nga addaan uppat a rupa ken kuykuyogen dagiti pilid nga addaan kadagiti kalasikas a napno kadagiti mata

Nadagsen ti pagrebbenganna kas managwanawan

Mamakdaar a padpadto maibusor iti di matalek a Juda ken Jerusalem (4:1–24:27)

Mabilin ni Ezequiel a mangidemostra iti um-umay a pannakalakub ti Jerusalem babaen ti panagiddana a nakasikig iti makannigidna iti 390 nga aldaw iti sanguanan ti maysa a nakitikitan a ladrilio ken iti 40 nga aldaw a nakasikig iti makannawanna, bayat a ti pagbibiagna ket saggabassit a taraon ken danum

Malangalang ti daga agraman dagiti disso a naaramat iti idolatria; madadael dagiti di matalek nga umili, nga adda natda a makalasat; ti balitok wenno uray ti pirak saanda a makaipaay iti pannakaispal

Gapu kadagiti idolatroso nga aramid a mapaspasamak kadagiti paraangan ti templo, ikeddeng ni Jehova nga iyebkas ti pungtotna, a saan a mangipakita iti panangngaasi; dagidiay laeng minarkaan ti sekretario a sikakawes iti lienso ti mailiklik

Ti itatalaw ni Ari Zedekias ken dagiti umili nayilustrar babaen ti panagiruar ni Ezequiel iti gargaret iti binutbotanna a dalanna iti pader

Ti panangukom ni Jehova maibusor kadagiti ulbod a mammadto a lallaki ken babbai

Ti burburtia maipapan iti agila ken puon ti ubas ipasimudaagna dagiti napait a pagbanagan agsipud ta dagiti umili bimmaw-ingda iti Egipto maipaay iti tulong

Ti panangukom ni Jehova ket maibatay iti tignay ti indibidual, saan ket a maigapu laeng kadagiti basol dagiti amma kas biddut a maikunkuna

Maikkat ti korona ni nadangkes a Zedekias, ket ti naarian a turay iti linia ni David agpatingga agingga ti iyaay Daydiay addaan iti legal a kalintegan

Ti di matalek a Samaria ken Jerusalem mailadawanda kas dua a balangkantis, da Ohola ken Oholiba; umawat ti Jerusalem iti nakaro a pannakaparigat manipud kadagiti sigud a kaayan-ayatna

Ti nalakub a Jerusalem nayarig iti napapudot a paglutuan a banga, ket dagiti agnanaed nayarigda iti karne iti uneg

Padpadto maibusor kadagiti nasion iti aglikmut, a ni Jehova nasaksakbay a makitana ti sumagmamano kadakuada kas agragrag-o gapu iti pannakatnag ti Jerusalem (25:1–32:32)

Malangalang ti Ammon, Moab, Edom, ken Filistia

Ti Tiro lakuben ni Nabucodonosor ket, inton agangay, agbalin a langalang a disso; ti pannakadadaelna nayarig iti ilelenned ti nasayaat a barko agraman dagiti kargana; agpatingga ti dinastia ti Tiro gapu iti kinapangas ken kinagulibna

Ti Egipto samsamen ni Nabucodonosor bilang bayad kadagiti serbisiona kas manangipakat iti nadibinuan a panangukom maibusor iti Tiro; ni Faraon ken ti bunggoyna nayarigda iti sedro a mapukan

Padpadto ti pannakaispal ken pannakaisubli ti ili ti Dios (33:1–48:35)

Urnongen manen ni Jehova ti ilina, dagiti karnerona, ket ibangonna ti adipenna a ni David kas pastor kadakuada

Nupay malangalang ti Edom, ti daga ti Israel rumangpaya a kas iti minuyongan ti Eden

Kas destiero idiay Babilonia, dagiti Israelita umarngida iti naganggangan ken awanan biag a tultulang, ngem mapagbiag dagitoy

Ti pannakapagtipon ti dua a baston, a ti maysa irepresentarna ni Jose ket ti sabali ni Juda, iladawanna ti pannakapagkaykaysa dagiti naidestiero nga umili iti sidong ni David nga adipen ti Dios

Ti naisubli nga ili ni Jehova rauten ni Gog, ngem ikari ni Jehova a salaknibanna ida ken dadaelenna dagiti puersa ni Gog

Maipaayan ni Ezequiel iti sirmata maipapan iti maysa a templo ken ti paspaset dayta; maysa a karayan ti agayus manipud iti templo nga agturong iti Natay a Baybay, a sadiay mapaimbag dagiti danum ket rumang-ay ti industria ti panagkalap; dagiti kayo iti igid ti karayan mangpataudda kadagiti makan a bunga ken bulbulong a pangpaimbag

Maibalabala dagiti pannakaituding ti daga; mailadawan ti siudad a napanaganan “Ni Jehova a Mismo Adda Sadiay”