KABAKIRAN
Ti Hebreo a termino maipaay iti aduan kayo a disso ket yaʹʽar, naipatarus a “kakaykaywan” (De 19:5; 1Sm 14:25) ken “kabakiran.” (Jos 17:15) Adda tiempo a ti daga ti Palestina ket naruay kadagiti kabakiran nga adu a kita ti kaykayoda. Dagiti panangtukoy ti Kasuratan kadagiti kabakiran ken kakaykaywan ken iti panagaramat kadagiti material a kayo ibatadna nga adayo a naruay idi ti kaykayo sadiay ngem iti agdama, iti laksid dagiti panagregget a panangbiag kadagiti kabakiran iti nabiit pay a tawtawen. (2Cr 27:4; Uk 9:48, 49) Napaneknekan met a pudno daytoy sigun iti pannakailadawan ti atap nga an-animal, a mangipakpakita a makaipapaay idi dagiti kabakiran iti umdas a linong ken pagyanan dagiti oso (2Ar 2:23, 24), leon (1Sm 17:34; 1Cr 11:22), ken dadduma pay a kita ti an-animal (Eze 34:25).
Ngem napasamak ti nalalawa a panagkalbo ti kabakiran gapu iti panangdadael ti gubat, napalalo a panagaramat iti kayo nga awan panagregget a mangsukat iti kaykayo iti kabakiran, ken awan limitasionna a panagipaarab iti kasta kinnan dagiti kalding ken dadduma pay nga animal dagiti naganus a tarubong ti kabbaro a kaykayo. Iti librona a The Geography of the Bible (1974, p. 77, 115, 116) sawen ni Denis Baly ti maipapan iti sinigsiglo a kinaliway, a nagbanag iti panagpukaw ti adu a kakaykaywan ken ti pannakapukaw ti agingga iti 2 m (6.5 pie) a nadam-eg a daga, a namagbalin a nabato ken natikag ti kaaduan a paset ti daga.
Adda dagiti kabakiran a piho a nadakamat iti Biblia. Dagiti kabakiran ti Libano, a nagbalin itan a sumagmamano a babassit a rimmuok ti kaykayo, ket naisangsangayan idi gapu iti nagsayaat a panagtubo ti kaykayo (1Ar 5:2-10, 13-18; 2Ar 19:23), nga addaan kadagiti nakaad-adu a sedro, parwa, sipres, ken dadduma pay a kayo. Ti “bakir ti Efraim” (nalabit “bakir ti Mahanaim”), a sadiay a nagsagaba ni Absalom iti didigra, ket mabalin a masarakan idi iti daya ti Karayan Jordan iti asideg ti Mahanaim, ken agparang a pamuskolen idi. (2Sm 18:6, Rbi8 ftn, 8, 17) Ti “bakir ti Heret” adda idi iti Juda. (1Sm 22:5) Kanayonanna pay, nalatak idi ti rehion ti Galaad gapu kadagiti kakaykaywan ken kaykayona a balsamo, bayat a ti Basan iti amianan mabigbigbig gapu kadagiti “nakarangrangpaya a kayo” dayta, nalawag a pakairamanan ti roble (oak). (Isa 2:13; Zac 11:2) Kadagidi kaaldawan da David ken Solomon, naruay idi ti nagtubo a kayo a sikomoro iti patad a daga ti Sefela. (1Ar 10:27; 1Cr 27:28; 2Cr 1:15; 9:27) Iti Ginget Jordan, nagtubo ti nakaad-adu a tamarisko ken sause, nga ayuyang idi dagiti leon.—Jer 12:5; Zac 11:3.
Simboliko nga Usar. No kasano a ti kaykayo maar-aramat a mangisimbolo iti indibidual a tattao ken agtuturay, kasta met a simboliko nga ar-aramaten ti Biblia dagiti kabakiran maipaay kadagiti ili wenno nasnasion ken dagiti agtuturayda. Ti kinadangkes ti apostata a Juda ket kas iti gil-ayab a manguram kadagiti umili (Isa 9:18); ti unget ni Jehova uramenna ti makin-abagatan a pagarian (Juda) babaen ti di maiddep a gil-ayab. (Eze 20:46-48) Naipaay dagiti umasping a padto maibusor kadagiti pagano a nasion, kabkabusor dagita ti ili ti Dios. Dagiti Asirio a mannakigubat mapukan ken maparasayda a kas iti kaykayo iti maysa a kabakiran.—Sal 83:14, 15; Jer 46:22, 23; Isa 10:19, 34.