JEHOVA TI BUYBUYOT
Daytoy a sasao, a masarakan iti 285 a daras iti Kasuratan, buyogen dagiti panagduduma, isu ti pakaipatarusan ti Hebreo a Yeho·wahʹ tseva·ʼohthʹ. Naglaon dagiti naimpadtuan a libro, nangnangruna ti Isaias, Jeremias, ken Zacarias, iti kaaduan a panagparang dayta. Da Pablo ken Santiago, iti panagadawda wenno panangiparipiripda kadagiti padto, inaramatda ti katupag daytoy a sasao (letra-por-letra a naipatarus iti Griego) kadagiti suratda.—Ro 9:29; San 5:4; idiligyo ti Isa 1:9.
Ti Hebreo a sao a tsa·vaʼʹ (pangmaymaysa a porma; pangadu a porma, tseva·ʼohthʹ) kangrunaanna a kaipapananna ti literal a buyot dagiti soldado, wenno dagiti pakiranget a puersa, kas iti Genesis 21:22; Deuteronomio 20:9, ken adu a sabsabali pay a teksto. Nupay kasta, ti termino naaramat met iti piguratibo a kaipapanan kas iti “langlangit ken ti daga ken ti isuamin a buyotda,” wenno “ti init ken ti bulan ken dagiti bituen, ti isuamin a buyot ti langlangit.” (Ge 2:1; De 4:19) Ti pangadu a porma (tseva·ʼohthʹ) naaramat iti sumagmamano a daras kas agaplikar kadagiti puersa dagiti Israelita, kas iti Exodo 6:26; 7:4; Numeros 33:1; Salmo 44:9; 60:10. Patien ti sumagmamano nga eskolar a ti “buybuyot” iti sasao a “Jehova ti buybuyot” ramanenna saan laeng a dagiti angheliko a puersa no di ket kasta met ti buyot dagiti Israelita ken ti awanan biag a nailangitan a bambanag. Nupay kasta, agparang a dagiti angheliko a puersa ti kangrunaan a tuktukoyen wenno isuda laeng ketdi ti pagaplikaran ti “buybuyot.”
Idi nakakita ni Josue iti sangaili nga anghel iti asideg ti Jerico ken sinaludsodanna no isu dumasig iti Israel wenno dumasig iti kabusor, ti sungbatna ket, “Saan, ngem siak—kas prinsipe ti buyot ni Jehova nga immayak ita.” (Jos 5:13-15) Imbaga ni mammadto Mikaias kada Ari Acab ken Jehosafat, “Pudno unay a makitak ni Jehova a situtugaw iti tronona ken ti isuamin a buyot ti langlangit a sitatakder iti sibayna, iti makannawanna ken iti makannigidna,” nalawag a tuktukoyenna dagiti espiritu nga annak ni Jehova. (1Ar 22:19-21) Mayatanup ti pannakaaramat ti pangadu a porma iti “Jehova ti buybuyot,” yantangay nadeskribir dagiti angheliko a puersa a saan laeng a nabennebenneg kas kerubin, serafin, ken anghel (Isa 6:2, 3; Ge 3:24; Apo 5:11) no di ket kas mangbukel kadagiti organisado a bunggoy, iti kasta maikuna ni Jesu-Kristo nga adda “nasurok a sangapulo ket dua a lehion dagiti anghel” a madadaan nga agserbi kenkuana. (Mt 26:53) Iti panagpakaasi ni Ezekias iti tulong ni Jehova, inawaganna kas “Jehova ti buybuyot, ti Dios ti Israel, situtugaw iti rabaw dagiti kerubin,” nabatad nga iparparipiripna ti lakasa ti tulag ken dagiti ladawan a kerubin iti abbong dayta, a mangisimsimbolo iti nailangitan a trono ni Jehova. (Isa 37:16; idiligyo ti 1Sm 4:4; 2Sm 6:2.) Ti mabutbuteng nga adipen ni Eliseo napatibker ti panagtalekna babaen ti namilagruan a sirmata. Nakitana iti dayta a dagiti bantay iti aglikmut ti nalakub a siudad a pagnanaedan ni Eliseo “napno iti kabkabalio ken pakigubat a karkaruahe nga apuy,” paset dayta ti angheliko a buybuyot ni Jehova.—2Ar 6:15-17.
No kasta, ti sasao a “Jehova ti buybuyot” ipasimudaagna ti kinamannakabalin, ti kinamannakabalin nga adda iti Soberano nga Agturay iti uniberso, a mangiturturay kadagiti nagdadakkel a puersa dagiti espiritu a parsua. (Sal 103:20, 21; 148:1, 2; Isa 1:24; Jer 32:17, 18) Agkalikagum ngarud dayta iti nauneg a panagraem ken panagamak, bayat a gubuayan met dayta ti liwliwa ken pammaregta kadagiti adipen ni Jehova. Bukbukodna ken di tinulongan ti aniaman a naindagaan a puersa militar, kinarit ni David ti makapakullayaw a Filisteo a ni Goliat “iti nagan ni Jehova ti buybuyot, ti Dios dagiti linia ti bakal ti Israel.” (1Sm 17:45) Babaen ti panangbigbigda iti nadaeg a soberano a saad ni Jehova, a nayanninaw iti panangiturayna kadagiti nabileg a puersa nga agserserbi manipud kadagiti nailangitan a paraangan, ti ili ti Dios kas pakabuklan wenno kas indibidual mapabileg ken makainanamada saan laeng a kadagiti tiempo ti literal a bakal no di ket kasta met iti amin a sabsabali pay a makasuot a kasasaad wenno napateg a paspasamak. (1Sm 1:9-11; 2Sm 6:18; 7:25-29) Ti panangaramat dagiti mammadto iti sasao a “Jehova ti buybuyot” nangipaay iti maysa pay a rason a mangipasigurado kadagidiay makangngeg kadagiti padto a dagita ket matungpal.