LATIN

Pagsasao a karaman iti Indo-Europeo a pamilia ti lenguahe ken ti nagtaudan dagiti Romance a pagsasao, awan sabali, ti Italiano, Espaniol, Pranses, Portugues, ken Romaniano. Bayat ti maudi a kagudua ti maikadua a siglo K.P., dagiti narelihiosuan a pannakabalin ti Roma sinuktanda ti Griego iti Latin kas pagsasao dagiti obispo ti Roma. Ti maysa kadagiti imbunga daytoy isu ti pannakapataud ti Latin a Vulgate, babaen ken Jerome iti maikapat ken maikalima a siglo K.P., a maikadua laeng iti Griego a Septuagint kas nalatak a kadaanan a patarus ti Biblia.

Latin idi ti pagsasao ti Imperio ti Roma, ket dayta ngarud ti opisial a pagsasao ti Palestina idi adda ni Jesu-Kristo ditoy daga, nupay saan nga isu ti pangkaaduan a pagsasao dagiti umili. Saan ngarud a pakasdaawan no adda makita a sumagmamano a Latinismo (sasao nga addaan Latin a porma) iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ti mismo a sao a “Latin” maminsan laeng nga agparang iti Biblia, iti Juan 19:20, a sadiay naibaga kadatayo a naisurat iti Hebreo, Griego, ken Latin ti kitikit a naikabil iti ngatuen ni Jesus iti kayo a pagtutuokan.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, agparang ti Latin iti nadumaduma a porma. Naglaon dayta iti nasurok nga 40 a Latin a nagnagan ti tattao ken luglugar, kas iti Aquila, Lucas, Marcos, Pablo, Cesarea, ken Tiberias. Iti daytoy a paset ti Biblia masarakan dagiti Griego a kaibatogan ti agarup 30 a Latin a sasao a mainaig iti militaria, pangukoman, kuarta, ken iti uneg ti nasion, kas iti centurio (Mr 15:39, opisial ti buyot), denarius (Mt 20:2, denario), ken speculator (Mr 6:27, para-guardia). Agparang met ti sumagmamano a Latin a sasao wenno idioma, kas iti “kayatna a penneken ti bunggoy” (Mr 15:15) ken ‘panangala iti umdas a tani.’ (Ara 17:9) Ti urnos wenno sangal ti grupo ti sasao ken dagiti sentensia no dadduma ipasimudaagna nga adda impluensia ti Latin. Nupay kasta, pagsusupiatan ti nadumaduma nga eskolar no kasano ti kaadu dagita.

Dagiti Latinismo kaaduanna a masarakan iti Marcos ken Mateo, nga ad-adda nga inaramat ni Marcos dagita ngem iti asinoman a sabali pay a mannurat ti Biblia. Daytoy patalgedanna ti panangmatmat nga insuratna ti Ebangheliona idiay Roma ken kangrunaanna nga agpaay dayta kadagiti Gentil, nangnangruna kadagiti Romano. Manmano a nagaramat ni Pablo kadagiti Latinismo; awan agparang iti Griego a Septuagint.

Kadagiti managayat iti Biblia, ti panagparang dagiti Latinismo iti Kasuratan ket ad-adda pay ngem iti nagsayaat a literario. Maitunos dayta iti kunaen ti Biblia a panangsakup ti Roma iti Palestina idi adda ni Jesu-Kristo ditoy daga. Kanayonanna, yantangay dagiti kalaingan a sekular a Griego a mannurat iti daydi met laeng a periodo inusarda dagitoy a Latinismo, ti Kristiano a Kasuratan pudno ngarud a napataud bayat dagiti tiempo a salsalaysayenna. Gapuna, daytoy a kinapudno pasingkedanna pay ti kinaumiso ti Kristiano a Griego a Kasuratan.