BUSIGIT
Almoranas; panagkammuol ti ur-urat iti kimmot, a masansan a mapakuyogan ti panagdara. Iti daytoy masansan a naut-ot nga an-annayen, adda dagiti tumor iti ur-urat iti baba ti nagalis a kulapot ti kimmol, mabalin nga iti uneg ti makinruar a kimmot (makin-uneg nga almoranas) wenno iti ruar a paset dayta (makinruar nga almoranas), wenno isuda nga agpadpada.
Dagiti busigit ket karaman kadagiti an-annayen nga impakdaar ni Jehova kadagiti Israelita a sagabaenda no agsukirda. (De 28:15, 27) Pinarigatna dagiti Filisteo ti Asdod ken dagiti teritoria dayta, ti Gat ken Ekron, babaen kadagiti busigit bayat nga adda iti ikutda ti sagrado a Lakasa.—1Sm 5:6-12.
Ti Hebreo a sao a naipatarus a “busigit” (Harkavy; NW), “almoranas” (Le), “tumor” (AS; RS), ken “saplit a busbusali” (AT), kas iti 1 Samuel 5:6, ket ʽopha·limʹ, a mangipasimudaag kadagiti nagtimbukel a panagkammuol wenno dukol, almoranas, wenno tumor iti kimmot. Iti 1 Samuel 6:11, 17 iti Masoretiko a teksto, dagiti panagkammuol a nangparigat kadagiti Filisteo ket natukoy kas techo·rimʹ, kaipapananna “dagiti tumor.” Iti amin nga innem a panagparang ti ʽopha·limʹ (busbusigit) iti Kasuratan, dagiti Judio a Masorete ipatuldoda daytoy a sao buyogen kadagiti bokales a maipaay iti techo·rimʹ (dagiti tumor) ket impakitada daytoy naud-udi a termino iti pingir kas isu ti sao a mabasa imbes nga ʽopha·limʹ.
Ti lima a Filisteo nga aliado nga appo insublida ti Lakasa iti Israel buyogen ti daton gapu iti babak maipaay ken Jehova, a sangkapaset a buklen ti lima a nabalitokan a ladawan ti busigit, kayatna a sawen, ladladawan dagitoy a panagkammuol. (1Sm 6:4, 5, 11, 17) Iti umas-asping a pamay-an, sumagmamano a kadaanan a tattao (nangnangruna kadagiti Griego ken Romano) nagkiddawda kadagiti didiosenda maipaay iti pannakaagas babaen ti panagidatagda kadakuada iti kaar-arngi ti naparigatan a paspaset ti bagi, wenno nangidatagda kadagiti kaladladawan dagita a paspaset ti bagi kas panagyaman kadagiti naipagarup a pannakaagas.
Yantangay dagiti jerbo (arig utot nga aglaglagto a managkibkib) daddadaelenda ti daga (1Sm 6:5), patien ti sumagmamano nga eskolar a dagiti Filisteo naparigatanda iti saplit a bubonic, makapapatay unay a makaimpektar a sakit a malasin babaen kadagiti sintomas a kas iti gurigor, panagpayegpeg, pannakapaksuy, ken naut-ot a panagdakkel dagiti limpatiko a glandula, wenno bubo. Daytoy a saplit kangrunaanna a mayakar babaen kadagiti kagat dagiti timel a kimmagat kadagiti naimpektaran nga utot wenno dadduma pay a managkibkib a matmatay wenno natayen.
Napasamak ti “makapapatay a pannakariribuk” idi a ti Lakasa adda idiay Ekron, a sadiay “dagiti tattao a saan a natay nakabilda kadagiti busigit.” (1Sm 5:10-12) Agpadpada a nadakamat dagiti ladawan ti busigit ken jerbo iti 1 Samuel 6:4, a sadiay dagiti Filisteo a papadi ken mammadles naadaw a kunkunada, “tunggal maysa kadakayo ken iti aliado nga appoyo addaan iti isu met laeng a pannaplit.” Ngem mabalin a kaipapananna laeng daytoy a ti intero a nasion, agpadpada dagiti aliado nga appo ken dagiti umili, nagsagabada iti maymaysa a didigra, ti “isu met laeng a pannaplit,” saanna a kayat a sawen a dagiti managkibkib ken ti busbusigit nainaigda iti maysa nga epidemia ti sakit wenno saplit. Agparang nga ipasimudaag laeng ti Biblia a dagiti jerbo dinadaelda ti mulmula iti intero a Filistia, iti kasta dinadaelda ti daga, ket saanna nga espesipiko a kunaen nga agaw-awitda iti impeksion agpaay kadagiti Filisteo a kinabil ni Jehova.