SIRIA

Ti rehion a ti beddengna iti daya ket ti Mesopotamia, ti Bambantay ti Libano iti laud, ti Bambantay ti Taurus iti amianan, ti Palestina ken Desierto ti Arabia iti abagatan. Daytoy a rehion ket naawagan Aram iti Hebreo a Kasuratan. Dagitoy a beddeng ket pattapatta laeng, gapu ta ti impluensia ken panangituray dagiti Sirio iti daytoy a lugar ket masansan nga agbaliwbaliw ken masukansukat.

Idi Tiempo Dagiti Patriarka. Idi tiempo dagiti patriarka, dagiti laeng rekord ti Biblia nga adda kadatayo maipapan kadagiti Sirio ket mainaig iti paspasamak iti aglawlaw ti Haran maipapan iti biag ti pamilia ni Rebecca, a ni Betuel nga amana ken ni Laban a kabsatna ket agpadpada a natukoy kas Sirio, wenno iti literal, Aramaeano. (Ge 25:20; 28:5; 31:20, 24) Nadeskribir ni Jacob kas “maysa nga agpukpukawen a Sirio” gapu ta nagnaed iti 20 a tawen iti lugar nga adda iti aglawlaw ti Haran. Sadiay, nagbalin nga asawana ti dua nga annak a babbai ni Laban ket naaddaan iti annak a lallaki ken babbai; napasaranna met ti rigat bayat ti panagserbina ken Laban. Kanayonanna pay, ti ina ni Jacob ket maysa a Sirio.​—De 26:5; Ge 31:40-42; Os 12:12.

Panawen ti Uk-ukom. Bayat ti panawen ti Uk-ukom, idi immikay dagiti Israelita manipud panagdaydayaw ken Jehova, inturayan ida ti Sirio nga ari a ni Cusan-risataim iti uneg ti innem a tawen. (Uk 3:7-10) Iti met sabali pay a gundaway, pimmigsa unay ti impluensia ti Siria ta napagdaydayawna ti Israel kadagiti didios agraman kadagiti pagano a didiosenna.​—Uk 10:6.

Panawen ti Ar-ari ti Israel ken ti Juda. Manipud panangrugi ti monarkia ti Israel ken idi agangay, nagbalin nga aktibo ti panangraut ti militar ti Siria, ket iti intero a pakasaritaan ti makin-amianan a pagarian, nagtultuloy ti panagbinnusor dagitoy dua a pagarian. Ni Saul nga immuna nga ari ti Israel ket nakigubat kadagiti Sirio nga ar-ari ti Zoba. (1Sm 14:47) Apaman a nagbalin nga ari ni David, adu ti naparmekna a kameng ti buyot ti Sirio a ni Ari Hadadezer. Iti dayta met laeng a gundaway, adu a balitok, pirak, ken gambang ti naala ken nasantipikar maipaay ken Jehova. Nangipasdek met ni David kadagiti garison idiay Damasco ket pinilitna dagiti Sirio nga agbayad iti impuesto. (2Sm 8:3-12; 1Cr 18:3-8) Idi agangay, nasurok a 30,000 a Sirio a matangtangdanan a soldado nga inabangan dagiti Ammonita ti nagtalaw iti sanguanan dagiti Israelita imbes a makirupakda. Nupay kasta, kalpasan a naiyeg dagiti kanayonan a puersa dagiti Sirio, nakidangadangda iti Israel ket nakaro ti pannakaabak dagiti Sirio, a nakaigapuan ti panagkiddawda iti kappia.​—2Sm 10:6-19; 1Cr 19:6-19.

Kalpasan daytoy, maysa a Sirio a rebelde nga agnagan Rezon a nangpanaw ken Hadadezer pinagbalinna ti bagina nga ari idiay Damasco ket nagbalin a kabusor ti Israel iti amin nga al-aldaw ni Solomon. (1Ar 11:23-25) Gapu kadagitoy a pasamak, nagbalin ti Damasco kas kalatakan a siudad ti Siria ket nabayag a nabigbig kas “ulo ti Siria,” a nakaiturongan dagiti pammakdaar ni Jehova maibusor iti dayta a nasion.​—Isa 7:8; 17:1-3; Am 1:5.

Kalpasan ti pannakabingay ti pagarian ti Israel. Ti salaysay ti Biblia maipapan kadagiti Sirio kalpasan ti ipapatay ni Solomon ken ti pannakabingay ti pagarianna ket kangrunaanna a mainaig kadagiti panagballigi ken pannakaabakda kadagiti Israelita agpadpada iti makin-amianan ken makin-abagatan a pagpagarian. Dagiti espesipiko a pasamak ket nadakamat a naaramid bayat dagiti panagturay da Asa (1Ar 15:18-20; 2Cr 16:2-4, 7), Acab (1Ar 20:1-34; 22:3, 4, 29-35; 2Cr 18:10, 28-34), Jehoram ti Israel (2Ar 6:24–7:16; 8:28, 29; 9:14b, 15; 2Cr 22:5, 6), Jehoas ti Juda (2Ar 12:17, 18; 2Cr 24:23, 24), Jehoacaz (2Ar 13:3-7, 22), Jehoas ti Israel (2Ar 13:14-19, 24, 25), Jotam (2Ar 15:37, 38), Acaz (2Ar 16:5-9; 2Cr 28:5; Isa 7:1-8; 9:12), ken Jehoiaquim (2Ar 24:2). Gapuna, karkarna unay, nupay rumbeng laeng a dakamaten a naadda ti ‘tallo a tawen nga awan gubat iti nagbaetan ti Siria ken Israel.’​—1Ar 22:1.

Naaddaan ti mammadto ni Jehova a ni Eliseo iti sumagmamano a pannakilangen kadagiti Sirio; kas pagarigan, inagasanna ti kukutel ti Sirio a panguluen ti buyot a ni Naaman (2Ar 5:1-20), ken imbutaktakna ken Hazael nga isu ti agbalin nga ari ti Siria kas sandi ni Ben-hadad II nga apona. (2Ar 8:7-15) Iti sabali pay a gundaway, idi linikmut ti buyot dagiti Sirio ti Dotan tapno kautibuenda ni Eliseo, kiniddaw nga umuna ni Eliseo iti Dios nga ipagtengna kadakuada ti maysa a kita ti panagbulsek, sa indalanna ida idiay Samaria a sadiay a naisubli ti panagkitada; kalpasanna imbilinna a mapakanda sana pinagawid ida. (2Ar 6:8-23) Maipaay iti kanayonan a detalye maipapan kadagitoy a kapadasan dagiti Sirio mainaig iti daytoy a mammadto, kitaenyo ti artikulo nga ELISEO.

Dagiti Sirio ket Semita, nga asideg a kabagian ken nainaig unay kadagiti Israelita. Nupay kasta, idi maikawalo a siglo K.K.P., addan dakkel a nagdumaan dagiti pagsasaoda ta dagiti gagangay a Judio saandan a maawatan ti Aramaiko. (2Ar 18:26-28; Isa 36:11, 12; kitaenyo ti ARAMAIKO [Ti Pagsasao].) Kasta met iti relihion, adda dakkel a nagdumaan dagiti Sirio nga agdaydayaw iti adu a didios ken dagiti Judio, ket idi laeng nagapostata dagiti Judio a napalubosan iti daga ti Israel ti panagdaydayaw iti didios ti Siria.​—Uk 10:6; 2Ar 16:10-16; 2Cr 28:22, 23.

Idi Umuna a Siglo K.P. Idi tiempo dagiti apostol, ti Siria ket tumukoy iti maysa a probinsia ti Roma nga innayon ni Pompey iti imperio idi 64 K.K.P. Saklawen daytoy a probinsia ti nalawa a paset ti sigud a teritoria ti Siria. Tinarawidwidan met ti gobernador ti Siria ti intero a Palestina. Idi tiempo ti pannakayanak ni Jesus, ti Siria ket iturturayan ni Gobernador Quirinio (ti opisial a pannakabagi ni Emperador Augusto) nga agtataeng iti kabesera ti probinsia a maikatlo a kadakkelan a siudad ti Imperio ti Roma, ti Antioquia, nga adda iti asideg ti Karayan Orontes. (Lu 2:1, 2) Kinedngan ni Jesus ti ministeriona iti mismo a Palestina, ngem dagiti damag maipapan kadagiti nakaskasdaaw a milagrona ket dimmanon agingga iti “intero a Siria.”​—Mt 4:24.

Idi naiwarawara dagiti Kristiano idiay Jerusalem gapu iti pannakaidadanes kalpasan ti pannakaubor ni Esteban, intugot ti sumagmamano kadakuada ti naimbag a damag iti kabesera ti Siria, ti Antioquia. Damo a nangngeg dagiti Judio sadiay ti mensahe, ket idi agangay nangngeg met ti dadduma pay a nasion. Agpadpada a timmulong da Bernabe ken Pablo iti pannakapabileg ti kongregasion ti Antioquia. Iti daytoy a siudad ti Siria a damo a “dagiti adalan babaen ti nadibinuan a panangiwanwan naawaganda iti Kristiano.”​—Ara 11:19-26; Ga 1:21.

Idi agarup tawen 46 K.P., idi napasamak ti dakkel a bisin bayat ti panagturay ni Emperador Claudio, dagiti Kristiano iti Antioquia ken iti aglikmutna nangipatulodda iti tulong babaen kada Bernabe ken Pablo agpaay kadagiti kakabsatda idiay Jerusalem. (Ara 11:27-30) Ti surat maipapan iti pannakakugit nga impatulod dagiti apostol ken lallakay idiay Jerusalem ket nangnangruna nga agpaay kadagiti kongregasion idiay Antioquia, Siria, ken Cilicia (maysa a kabangibang a rehion). (Ara 15:23) Bayat ti tawtawen a panagdaliasat ni Pablo iti adu a lugar kas misionero, ti Antioquia ti Siria ti pinagbalinna a pannakataengna.​—Ara 15:40, 41; 18:18; 20:3; 21:3; Ga 2:11.