Naragsak Dagidiay Nasarakan a Sisasalukag!
“Naragsak dagidiay adipen nga inton umay ti apoda masarakannanto ida nga agpuypuyat!”—LUCAS 12:37.
1. Apay a dagiti adipen ni Jehova kanayon nga ‘agur-urayda kenkuana,’ ngem ania a saludsod ti maiyimtuod maipapan kadagiti iglesia ti Kakristianuan?
“NI Jehova ket Dios ti panangukom. Naragsak amin dagidiay agur-uray kenkuana.” (Isaias 30:18) Nanipud pay inyanunsio ni Jehova iti maudi a pannakaabak ti Uleg ken ti pannakaispal babaen ti Naikari a Bin-i, dagiti matalek nga ad-adipenna ti agbibiagdan a mangin-inanama wenno agur-uray ti kaitungpalan dayta a kari. (Genesis 3:15) Ngem dagiti kadi teologo ti Kakristianuan tultulonganda dagiti kamkameng ti iglesiada nga agsalukag a maipaay iti dayta maudi a pannakaispal manipud ken Satanas ken bin-ina?
2. Apay a dagiti “nasnasion” ur-urayenda ti “Silo”?
2 Iti padtona sakbay ti ipapatayna, impadto ni Jacob a ti Bin-i ti kari umay babaen iti tribo ni Juda. Iti panangtedna iti Bin-i ti simboliko a nagan a Silo, kuna ni Jacob nga “isu ti tulnoganto dagiti il-ili.” Sigun iti Griego a Septuagint Version, ti Silo “isunto ti ur-urayen dagiti nasnasion.” (Genesis 49:10) Dagiti “nasnasion” rebbengna nga ad-adda a sisisiputda koma iti Silo agsipud ta kinuna ni Jehova iti apo a lakay ni Jacob nga isu ni Abraham: “Ket iti putotmo mabendisionanto isuamin dagiti nasnasion ti daga.” (Genesis 22:18) Ngem umuna dayta a Bin-i, ti Silo wenno ti Mesias, ti umay nga umuna ditoy daga a kadua dagiti kapuonan ni Abraham ket maiyanak iti tribo ni Juda.
Ti Sisasalukag a Natda a Judio
3. Aniat’ kuna ni Lucas maipapan iti panagur-uray dagiti tattao a Judio idi 29 K.P., ket paneknekan aya daytoy ti historia?
3 Kuna ni Lucas a Judio a historiador nga “idi tawen a maikasangapulo ket lima a panagemperador ni Tiberio Cesar [29 K.P.],” “dagiti amin a tattao pampanunotenda kadagiti puspusoda ti maipapan ken Juan [a Mammautisar]: ‘Nalabit isu ti Kristo [Hebreo, Ma·shiʹach, Mesias]?’” (Lucas 3:1, 15) Pampaneknekan aya ti nailubongan a historia dagitoy a sasao ni Lucas? Ti baro nga Ingles nga edision ti History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ ni Emil Schürer ti nagsaludsod: “Nagtalinaed kadi a sibibiag daytoy a namnama [ti Mesianiko a pananginanama] kadagiti tattao?” Kas sungbat, kunana: “Kadagiti maudi a sakbay-Kinakristiano a siglo, ken nangnangruna idi umuna a siglo A.D., naminsan manen a daytat’ nagbalin a sibibiag unay, kas ipakita ti Pseudepigrapha [ti apocaliptiko a literatura dagiti Judio], ti Qumran [ti sursurat dagiti komunidad idiay Natay a Baybay], ni Josephus ken dagiti Ebanghelio. . . . Dagiti sirmata iti libro ni Daniel . . . ti addaan iti nainget nga impluensia ti pannakabukel ti mesianiko nga idea.”
4, 5. (a) Apay a dagiti Judio agur-urayda iti Mesias iti dayta a tiempo, ket kasano a napatalgedan daytoy? (b) Ania a kita ti Mesias ti ur-urayen dagiti Judio, ngem iti siasino ti nangipanayagan ni Jehova ti iyaay ti pudno a Mesias?
4 Iti panagkomentona iti Mateo 2:2, maysa nga eskolar ti nagsurat: “Adda idi, iti daytoy a tiempo, ti nasaknap a pananginanama nga adda maysa a nakaskasdaaw a persona nga agparangto idiay Juda. Dagiti Judio ti sigagagar nga agur-uray iti iyaay ti Mesias. Babaen iti panangsumada iti panawen a nadakawat idiay Daniel (kap. ix. 25-27), ammoda a ti panawen umas-asidegen inton agparangen ti Mesias.” Mabalin met a maikuna a dagiti Romano a historiador a ni Suetonius ken Tacitus, agraman dagiti historiador a Judio a da Josephus ken Philo, nadakawatda daytoy a kasasaad ti pananginanama. Ti Pranses a Manuel Biblique, ni Bacuez ken Vigouroux (Tomo 3, panid 191), patalgedanna daytoy, ket kunana: “Ammo dagiti tattao a dagiti pitopulo a lawas dagiti tawtawen nga inkeddeng ni Daniel ti dandanin agpatingga; awan iti siasinoman a nakellaat iti pannakangngeg iti panangiyanunsio ni Juan Bautista a ti pagarian ti Dios ket asidegen.”
5 Ngarud, adda pammaneknek ti historia a dagiti Judio ur-urayenda ti iyaay ti Mesias, wenno ti Naikari a Bin-i, ket daytoy a pananginanama ket maigapu iti panagsalukagda iti kaitungpalan ti panawen ti padto.a (Daniel 9:24-27) Pudno, kaaduan kadagiti Judio idi umuna a siglo a kameng dagiti nadumaduma a sekta ti Judaismo ti manginanamada ti maysa a napolitikaan a Mesias, kas kunaen ti The Concise Jewish Encyclopedia, “a mangdadael kadagiti kabusor ti Israel ken mangipasdek iti perpekto a panawen ti talna ken kinanaan-anay.” Ngem ti maysa a natda dagiti matalek a Judio, agur-urayda a siatentibo maipaay iti pudno a Mesias. Mairaman kadagitoy da Zacarias ken Elizabeth, dagiti nagannak ken Juan Bautista agraman ni Simeon, Ana, ni Jose ken ni Maria. (Mateo 1:18-21; Lucas 1:5-17, 30, 31, 46, 54, 55; 2:25, 26, 36-38) Kadagitoy, a saan ket a kadagiti narelihiusuan a papangulo ti Judaismo, ti nangpatalgedan ni Jehova a namagbalinanda a nangsiput iti panawen nga impadto ni Daniel, awan sabali, ti iyaay ti Naikari a Bin-i, wenno ti Mesias, “idi nadanonanen ti aldaw.”—Galacia 4:4.
Ti Kinamanagsalukag dagiti Immuna a Kristiano
6. Kasano a napadakkel dagiti agtutubo a Judio, ket kasano a nakatulong daytoy ti dadduma a nagbalin nga ad-adalan ni Jesus?
6 Ammo da Jose ken Maria a ti ubing a ni Jesus a padpadakkelenda ket isunto ti agbalin a Mesias. Iti panagsaona maipapan iti pannakapadakkelna, kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Awan duadua a ni Jesus dimmakkel iti kinasanto a nasukay iti pagtaengan ken iti sinagoga (agraman panagadal ti Biblia, panagtulnog iti Linteg, panagkararag, ken pananginanama iti maudi nga iyaay ti Mesias).” Dadduma kadagiti agtutubo a napadakkel iti pagtaengan dagiti matalek a natda a Judio ti napunnoda met iti dayta a Mesianiko a namnama, ket daytoy umiso a panangnamnama ti namagbalin iti sumagmamano kadakuada a nangipangag nga insigida iti ayab nga agbalin kas ad-adalan ni Jesus.—Marcos 1:17-20; Juan 1:35-37, 43, 49.
7. (a) Insuro kadi ni Jesus a ti Pagarian ket adda iti uneg ti indibidual a Kristiano? (b) Ania iti masapul a siputan dagiti Kristiano?
7 Iti arinunos ti naindagaan a ministeriona, insuro ni Jesus dagiti adalanna nga agsalukagda maipaay iti masanguanan a “kaaddana” ken ti iyaay ti Pagarianna. Kuna ti Britannica: “Dagitoy a tradisional a kangrunaan a tema ti panungpalan ti lubong, ti Maudi a Panangukom, ken ti baro a lubong ti Dios ket saanda nga agkurang kadagiti sasao ni Jesus a naitalimeng iti tradision ti Ebanghelio. Gapuna, nikaanoman saan a binaliwan ni Jesus ti Pagarian ti Langit a nagbalin a naan-anay a narelihiusuan a kapadasan ti indibidual a natauan a kararua wenno inikkan iti Judio nga eskatolohikal a pananginanama iti pannakaawat ti maysa nga ebolusionario a pamay-an a naikasigudan iti lubong wenno iti maysa a kalat a magun-odan babaen iti natauan a panagregget. . . . Nikaanoman saan a nakiraman wenno nangparegta ti namnama iti maysa a nasional a mesias . . . ket saanna met a sinuportaran ti panagregget dagiti Zealots tapno mapapartak ti iyaay ti Pagarian ti Dios.” Saan, inikkanna dagiti Kristiano ti nagadu ti ramitna a pagilasinan a sadiay mailasindanto nga umuna ti iyaadanin ti pannakadadael ti Jerusalem, kalpasanna iti maud-udi pay, maawatandanto ti ‘pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalanna ti sistema dagiti bambanag.’—Mateo 24:3 ingganat’ 25:46; Lucas 21:20-22.
8. Aniat’ mangipakita a di namati ni Jesus nga isut’ umay iti Pagarianna iti mabiiten, gapuna ania a balakad ti intedna kadagiti pasurotna?
8 Kuna dagiti siwayawaya ti panagpampanunotna ken uray pay dadduma kadagiti teologo ti Kakristianuan a pinati dagiti immuna a Kristiano a ti parousia, wenno kaadda ni Kristo, ket mapagtengto iti kaaldawanda. Dadduma insingasingda pay a ni Jesus mismo pinatina nga umayto ti Pagarianna iti mabiiten. Ngem kadagiti ilustrasionna ti talento ken ti mina, impakita ni Jesus a daytanto iti “nalabes ti adu nga aldawen” kalpasanna nga isuntot’ agsubli iti naarian a pannakabalin ket isunto iti pannakikuentana kadagiti ad-adipenna a nangitalkanna kadagiti gamengna. (Mateo 25:14, 19; Lucas 19:11, 12, 15) Ket iti padtona iti ‘pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema dagiti bambanag,’ inadmitirna nga “uray pay dagiti anghel ti langit, uray pay met toy Anak, no di laeng ti Ama” ti makaammo iti dayta nga “aldaw ken oras, inton umayen ti panungpalan.” Innayonna: “Agsalukagkayo ngarud, ta dikay ammo no ania nga aldaw ti iyaayto ti apoyo.”—Mateo 24:3, 14, 36, 42.
9. Nangted kadi ni apostol Pablo ti impresion nga impagarupna a ti kaadda ni Kristo asidegen idi kaaldawanna? Ilawlawagyo.
9 No maipapan met ti pammati dagiti immuna a Kristiano iti kinaasidegen ti kaadda ni Kristo, maysa a trabaho ti maysa nga eskolarb ti nagkuna: “Ti kaso a panangipagarup a ti pananginanama ni Pablo iti mabiiten a parousia idiay 1 Tes. ket adayo manipud perpekto. Manipud pay idiay 1 Tes. 5:10 pampanunotenen ni Pablo ti posibilidad a mabalin nga isut’ matay. Saan a mabalin nga ikkaten ti posibilidad nga iti panagsasaona ti ‘datayo’ idiay 1 Tes. 4:15 ken 17 iramraman ni Pablo ti bagina iti maudi a kaputotan a di nesesita nga ipagpagarup nga isu a mismo ket nairaman iti dayta.” Iti maikadua a suratna ken Timoteo, nalawag ti panagkuna ni Pablo a dina ninamnama nga awaten ti gunggonana aginggana iti “daydiay nga aldaw,” ti aldaw ti “panagparang” ni Kristo iti Pagarianna, inton “isu mangukomto kadagiti nabiag ken natay.”—2 Timoteo 4:1, 8.
10. Kasano a ti umiso a Nakristianuan a kinasalukag napaneknekan a nakaispal-biag kadagiti Kristiano a taga Judea idi umuna a siglo?
10 Bayat ti panagur-urayda iti kaadda ni Jesu-Kristo ken iyaay ti Pagarianna, masapul nga agtalinaed a sisasalukag dagiti Kristiano. Ti umiso a Nakristianuan a kinaalibtak ti namagbalin kadagiti Kristiano a Judio a nakailasin ti pagilasinan nga inted ni Jesus a maipaay iti umad-adanin a pannakadadael ti Jerusalem. (Lucas 21:20-24) Idi a rinaut ni Cestius Gallus ti Jerusalem idi 66 K.P., dagiti siririing a Kristiano ginundawayanda ti giddato, di mailawlawag a panagsanudna ket nagkamangda manipud iti siudad agraman manipud iti aglawlaw a teritoria ti Judea. Sigun kadagiti immuna a historiador ti iglesia a ni Hegesippus, Eusebius ken Epiphanius, dagiti Kristiano a Judio nagkamangda iti ballasiw ti Jordan iti lugar a makunkuna a Pella. Ti panagbalinda a siririing a naespirituan ti nangispal kadakuada manipud ipapatay wenno pannakakayaw idi a nagsubli dagiti buybuyot a Romano idi 70 K.P. iti sidong ni Heneral Tito ket dinadaelda ti Jerusalem. Anian a nagragsak dagitoy a Kristiano ta nagsalukagda!
Nakristianuan a Panangnamnama Kalpasan ti 70 K.P.
11, 12. Aniat’ rebbeng nga umiso a kababalin dagiti Kristiano kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P., ket kasano a daytoy nakasalaknib kadakuada?
11 Yantangay ti kaadda ni Kristo ket mapasamakto laeng “idi nalabes nga aldawen,” ania koma iti umiso a kababalin dagiti Kristiano kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. ken kadagiti intero a siglo agingga iti panawen ti panungpalan? Rebbeng aya iti Nakristianuan a pananginanama ti mapalamiisen, “maiyelado,” ti kaiyariganna? Saan! Dagiti tallo a sursurat ni apostol Juan ken ti Apocalipsis, wenno paltiing, naisuratda amin kalpasan ti 70 K.P. Iti umuna a suratna, namakdaar ni Juan maibusor kadagiti “antikristo,” ket imbagana kadagiti Kristiano nga agtalinaedda a makipagkaykaysa ken Kristo bayat nga ur-urayenda ti “kaaddana” ken ti panagparangna. (1 Juan 2:18, 28; 3:2) Kadagiti amin a tallo a sursuratna, namakdaar ni Juan a maibusor kadagiti apostata. No maipapan ti Apocalipsis, manipud pangrugian agingga iti ungtona daytat’ naiturong iti iyaay ni Kristo iti dayag ti Pagarianna, a ti sumaganad iti pammatingga a sasaona ket: “Amen! Umayka, Apo Jesus.”—Apocalipsis 22:20.
12 Dagiti Kristiano masapul met a maibagayda iti parousia. Kayatna a sawen, iti inaldaw-aldaw masapul nga agbiagda a manginanama iti “kaadda” ni Kristo. Ni Ernst Benz, a propesor ti historia ti iglesia, nagsurat: “Dagiti ‘maudi a bambanag’ ket isuda dagiti umuna a bambanag, no maipapan iti kinaganat, para kadagiti matalek iti immuna nga iglesia. Ti pannakasentro a linaon ti pammatida ken namnamada isut’ iyaay ti Pagarian ti Dios.” Uray pay no ti Pagarian di umay bayat ti panagbiagda, daytoy umiso a kababalin ti pananginanama ti mangsalaknib kadagiti Kristiano manipud panagbalinda a makadungsa iti naespirituan ken mairaman iti lubong ni Satanas.—1 Juan 2:15-17.
13, 14. Ania dagiti dua a kinamanaglablabes nga adda kadagiti apostata a Kristiano idi maikadua ken maikatlo a siglo K.P.?
13 Kaawatan, idi a rumang-ayen ti apostasia kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, dadduma naaddaanda ti di umiso nga idea maipapan ti kinaasidegen ti iyaay ni Kristo iti Pagarianna. Iti librona a The Early Church and the World, kuna ni C. J. Cadoux: “Ni Irenæus [idi maikadua siglo K.P.] ken ni Hippolytus [iti arinunos ti maikadua, iti nasapa a maikatlo a siglo K.P.] agpadpada a napanunotda a posible a makalkular a buyogen iti nawadwad a rukod iti kinaapagpag-isu ti tiempo inton ti panungpalan umay.” Dadduma, gapu iti di umiso a kronolohia, impatoda a ti 6,000 a tawen a natauan a historia ti ngangnganin agpatingga ket ti iyaay ti maikapito a milenio asidegen. Siempre, nagbiddutda. Ngem nupay kasta pagregreggetanda ti agtalinaed a siririing iti naespirituan.
14 Iti kasumbangirna, kaaduan kadagiti apostata a Kristiano napukawda aminen a pannakaawat ti kinaganat ken ti pananginanama ti Pagarian. Ti Theological Dictionary of the New Testament pakaammuannatayo: “Gapu ti pannakaimpluensiada iti metapisika [pilosopia] ni Plato ken kadagiti kodigo dagiti estoiko, dagiti Kristiano nga Apologist [idi maikadua- ken immuna a paset ti maikatlo-siglo nga “amma” ti iglesia] ti bassit nangusaranda iti kapanunotan ti pagarian ti Dios. Numan pay addaanda ti eskatolohia, daytat’ dinominaran ti idea ti kinaperpekto ti indibidual a Kristiano . . . ti kapanunotan a Griego ti immortalidad, biag nga agnanayon ken ti pannakaammo ti ad-adda a napatpateg ngem iti biblikal a pannakaawat ti [Pagarian ti Dios]. . . . Umasping met iti dayta iti Origen [c. 185–c. 254 K.P.], . . . ngangngani awan lugar a pulos ti Biblikal a mensahe ti pagarian ti Dios.”
15. Bayat a rumangrang-ay ti apostasia, ania a kababalin ti inanamongan dagiti naipasdeken nga iglesia maipapan iti pannursuro dagiti “Maudi a Bambanag”?
15 Kangrunaanna, daytoy a kababalin iti nagsaknap kadagiti adu a siglo kadagiti makunkuna nga iglesia Kristiano. Impanayag ti The Encyclopædia Britannica: “Nanipud panawen nga ipapatay ti Romano nga Emperador a Constantino (natay 337) ti napolitikaan a pannakabigbig ti Kinakristiano ti tinarusanda kas iti natungpalen a namnama iti Pagarian ni Kristo. Ti masanguanan nga eskatolohia ti nagtultuloy a sibibiag kadagiti naiparparit nga aglemlemmeng a sekta.” “Iti panawen sakbay ti maika-16-siglo a Repormasion, dagiti grupo nga erehes . . . inakusarda ti Iglesia Romana a nangpanaw iti orihinal nga eskatolohikal ti umad-adanin a pananginanama.”
‘Naragsak Dagidiay Adda a Sisasalukag’
16. Ania dagiti grupo a nagparang idi maika-19 a siglo, ket aniat’ pinati ti dadduma kadakuada?
16 Yantangay “dagiti ad-adda a naipasdeken nga iglesia Kristiano” ti saandan a sisasalukag maipaay ti kaadda ni Kristo ken ti panangawatna ti pannakabalin ti Pagarian, nagpannurayen kadagidiay kunkuna dagidiay nga iglesia a “grupo dagiti erehes” nga agbalin a kasta. Idi maika-19 a siglo, sumagmamano kadagita a grupo ti nagparang kadagiti dagdaga a sadiay ti Biblia ken dagiti pamay-an a panangadal iti dayta ti addan a silulukat kadagiti gagangay a tattao. Dagiti kangrunaan nga iglesia, a nagbalinen nga awan kapapayanna iti aniaman a sursuro maipapan kadagiti “Maudi a Bambanag,” ti silalais nga inawaganda dagita a grupo kas adventista wenno milenialista, agsipud ta dagita a grupo ket sipsiputanda iti maikadua nga iyaay ni Kristo ken patienda a ni Kristo ket naikeddeng nga agturay iti sangaribo a tawen. Adu kadagitoy a grupo ti nanginanama ken Kristo nga agsubli ditoy daga a mangipasdek iti milenial a Pagarian. Dadduma kadagitoy ti nangkalkular ti maikadua nga iyaay ni Kristo a mapasamak idi 1835 (dagiti pasurot ni Irving, idiay Inglaterra), idi 1836 (dagiti pasurot ni Bengel, idiay Alemania), 1843 (dagiti pasurot ni Miller, idiay Estados Unidos) ken idi 1889 (maysa a grupo dagiti Mennonite idiay Russia).
17, 18. Kasanot’ panagrikna dagiti naipasdeken nga iglesia ti Kakristianuan, ngem aniat’ kuna ni Jesus a birukennanto inton ‘dumteng’?
17 Siempre, “dagiti ad-adda a naipasdek nga iglesia Kristiano” naragsakanda idi nagbalin a biddut dagitoy a panangipadtoda. Sigurado, dagiti Katoliko, Orthodox ken dagiti kangrunaan nga Iglesia Protestante saanda a nakaaramid kadagiti kasta a panagbiddut. Kadakuada, ti pannursuro kadagiti “Maudi a Bambanag” ket “awan kaes-eskanna.” Nabayagen a nagsardengda nga “agsalukag.”—Marcos 13:37.
18 Kaskasdi, kuna ni Jesus kadagiti adalanna: “Naragsak dagidiay adipen nga inton umay ti apoda masarakannanto ida nga agpuypuyat! . . . Asino ngarud ti adipen a mapagtalkan, ti manakem, nga insaad ni apona nga agaywan kadagiti bagi dagiti katulonganna a mangipapaay kadakuada iti pannakabagida a taraon iti umiso a tiempo? Naragsak daydiay adipen nga inton umay ni apona, masarakannanto a kasta ti aramidenna!”—Lucas 12:37-43.
19, 20. (a) Ania a grupo ti nagparang iti eksena idi 1870’s, ken apay nga insinada ti bagbagida manipud kadagiti dadduma a grupo? (b) Ania a magasin ti nagbalin nga opisial nga organo daytoy a grupo, ket kasano a nakatulong daytoy a magasin iti dumakdakkel a bilang dagiti pudno a Kristiano?
19 Maysa kadagiti makunkuna a grupo dagiti erehes nga agsipsiput kadagiti pagilasinan ti panagsubli ni Kristo iti maudi a kakatlo iti maika-19 a siglo isut’ maysa a klase ti panagadal ti Biblia nga idadauloan ni Charles Russell idiay Pittsburgh, Estados Unidos. Insurat ni Russell: “Manipud 1870 ingganat’ 1875 isut’ panawen ti agtultuloy a panagdakkel iti parabur ken pannakaammo ken ayat ti Dios ken ti Saona. . . . Nupay kasta, ti laeng pangkaaduan a balabala ti plano ti Dios ti inkami maal-ala, ken ti panangliplipat kadagiti adu a nabayagen a salsalakniban a biddut. . . . Maladingitankam la unay iti biddut dagiti Second Adventists, a mangin-inanama ken Kristo nga umay iti lasag.”
20 Ni Russell ken dagiti kakaduana ti insigida natarusanda a ti kaadda ni Kristo ket di makita. Gapuna insinada dagiti bagbagida manipud kadagiti dadduma a grupo ken, idi 1879, rinugianda nga impablaak ti naespirituan a taraon iti Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Manipud umuna a tawen ti pannakaipablaakna, daytoy a magasin ti mangitudtudo, babaen iti nasin-aw a Nainkasuratan a panagrasrason, iti petsa a 1914 kas maysa a petsa iti kronolohia ti Biblia a mangaramid ti historia. Gapuna idi mangrugi ti di makita a kaadda ni Kristo idi 1914, maragsakan dagitoy a Kristiano a nasarakan a sisasalukag! Iti nasurok a maysa a siglon, daytoy a magasin, a maaw-awagan itan Ti Pagwanawanan—Mangibumbunannag ti Pagarian ni Jehova, ti nakatulongen iti umad-adu a bilang dagiti pudno a Kristiano a “kumitkita” ken “agsalukag.” (Marcos 13:33) No kasano ti pannakaaramid daytoy ti mausig iti sumaganad nga artikulo.
[Dagiti Footnote]
a Agpaay ti naan-anay a diskusion iti daytoy a padto ti panawen, kitaenyo ti “Let Your Kingdom Come,” panid 58-66.
b The New International Dictionary of New Testament Theology, Tomo 2, panid 923.
Dagiti Saludsod a Pangrepaso
◻ Aniat’ mangpampaneknek ti umuna-siglo a Mesianiko a panagur-uray dagiti Judio?
◻ Kasano a ti kinamanagsalukag natulonganna dagiti Kristiano a taga Judea?
◻ Aniat’ epekto ti apostasia iti Nakristianuan a panagur-uray?
◻ Ania a kita ti adipen ti birukento ni Kristo inton umasidegen ti panawen ti panungpalan?
◻ Ania a grupo dagiti Kristiano ti nakaragpat kadagitoy a pagalagadan, ket babaen ti tulong iti ania a magasin?
[Ladawan iti panid 12]
Dagiti manangipablaak daytoy a pagbasaan kanayon a sisasalukagda